ravotr

donderdag 12 juni 2014

Opeens is Irak weer voorpaginanieuws. ISIS, een radicaal jihadistische militie maar inmiddels ook al een staat-in-wording, verovert stad na stad in een hevig opgelaaide burgeroorlog. De groepering staat volgens sommige berichten nog maar 100 kilometer van de hoofdstad Bagdad. De Iraakse regering van Maliki kondigde hard optreden aan, probeerde tevergeefs groen licht te krijgen voor de noodtoestand, maar kreeg te weinig steun in het parlement. De NAVO overlegde, kennelijk wegens Turkse bezorgdheid, nadat ISIS ambassadepersoneel heeft gegijzeld van NAVO- staat Turkije. De VS heeft “elke gepaste hulp” aangeboden, hetgeen vermoedelijk betekent dat Pentagon en Witte Huis militair ingrijpen voorlopig nog ‘ongepast’ vinden. Ik ben er niet gerust op dat dit zo blijft. Sowieso heeft de huidige Irak-crisis alle ingrediënten voor escalatie, voor grensoverschrijdend grootschalig bloedvergieten.

Hoe is de snelle opkomst van ISIS te verklaren? De groepering is – vergeleken met soortgelijke Islamistische groeperingen – best fors. “Schattingen lopen uiteen van 5.000 tot meer dan 10.000 strijders”, schrijft de Volkskrant. Trouw houdt het op “naar schatting 12.000 strijders”. Het is niet weinig. Het is nog altijd ettelijke duizenden minder dan de politie- en legermacht waarmee in maart de Nucleaire Veiligheidstop NSS in Den Haag werd beveiligd. Daar kun je best wat mee aanrichten. Maar een half land onder de voet lopen, Mosoel – een stad met 1,8 miljoen inwoners –  innemen? Terwijl je tegenover een regering staat waarvan “geloofd wordt dat die 930.000 veiligheidspersoneel onder haar commando heeft”, volgens de BBC? Iets minder dan een miljoen gewapende troepen die geen stand weten te houden tegenover een militie van 12.000 mensen? Merkwaardig.

We weten intussen dat veel van de regeringssoldaten en politie hard wegliepen toen ISI er aan kwam. Geef ze eens ongelijk. We weten echter intussen ook dat ISI voorbereidend werk heeft gedaan. Zo kregen ze de plaats Baji in handen nadat ze plaatselijke notabelen hadden gebeld met het ‘advies’ aan “jullie zonen in de politie en het leger om de wapens neer te leggen en zich terug te trekken voor het ochtendgebed (van dinsdag)”, zo vertelde een inwoner van die plaats. Dat had kennelijk effect. Breder gezegd: ISIS kan zo snel oprukken omdat in de regio waar ze opereert er weinig animo is om er tegen te vechten, en aanzienlijke mate van passieve steun onder bevolking en plaatselijke traditionele leiders.

Die steun is in de hand gewerkt door de wijze waarop de regering omspringt met die regio. Het gaat om gebieden waar veelal Soennitische moslims wonen. De regering wordt gedomineerd door Sjiitische partijen en politici. Eerder protesteerden Soennitische bewoners voor meer autonomie. De regering behandelde protesterende mensen zo ongeveer alsof het allemaal sympathisanten van Al Qaeda betrof. Dat maakte het sympathisanten van het gedachtegoed van Al Qaeda natuurlijk eenvoudiger om zich op te werpen als verdedigers van Soennitische belangen tegen Sjiitische suprematie. “Niet iedereen ziet ISIS als een meedogenloos terreurnetwerk, of beter: het wordt door sommigen als een noodzakelijk terreurnetwerk gezien. Zij zien de beweging als een groep die het opneemt voor de soennitische minderheid in het land, die zich sinds de verdrijving van Saddam Hoessein door de Amerikanen als tweederangsburgers behandeld voelt”. Daar mag aan toegevoegd: omdat ze ook daadwerkelijk door Maliki en zijn regering zo behandeld worden. “Soennitische grieven tegen de regering zijn reëel en legio: discriminatie in werk, onterechte vervolging van activisten, mensenrechtenschendingen door de politie, kortingen op uitkeringen die Soennieten ‘bestraffen’ voor hun collaborerende rol in eerdere dictaturen”, aldus een hoogst informatief stuk op website The Arabist.

Zo kreeg ISI een soort krediet op basis van bestaande onvrede, en kreeg de bereidheid om Maliki tegen ISIS te verdedigen een extra knauw. Angst voor de doortastende bruutheid die ISIS tegen opponenten aan de dag legde, hielp mee. We zien hoe dat uitpakte in een plaats die al eerder in handen van ISIS was gekomen: “in Fallujah was ISIS in staat om een invloedssfeer op te zetten – maar eentje die ze moest delen met plaatselijke groepen, waaronder velen die geen interesse hadden in grootse Levantijnse plannen maar in plaats daarvan meer autonomie wilden.” Een gammel monsterverbond: hoe lang zouden de groepen die naar meer plaatselijke zeggenschap verlangen, de dominantie van Isis pikken? En zullen zulke groepen de rivaliteit met Isis overleven?

Er was nog iets dat haar recente doorbraak mogelijk helpt verklaren. De val van Saddam Hoessein door de Amerikaans-Britse invasie bracht niet alleen de Soennitische gemeenschap in de marge. Ze bracht natuurlijk ook machtsverlies voor de functionarissen van Saddams Baath-partij die vooral uit die gemeenschap kwamen. In die kringen ziet men nu ook kansen. “Er zijn ook aanwijzingen dat niet alle militairen op de vlucht sloegen. Betrouwbare bronnen bevestigden gisteravond geruchten dat niet Isis inmiddels daar te touwtjes in handen heeft, maar hoge militairen uit het leger van Saddam Hoessein, gesteund door deserteurs uit het leger”, nadat “negen voormalige generaals van Saddam de strijders van Isis om hulp hebben gevraagd.”. Als dit klopt – ik ben dit nog maar op één plek tegen gekomen – dan is dit natuurlijk een gammel monsterverbond: enerzijds seculiere nationalisten die niet verder kijken dan Irak, anderzijds jihadisten met hun ambitie van een grensoverschrijdende Islamitische staat die grote delen van Irak, Syrië en Libanon zou moeten omvatten. Etnische loyaliteiten – beiden baseren zich op de Soennitische gemeenschap – en een gemeenschappelijke vijand – de Sjiitische regering – dekken de tegenstellingen toe, maar alweer: voor hoe lang?

De kracht van ISIS heeft nog een bron: centen, preciezer gezegd: vele miljoenen. Deze jihadisten zijn als groep geen armoedzaaiers, er zit grof geld achter. Oliegeld, uit olievelden die het zelf inmiddels in handen heeft, uit een in februari veroverd gasveld in Syrië ook. Maar ook donaties van schimmige herkomst.: rijke individuen, mogelijk ook regeringen in de regio. Sowieso opereerde ISIS – soms ook als ISIL aangeduid trouwens – in Mosul al langer ook als afpersersbende, “met plaatselijke zakenlieden die naar verluidt maandelijks beschermingsgeld aan de militante groep betalen”.

Die afpersing past in een breder plaatje. Het gaat bij Isis om een groepering die extreem gewelddadig optreedt, zo zelfs dat Al Qaeda-chef Al Zawahiri met de club heeft gebroken nadat die “eerder al had laten weten geen voorstander te zijn van onthoofdingen”. Er is iets voor nodig om door uitgerekend Al Qaeda bekritiseerd te worden wegens overmatige hardvochtigheid. Misschien belangrijker: ISIS vecht voor een grensoverschrijdend kalifaat, en verovert dat maar vast bij elkaar. “Volgens Zawahiri zou een dergelijk kalifaat veel te gevoelig zijn voor aanvallen van buitenaf.” Het conflict tussen het aloude Al Qaeda en de ISIS-afsplitsing ervan is mede een geschil tussen een jihadisme dat zuiver optreedt met losse aanslagen enerzijds, en een jihadisme dat daadwerkelijk een staat wil stichten en besturen anderzijds. Al Qaeda verovert geen grondgebied, en pogingen die richting uit mislukten standaard. Isis doet niet alleen pogingen, maar boekt successen die jihadisten op dit vlak sinds de opkomst van de Taliban nauwelijks meer hebben behaald.

De organisatie terroriseert mensen die onder haar bestuur vallen tot en met andere jihadisten die haar gezag weerstreven. Maar bij dat bestuur hoorde in de Syrische plaats Raqqa, kennelijk voor ze daar door andere jihadisten werden verdreven, ook een instantie ter bescherming van consumenten op het punt van voedingswaren op poten! Ik zeg dit niet om de groepering als ‘relatief humaan’ neer te zetten. Ik zeg dit om te laten zien hoe onzinnig het is om Isis weg te zetten als louter een bende gewapende mannen. Dit is een totalitaire staat in wording. Een hele akelige, en eentje die je niet met een paar drones uitschakelt, ook al heet je Obama. Sterker: elke drone, elke bom tegen Isis-gerelateeerde objecten zal de haat tegen de bommengooiers doen groeien, en het krediet van Isis doen stijgen.

De VS heeft het recht niet om gewapend in te grijpen, net zo min overigens als Iran dat al dreigt in die richting, of welke andere staat dan ook. Zulk ingrijpen doet het risico van een nog grotere oorlog toenemen. Zulk ingrijpen gaat, zelfs als ISIS erdoor zou worden verslagen, niets wezenlijks oplossen en zal in het allergunstigste geval de ISIS-terreur vervangen door andere onderdrukking.Maar zelfs die kans is klein. Bewoners van Mosul zien ISIS vermoedelijk graag gaan. Maar dat wil helemaal niet zeggen dat ze de troepen van Maliki dus graag weer zien komen, om over Amerikaanse militairen, tanks en bommenwerpers maar te zwijgen. De VS heeft juist in Irak méér dan genoeg verschrikkingen aangericht, en dat zijn mensen er vast niet vergeten.

Militair staatsgeweld tegen ISIS juist draagt bij aan de groei van deze en soortgelijke bewegingen, zoals Iraaks staatsgeweld en de Amerikaanse invasie eerder bijdroegen aan de van ISIS en haar voorlopers. Niet aan beginnen, aan militair ingrijpen, geen steun aan geven, hoe groot en hoe terecht je afschuw van een groepering als ISIS ook is.

Peter Storm