ravotr

zaterdag 28 november 2015

De Socialistische Partij (SP) heeft op haar congres een nieuwe voorzitter gekozen. Het is Ron Meyer geworden, aanbevolen door het partijbestuur en door zijn voorganger Jan Marijnissen met klem naar voren geschoven  als “langs een objectieve meetlat geschikter”. Wat precies die objectieve criteria van de meetlat waren, bleef het Geheim van de (intussen dus ex-)Voorzitter.

Op het eerste gezicht is dit een overwinning van het partij-apparaat, van meer-van-hetzelfde in de SP. Of dat werkelijk zo is, valt pas goed vast te stellen als ik ook iets meer weet over wat er verder is besloten. Er zijn redelijk wat kritische resoluties ingediend, en de stemverhoudingen rond die resoluties zeggen ook iets. Bovendien loopt de verdeling tussen kritische SP-ers enerzijds versus loyale partijgangers anderzijds niet niet precies langs de lijnen pro- en contra Meyer als nieuwe voorzitter. Veel kritische SP-ers namen het weliswaar op voor Sharon Gesthuizen, de andere kandidaat. Maar niet allemaal. De marxisten rond Kompas en de bijbehorende website communisme.nu prefereerden Ron Meyer,  terwijl ze op wezenlijke punten een andere koers voor de partij – feitelijk een wezenlijk ander soort partij – bepleiten.

En daarmee houden de complicaties niet op. Ja, veel kritische partijleden steunden dus Gesthuizen, die met 370 stemmen l op het congres toch over aanzienlijke aanhang bleek te beschikken. Meyer kreeg 529 stemmen. Maar lang niet al die kritiek had dezelfde richting. Een deel was relatief links. Een ander deel was echter eerder liberaal-democratisch van inslag. Gesthuizen appelleerde met haar kandidatuur óók aan sentimenten die van de SP een ‘gewone’ partij willen maken, nog gewoner dan ze al is. Ze was op sommige punten wat linkser dan Meyer en zeker dan Marijnissen. Maar niet op alle punten. De discussies in de partij zijn sowieso niet te typeren als een tweepolig debat tussen oppositioneel links en partijbestuurlijk rechts. Er zijn minstens drie stromingen te onderscheiden, die elkaar dan ook nog eens doorkruisen en overlappen. Er is het bestuurlijke centrum, dat meebesturen waar mogelijk propageert, maar de zaak tegelijk blijft inkleden met traditionele actiemethoden. Marijnissen en nu Meyer representeren die stroming. Er is een linkse stroming, die naast de klassieke SP-thema’s zoals zorg ook andere onderwerpen meer nadruk wil geven, bijvoorbeeld vluchtelingen. Deze stroming wil ook een meer democratische partij-opbouw en cultuur, minder gecentraliseerd en minder top-down. Kevin Levie, SP-bestuursvoorzitter in Rotterdam, denkt langs die lijnen. Hem komen we verderop in dit stuk nog tegen.

Er is ook een vleugel die veel van dit soort punten deelt, maar tegelijk ook muren naar het midden verder wil slopen, de SP wil ontdoen van sommige dingen die aan het radicale verleden doen denken en er een ‘gewone’ partij van willen maken. Iemand als Sharon Gesthuizen situeer ik daar ergens, al neemt ze ook wat linkse punten op. Haar leus ‘one man, one woman, one vote’- een pleidooi om niet meer via delegaties vanuit afdelingen, maar via rechtstreekse stemming van alle leden,te beslissen, oogt democratisch. Maar het is hier de liberale democratie die wordt gepropageerd, waarbij de deur open komt te staan voor partijverkiezingen zoals we dat in VVD en PvdA al zien. Dat is geen stap naar links, en maakt de democratie a makkelijk een speelbal van PR-adviseurs en campagnes die meer over uitstraling dan over inhoud gaan.

De steeds terugkerende ruzies over de afdrachtsregeling gaan in die zelfde richting, al heeft de partijleiding dat vooral aan eigen botheid te danken. Zoals bekend dragen SP-ers in gemeenteraad en parlement hun inkomen dat ze daarvoor krijgen af aan de SP, die ze vervolgens een lagere vergoeding geeft. Dat principe is vanuit solidariteitsprincipes zeer verdedigbaar: zo voorkom je dat mensen voor de SP in de Kamer gaan zitten om er zelf beter van te worden. Werken voor een socialistische organisatie is een eer, geen financieel gemotiveerde carrière. Het loslaten van dit principe is wederom geen stap naar links.

Maar te vaak hoor ik dat de SP de regeling zo rigide oplegt dat mensen erdoor in problemen raken en daarom geheel en gedeeltelijk afhaken. Als hieruit mensen de conclusie trekken dat die afdrachtsregeling zelf overboord moet, dan is alweer een stap naar rechts waarmee precies iets waarmee een stukje solidariteit tot uiting wordt gebracht wordt losgelaten. Maar het wordt in de hand gewerkt door de veelal autoritaire wijze waarmee de partij nu met de regeling omgaat. Die zet kwaad bloed, en voor zover ik dat kan overzien is dat terecht.

Zo is er dus een vleugel die wel wil breken met autoritaire bestuurspraktijken, maar die eerder naar rechts, naar de mainstream kijkt dan naar linkse oplossingen, alternatieven en werkwijzen. Ron Meyer wordt in dit type kritiek dan niet enkel bekritiseerd als iemand die teveel de lijn-Marijnissen vertegenwoordigt. Hij wordt ook op de hak genomen als klassieke actieleider uit vakbondsland. Terwijl precies dat eerder iets van linksigheid vertegenwoordigt waarbij een serieuze linkervleugel bij aan zou kunnen knopen. De top-down-houding die dit model tegelijk ook typeert, verdient dan tegelijk weer een kritische opstelling. Maar Meyer afschrijven omdat hij ooit relatief succesvolle schoonmakersactie heeft helpen aanvoeren en aanvuren lijkt me het kind met het badwater weggooien.

Intussen doemt de vraag op:en wat doet dit er allemaal toe voor aan anarchist? Ik schrijf dit immers als iemand die zelf geen lid is van de SP, en die er bovendien sinds 2010 welbewust mee gestopt is om aan verkiezingen deel te nemen. Het parlementaire bestel is niet mijn bestel, het is geen stelsel waarbinnen de strijd voor vrijheid en solidariteit effectief gewonnen kan worden. Waarom me dan druk maken over een partij die binnen dat bestel opereert en het bestel aanvaardt en omarmt?

De reden daarvoor ligt in de positie die de SP inneemt, in maar vooral buiten het parlement. De partij profileert zich als links, als voorvechter van solidariteit en gelijkwaardigheid tegenover neoliberale prioriteiten. Die linksheid is ingekapseld door haar gerichtheid op parlement en staatsbestuur. De linksheid is bovendien ernstig ondermijnd door standpunten die op onderdelen helemaal niet links zijn. Zo is er haar sympathie voor het ‘midden- en kleinbedrijf’ en daarmee voor een bolwerk van kapitalisme. Ernstiger is haar gebrekkige anti-racisme, soms regelrecht overgaand in het naar de mond praten of stilzwijgend accepteren van xenofobe sentimenten. Jan Marijnissen,  die het zeer onlangs presteerde om aan de NRC te vertellen: “De mensen die nu komen zijn vrijwel allemaal economische vluchtelingen. Gelukszoekers, zoals wij allemaal.” De interviewer probeert nog: “Niet op de vlucht voor oorlog?” Marijnissen: “Nee. Het zijn de geprivilegieerden die als eersten de sprong wagen”, net alsof mensen met wat meer geld en een hogere positie niet ook door oorlog en repressie op de vlucht gejaagd kunnen worden. Ja, als je zoiets leest, bij monde van het SP-boegbeeld bij uitstek, dan is de vraag of de SP werkelijk wel een linkse, solidaire partij is, gerechtvaardigd.

Het antwoord op die vraag is echter nog steeds: ja, de SP is links Dat is allerminst een steunverklaring: juist linkse partijen lopen de strijd voor linkse idealen vaak meer voor de voeten dan dat ze er aan bijdragen. Ze zijn noiit alleen maar links maar ook nog partijen, en daar wringt een schoen. Het is wel een plaatsbepaling: door de partij als links te typeren, erken je de motivatie van veel van haar leden en sympathisanten. Die kiest andere wegen dan die van een anarchist als ik, maar doet wel een beroep op verwante waarden en doeleinden. Zij willen dat de zorg niet aan de markt wordt overgedaan. Ik ook. Zij vinden privatisering van openbare diensten verfoeilijk. Ik ook. Zij willen de menselijke maat in zorg en onderwijs. Ik ook. Zij geloven dat de dit langs bestuurlijke wet goed kunt regelen, dat wetgeving en meeregeren en stemmen vergaren om daar macht voor te krijgen, de aangewezen weg is. Ik dus niet, of preciezer: als het langs bestuurlijke weg al lukt om bijvoorbeeld privatisering te remmen, krijg je er staatsbureaucratie voor terug. Solidariteit vereist niet alleen afwijzing van neoliberalisme maar ook een antibureaucratische opstelling. Maar over dit soort dingen kun je dus met SP-ers discussiëren op basis van een aantal gemeenschappelijke opvattingen die wel degelijk als links te typeren zijn.

Als kopstukken van de SP die linksheid aan hun laars lappen, dan zijn het vaak SP-ers zelf die daar tegen te keer gaan De kwalijke opmerkingen van Marijnissen over vluchtelingen, hierboven aangestipt, kregen ook binnen de partij flink wat kritiek. Iemand als Sharon Gesthuizen pleit er voor dat de SP meer aandacht aan vluchtelingen besteedt. Kevin Levie, afdelingsvoorzitter van de SP in Rotterdam,  dringt eveneens aan op zulke aandacht en verdedigt een motie in die zin. Hij doet dat met de volgende woorden: “Wij laten niet toe dat rechtse partijen en clubs de komst van vluchtelingen gebruiken om mensen tegen elkaar op te hitsen. We willen uitleggen waaróm mensen vluchten uit landen als Syrië; sdat juist PVV en VVD de schuld hebben aan de afbraak van voorzieningen; en samen met betrokkenen concrete problemen aanpakken”. Dat is een heel ander geluid dan de benauwde rechtse riedel van Marijnissen. Het is een links geluid. En het komt van een partijbestuurder van de SP in een grote stad.

De relevantie van de SP voor linkse inzet blijkt ook op straat. Ik kom SP-ers tegen, op demonstraties waar ik zelf ook naar toe ga, voor de zorg, tegen armoede, tegen het TTIP-verdrag en zo wel meer. Ook hier blijkt overlap in opvattingen en doelen. Ook hier zijn dus aanknopingspunten. De SP en bloc afschrijven als niet links en daarmee alleen maar een sta-in-de-weg, alleen maar een deel van het establishment, betekent dat we de deur in het gezicht dichtgooien van al die SP-ers waarmee we op onderdelen samen strijd voeren, en waarmee ik de discussie over doel en middelen juist eerder zou willen zoeken dan willen ontwijken. Ja, de SP is een gevestigde partij, een obstakel voor een bevrijdingsstrijd die enkel van onderop gewonnen kan worden. Maar heel veel SP-ers zijn met die rol van gevestigde partij zelf helemaal niet gelukkig, omdat ze ook wel voelen dat het wringt met de idealen die de partij zegt te koesteren maar ook naar hun idee vaak zo gebrekkig naleeft. Teksten van iemand als Kevin Levie getuigen van dat gezonde gevoel, ook al zit ook hij wel gevangen in het idee dat linksheid vooral via partijpolitiek tot uiting gebracht dient te worden Maar dat is dus een discussie tússen linkse mensen van verschillende invalshoek. Ontkenning dat de SP links is, maakt die discussie nodeloos moeilijk en schept afstand en muren waar die niet nodig zijn, terwijl de relevante verschillen niet de nodige aandacht krijgen.

Precies in dat spanningsveld is het dan ook zinnig om de SP te volgen. Wat daar gebeurt is relevant. Als linksere geluiden en praktijk binnen de SP sterker worden, zie je meer SP-ers in actie, en opereren ze als betere bondgenoten. Als de bestuurlijke opstelling blijft domineren, of als de partij sowieso rechtser wordt in opvatting en methoden, dan is daarmee niet de SP, maar de sociale strijd, ietsje verder verzwakt zolang er niets voor in de plaats komt. Wat er in en om de SP gebeurt, gaat anarchisten daarom wel degelijk aan. Dat wil overigens totaal niet zeggen dat de SP als geheel omgevormd dient te worden tot iets revolutionairs, iets dat als geheel bruikbaar is in de sociale strijd. De bezigheid om de SP te redden, om te vormen tot ‘revolutionaire’ of ‘communistische’ partij is vrij kansloos, en bovendien verkeerd gericht want zo ‘n communistische partij kent weer andere bezwaren die niet minder fundamenteel zijn. De marxisten van Kompas hebben de SP zelfs een concept-partijprogramma  aan de hand gedaan. Dat getuigt van noeste, maar vrij misplaatste, arbeid. Communisme wordt niet veroverd door partijen, en wat er door partijen veroverd wordt heeft met communisme nooit meer dan de naam en de uiterlijke symbolen gemeen.

Ook pogingen om de SP te adviseren tot een betere linksere koers werken me ook nogal op de lachspieren. Een voorbeeld van zo ‘n poging is te lezen op Socialisme.nu : “Nieuwe uitdagingen voor de SP” , van de hand van Max van Lingen. Hij wijst op dalende ledentallen en stagnerende kiezerssteun, en zegt: “Deze ontwikkelingen schreeuwen om een grondige evaluatie van de politieke koers”, waarvoor hij vervolgens aanzetten geeft. De bestuurlijke koers van de partij kost leden, en leidt niet tot enorme verkiezingswinst. Dat klopt. Maar ze leidt wel tot bestuurlijke deelname, in gemeente en provinciebestuur, ook al in de hoofdstad. Meeregeren komt dichterbij. In de termen waarin de SP-leiding het ziet, is dat een geval van succesvol opereren. In de termen van die leiding is er geen fundamenteel probleem. Kritiek die doet alsof dat er wel is, verwart de eigen linkse bedoelingen met die van de SP-leiding. Die is niet via vriendelijke vermaningen te doordringen van trotskistische ‘wijsheden’. Die kent ze allang, en legt ze welbewust naast zich neer. Voor de leiding is er voor een “grondige evaluatie van de koers” geen reden, en veel van de leden – die de beperkte perspectieven van de leiding delen – zullen die reden evenmin zien. De ruime overwinning van Ron Meyer drukt vermoedelijk ook een breed vertrouwen in dat perspectief uit.

Kritiek op de SP is wat mij betreft geen onderdeel van een reddingspoging van die partij, van een ‘herovering’ van die partij voor het ‘echte socialisme’ of iets dergelijks. Kritiek is voor mij een wijze om met SP-ers die onbehaaglijk zijn jegens leiding en partijkoers in discussie te komen. Ik beschouw zulke SP-ers nooit puur als partijgangers, maar allereerst als mensen waarmee ik iets deel, waarmee ik dus iets uit te wisselen heb. En ik beschouw hun partij intussen als een deel van de context waarin de sociale strijd zich plaats vindt. Als gevestigde partij is ze een obstakel. Als bundeling van actieve linkse mensen is ze ook nog iets anders dan dat. Hoe actiever en hoe linkser die mensen, hoe minder effectief de partij als obstakel functioneert, en hoe beter voor de strijd. Dat maakt discussie over wat er in en om de SP gebeurt interessant, ook voor een anarchist, ook voor een niet-lid en een niet-stemmer als ondergetekende.

Peter Storm