ravotr

woensdag 2 juli 2014

Wat er omgaat in de hoofden van Amerikaanse beleidsmakers, is lastig te zeggen. Maar het beleid zelf suggereert twee mogelijkheden. Of Obama en zijn team zijn krankzinnig geworden en hebben geen idee wat ze helpen ontketenen. Of Obama en zijn team weten waar ze mee bezig zijn, en ontketenen doelbewust de bloedige chaos die zich in het Midden-Oosten aan het ontvouwen is. Ik hel over naar het tweede. Wat we zien is waanzin, zeker. Maar het is niet louter miscalculatie en blunder op blunder. Ook in deze waanzin zit methode, om de fameuze zestiende-eeuwse politicoloog Shakespeare er maar weer eens bij te slepen. Waar ISIS een kalifaat zoekt, daar zoekt de VS olie en hegemonie. En dat mag kennelijk wat kosten, zolang vooral de bevolking van Irak en Syrië de prijs maar betaalt.

In twee landen – althans, gebieden waar die landen geacht worden te liggen voordat ze door recente gebeurtenissen verder aan stukken werden gehakt – voert de VS haar interventie stapsgewijs op: in Irak en in Syrië. De aanleiding is de opmars van de jihadistische groepering ISIS en andere Soennitische milities. ISIS is in beide staten actief, en stelt de VS in die beide staten voor een probleem. De groep vecht tegen de regering van Assad in Syrië – een regime waar de VS ook tegen vecht. De groepering vecht ook tegen Maliki en zijn regering in Irak – een regering die de VS mede in het leven heeft geroepen, en waaraan ze wapens heeft geleverd. ISIS bestrijden in Syrië betekent: hert Syrische regime een plezier doen. ISIS bestrijden in Irak betekent: de regering van Maliki een plezier doen. Beiden betekenen: zij aan zij staan met Iran, de staat die zowel Assad als Maliki een hand boven het hoofd houdt.

Maar Iran is nu juist de strategische tegenpool van de VS in de regio. Obama ziet het Syrische bewind bijvoorbeeld juist graag vallen omdat daarmee de Iraanse invloed verzwakt zou worden. En de Amerikaanse band met Maliki is mede zo ongemakkelijk omdat hij tegelijk vrij stevige bindingen met Iran heeft, en de invloed van Iran in de Iraakse staat aanzienlijk is. Dat zowel het Iraanse bewind zich op de Sjiitische islam beroept, net als de partijen die de Iraakse regering domineren, drukt deze band uit. En in de ogen van ISIS, dat zich op de Soennitische islam beroept, zijn Sjiieten afvalligen, doodsvijanden, rijp voor verdrijving of verdelging. Ziedaar een driehoeksconflict. De VS versus Iran en versus Syrië. Iran en Syrië versus ISIS. De VS juist weer zij aan zij met Iran en Syrië versus ISIS.

Het idee dat ISIS ‘eigenlijk’ een soort VS-operatie is, acht ik niet erg geloofwaardig. Dat ISIS mede zo sterk is geworden omdat de VS gewapende groepen in Syrië tegen Assad hielp bewapenen– gewapende groepen waar de voorloper van ISIS er één van was –, is aannemelijk. Maar dat wil nog niet zeggen dat het een Amerikaans plan was dat ISIS zo sterk zou worden dat die de positie van de nota bene door de VS bewapende regering van Maliki ernstig zou gaan bedreigen en nogal wat van het geleverde wapentuig zelfs in zou pikken. Dat laatste lijkt me typisch een gevalletje van ernstige bijwerking dat aan het anti-Assad-medicijn bleek te kleven, en waar de VS hetzij geen acht op hebben geslagen, hetzij op de koop toe namen. Op de bijsluiter van het pilletje ‘wapens aan Syrische rebellen leveren’ stond weliswaar met grote letters ‘Blowback! Wapens kunnen in extremistische handen komen!’ Dat geldt natuurlijk ook als sommigen diezelfde rebellen, of hun geestverwanten en bondgenoten, in Irak toeslaan.

Het is wel denkbaar dat de opmars van ISIS slimmere denkers in Witte Huis en Pentagon niet slecht uitkwam. De opmars was immers uiterst geschikt om Maliki bang te maken, en daarmee extra geneigd om Amerikaanse steun en bescherming te zoeken, waarmee de Amerikaanse invloed vergroot zou kunnen worden, en die van Iran verkleind. Wat weer tegen die hypothese pleit is het feit dat Maliki in een eerder stadium om Amerikaanse luchtaanvallen heeft gevraagd. Daar had de VS echter geen zin in, ze hield de boot af. Ik hou het er op dat de VS wel enig idee had van een naderend offensief van ISIS, maar heeft onderschat hoe weinig bereidheid er in bijvoorbeeld Mosul was om voor de regering te vechten, en groot de bereidheid onder Soennitische gemeenschappen was om zij aan zij met ISIS tegen de regering te vechten. Die bereidheid is zeer verklaarbaar. Ross Caputi schetst iets van de aanloop: van vreedzaam protest tegen marginalisering door een regering die Soennieten discrimineert naar gewapende strijd met ISIS in een spectaculaire rol. Maliki had zich met zijn onderdrukking van protesten in de Soennitische gemeenschappen in 2012 en 2013 ontpopt als despoot. Dat mensen daar de wapens opnamen en zelfs ISIS tolereerden als bondgenoot, heeft maliki aan zijn eigen sektarische beleid te danken. ISIS deugt niet. Maar de onvrede waar ze aan steun aan dankt, is voor een aanzienlijk deel legitiem.

Zo stond de ISIS opeens voor de poorten van Bagdad, na een zeer succesvolle bankroof in Mosul, en in het bezit van grote hoeveelheden buitgemaakt Amerikaans wapentuig. “De lijst van buitgemaakte militaire hardware nadat Iraks troepen Mosul en Kirkuk ontvluchtten omvat, aldus bronnen, zo’n 4000 medium machinegeweren, 1500 Humvees en andere militaire voertuigen, 50 state-of-the-art GPS-gestuurde stukken geschut edie áls een scherpschuttersgeweer’ over een afstand van 40 kilometer kunnen richten, 50 T-55 tanks en twee helikopters”, aldus de BBC. Dat zal niet allemaal alleen in ISIS-handen zijn gevallen, er zijn meer gewapende Soennitische groeperingen, en in Kirkuk hebben Koerdische strijders de overhand genomen. Maar ISIS was wel de speerpunt en zal er met het leeuwendeel van de buit vandoor zijn gegaan.. Als ISIS ooit al erg afhankelijk geweest is van rijke geldschieters in Saoedi-Arabië, Qatar, en “vooral, zo wordt beweerd, in Koeweit” aldus Juan Cole, dan was er van die afhankelijkheid (1) met de recente gewelddadige graaipraktijk van de club weinig over. ISIS kan haar eigen financiële boontjes doppen, en is daarmee veel meer dan een verlengstuk van welke reactionaire mogendheid dan ook.

De groepering belichaamt nu een zelfstandig politiek project met ambitie en gegroeid zelfvertrouwen waar het uitroepen van een Kalifaat de uitdrukking van is. Het is een afschuwelijk reactionair project, gefinancierd met afpersing, afgedwongen met onderdrukking waar executies en mishandeling uit voortvloeien, waarin vrouwen uit de openbare ruimte worden geweerd, en het handjevol overgebleven christenen een extra belasting moeten betalen om min of meer met rust te worden gelaten. Dat laatste las ik op de website Tendance Coatesy, die zich baseert op het Franse blad Libération. Het is echter tegelijk een van de VS grotendeels onafhankelijk project dat een soepele beheersing van de regio door die VS in de weg staat. En in die regio zit olie. Dat oliebronnen, een raffinaderij en toevoerlijnen in handen vallen van een ISIS-staat-in-wording, wordt door Pentagon en Witte Huis ongetwijfeld ervaren als een werkelijke bedreiging van Amerikaanse strategische en economische belangen. De wens van Obama en zijn medewerkers om ISIS te stoppen lijkt me dus meer dan propaganda, al is ISIS natuurlijk een welhaast ideale vijand om propagandapunten tegen te scoren.

ISIS een flink stukje kleiner maken is dus een Amerikaans doel. Het is echter ook een doel van Iran, wiens regime de Iraakse regering kennelijk al bijspringt met wapens en militairen. Maar als het bewind van Iran de hoofdrol speelt bij het verslaan van ISIS, dan wordt de positie van dat regime sterker. Als het bewind van Assad in Syrië een sleutelrol speelt in het temmen van ISIS, dan versterkt dat Assads positie. De VS wil echter minder Iraanse invloed, in een regio waar ze Assad graag zou zien opkrassen of tot plooibaarheid wil bewegen. Het liefst wil de VS dan ook ISIS verzwakt zien, zonder dat Iran en Syrië in dat gevecht al te zeer versterkt worden.

De VS hebben dus twee doelen tegelijk. En ze wringen een beetje. Dat het wringt verklaart mede de onvaste indruk die het Amerikaanse beleid nu en dan maakt. Maar met incompetentie en het maken van blunders heeft dat dus weinig te maken, al is er aan blunders en onbekwaamheid op zichzelf geen gebrek.

(Er komt in deze reeks in ieder geval nog een stuk over Irak en over Syrië. Wordt dus vervolgd.)

Noot  (1)  De woorden “van die afhankelijkheid” zijn toegevoegd; zonder die woorden is de zin onhelder en heel anders uit te leggen dan bedoeld (toegevoegd 2 juli 2014, 16.19 uur)

Peter Storm