ravotr

zondag 8 september 2013

We beginnen met een eenvoudige rekensom. Rechts-extreme standpunten + straatactie = fascisme. We kunnen dit ook anders formuleren: nu Wilders en diens PVV oproepen om te gaan demonstreren in Den Haag, kan er over het fascistische karakter van club en aanvoerder geen serieuze twijfel meer bestaan. Er is sprake van een concrete en urgente fascistische dreiging die om een antwoord schreeuwt.

Al veel langer was de fascistische inslag van Wilders onmiskenbaar. Het etiket ‘rechtspopulisme’ was niet adequaat, en bovendien nogal belediging voor werkelijke populisten die in Rusland in de negentiende eeuw aan de basis van anarchistische, marxistische en andere linksradicale stromingen stonden, en in diezelfde tijd in de VS voorlopers van het vroege socialisme aldaar waren. Bakoenin en Kropotkin hadden populistische achtergronden en connecties. De Amerikaanse socialist Eugene Debs eveneens. Populisme is latent – en vaak niet eens zo latent – anti-kapitalisme, helaas later soms ontsporend in nationalistische en staatsbevestigende richting. Wilders was en is een keihard pro-kapitalistisch politicus. Dat hij ‘het volk’ bespeelt met demagogie, is glashelder. Maar demagogie is nog geen populisme. Het komt mij voor dat het woord ‘rechtspopulisme’ bij linkse mensen vooral ingang heeft gevonden om iets wat allang herkenbaar fascistisch was, niet als zodanig hoeven aan te duiden. Wég met dat verhullende woord. Nu.

Waaruit bleek eerder die fascistische inslag? Allereerst uit het racisme, preciezer gezegd de vorm die het racisme in Wilders’ vertoog innam. Hij wees de complete moslimgemeenschap – gedefinieerd niet naar godsdienst maar naar cultuur en afkomst uit landen waar die godsdienst domineerde – aan als vreemd on-nationaal en on-Europees element waar een dreiging van uitging. Als groep die er niet bij hoorde en geëlimineerd diende te worden. Dat was wezenlijk anders dan het huis-tuin-en-keukenracisme waar de complete gevestigde politiek zich aan bezondigt. Dat discrimineert mensen en schermt met het ‘ze pikken onze banen en huizen in’-smoesje. Kwalijk en verwerpelijk, jazeker. Maar Wilders ging veel verder, en deed in essentie iets anders. Hij verweet moslims niet dat ze banen inpikten. Hij verweet moslims dat ze bestónden te midden van ‘ons’, goede, beschaafde Nederlanders. Moslims bedreigden in zijn verhaal niet zozeer de levensstandaard van ‘echte Nederlanders’. Moslims ondermijnden de essentie van de Nederlandse maatschappij, vormden erin een ‘vreemd element’, waren deel van een ‘wereldwijde strijd tegen de Westerse beschaving’. Het riep associaties op met die eerdere ‘joodse wereldsamenzwering’. Inderdaad, hij praatte over moslims in termen waarin nazi’s destijds praatten over joden: als over mensen die er niet hoorden te zijn, en zeker niet hier.

Dit paste in een fel nationalisme waarin ‘Nederland’ een absolute waarde vertegenwoordigt waar alles aan ondergeschikt dient te worden gemaakt. Bij een dominante natie hoort een sterke staat. Talrijk zijn de oproepen van Wilders en andere PVV-ers ten gunste van keihard politiegeweld tegen een ieder die uit de pas loopt, voor strenger straffen, voor het in de benen schieten van ‘hooligans’, voor de inzet van militairen in een wijk in Gouda waar jongeren van Marokkaanse afkomst – ‘straatterroristen’- wat luidruchtig aanwezig waren en volgens mediaberichtgeving deden wat arme jonge mensen die zich vervelen wel vaker doen: ze werden een tikje baldadig. Daarbij past ook de openlijke verwerping van grondrechten zoals godsdienst- en organisatievrijheid, het openlijk willen loslaten van het niet-discriminatiebeginsel in de grondwet en dergelijke. Wilders breekt met de liberaal-democratische consensus, en hij breekt in rechtse, openlijk autoritaire richting. Hij neemt tegelijk stelling tegen alles wat links is, waarbij de PvdA bijvoorbeeld het verwijt krijgt de ‘grenzen open te zetten’ voor ‘massa-immigratie’ waarmee al die moslims het land binnenkomen. Ook die obsessieve anti-linksheid kennen we van fascisten elders. Hij betoonde zich met dit alles steeds nadrukkelijker geestverwant van clubs als Het Front National en het Vlaams Belang, clubs die door linkse mensen – terecht! – vaak wél als fascistisch worden aangeduid.

Tot voor kort hield hij echter van openlijker fascistische uitingen afstand. Zaken doen met Front National en Vlaams Belang? Nee, met zulke ‘rechts-extremistische’ groeperingen liet men zich niet in. En PVV-ers die wat al te opvallende nazi-taal ten ‘beste’ gaven, werden – als het de publiciteit haalde – nog wel eens snel uitgerangeerd. De PVV wilde ‘het’ wel zijn, maar ‘het’ mocht niet teveel opvallen en ‘het’ mocht niet teveel slechte publiciteit opwekken. Wat ‘het’ is? Fascisme.

Inmiddels is de PVV de schaamte kennelijk voorbij. Er is nu in Europees verband wél openlijk contact met Vlaams Belang en Front National, die zo ongeveer als zusterpartijen worden bejegend. Vrijwel niemand heeft dit aangegrepen voor extra tegengas tegen de PVV. Vrijwel niemand zegt luid en duidelijk: Wilders gaat om met antisemieten en Holocaust-ontkenners, met partijen die zwabberen tussen verheerlijking van het nazi-verleden en ontkenning van de kwaadaardigheid ervan, kortom met partijen die dat verleden feitelijk rehabiliteren. Nog steeds wordt Wilders behandeld als wel wat ruw maar in essentie respectabel rechts politicus. Hij is rechts, en hij is politicus. Maar hij is meer dan dat. Hij is een fascistische demagoog. Het is allang tijd om dat luid en duidelijk te zeggen, te onderbouwen en er de noodzakelijke gevolgtrekkingen uit af te leiden.

Eén argument restte degenen die stelselmatig bleven weigeren Wilders te situeren waar hij overduidelijk hoort: in de traditie van Mussert, Mussolini, Franco en Hitler. Fascisme, zo luidde dat argument, is niet alleen een cocktail van geschetste uiterst rechtse opvattingen, van op eliminatie gericht racisme en nationalisme, van staatsverheerlijking en autoritarisme en diepe vijandigheid jegens links. Fascisme is een poging om met die cocktail mensen in beweging te brengen, buitenparlementair in beweging te brengen, in een strijd tegen de als bedreiging neergezette bevolkingsgroep, een strijd tegen links en de arbeidersbeweging, een strijd om de staatsmacht. In de praktijk betekent dat: optochten en marsen, aanvallen op linkse partijgebouwen, vakbondskantoren en dergelijke, deels om de tegenstander te intimideren, deels om hun nut voor een deel van de ondernemersklasse te demonstreren als knokploeg tegeneen lastige arbeidersbeweging en een democratie die nog teveel ruimte liet aan krachten die rechtse- en ondernemersambities konden weerstreven. Want fascisme is inderdaad ook een specifiek soort pro-kapitalisme: het vervult de verlangens van dat slag ondernemers dat droomt van een economie zonder vakbonden, een bedrijfsleven zonder stakingen, een stad zonder actiegroepen, een rechts zonder links, een hiërarchische autoritaire maatschappij waarin de baas de baas is en het werkvolk zwijgend werkt. Fascisme is niet enkel rechtsradicalisme. Fascisme is ook straatprotest, uiteindelijk straatterreur op weg naar de staatsmacht. Fascisme komt doorgaans in het zadel door een combinatie van parlementair en buitenparlementair activisme, van verkiezingsdeelname en het veroveren van de straat.

Precies die dimensie van straatprotest – zo luidde het argument tegen het ‘PVV is een soort fascisme’-argument – ontbrak bij Wilders. Dus was het niet zinnig om zijn PVV als fascistisch te benoemen. Helemaal onzin was dat argument niet: het veroveren van de straat, de openbare ruimte, is inderdaad wezenlijk deel van de fascistische strategie van machtsverovering, om de geschetste redenen. Toch was het aldoor al een zwakke tegenwerping. In de eerste plaats hint Wilders al veel langer op actie op straat. Hij flirt er nu en dan ook mee. Bij het proces tegen hem riep hij bijvoorbeeld aanhang op de been voor demonstratieve steunbetuiging. Meteen bleek wie er dan de straat op kwam: allerhande neo-nazi-volk, minstens mensen met extreemrechtse connecties. Geen goede PR voor de club, en dat is waarschijnlijk reden geweest om die kaart niet al te nadrukkelijk uit te spelen. Maar de straat is al langer een plek waar de PVV zich doet gelden.

Dat dit niet al veel sterker gebeurde, is een kwestie van de PR-nadelen waar ik op wees, maar er is meer. Er is – in tegenstelling tot de tijd van Mussolini en Hitler – nauwelijks een weerbare arbeidersbeweging die met straatterreur verpletterd zou moeten worden, so why bother. Intimidatie van tegenstanders gebeurt intussen wel. Ga maar eens kijken op Geen Stijl en alle weblogs die nog veel rechtser en gewelddadiger van toonzetting zijn. Dat is niet de PVV zelf in actie. Het is wel het wereldje waar de PVV haar kracht en gevaarlijke dynamiek mede aan ontleent. Dat dit zich niet nadrukkelijk op straat manifesteerde is waar. Maar het potentieel is er. Je kunt zeggen dat het fascistisch potentieel latent aanwezig was. Latent fascisme is echter ook fascisme.

Maar nu wordt het potentieel pijlsnel reëel. Op 21 september gaat de PVV naar de Koekamp in Den Haag om tegen het kabinetsbeleid te protesteren. Wilders speelt hiermee behendig in op de terechte woede die bezuinigingen oproepen, en probeert die woede te benutten om een rechtse vuist te maken. Het is een klassieke fascistentruuk. Mij doet het denken aan de bestorming die Franse fascisten in 1934, die een corruptieschandaal in hoge kringen aangrepen om een gewelddadige machtsgreep te proberen. Dat mislukte weliswaar kantjeboord, en lokte een felle tegenreactie vanuit arbeiders en van linkse partijen uit. Maar het liet zien hoe fascisten een thema aanboorden dat breed leefde, waar mensen met goede reden boos over waren, om er vervolgens munitie voor hun eigen rechtse ambities van te maken. Dat is precies waar Wilders nu mee bezig is.

Ik denk weliswaar niet dat Wilders op 21 september meteen een stormloop op regeringsgebouwen gaat doen of zoiets. Hij heeft publicitair belang bij een keurige maar grootschalige optocht, waar dreiging van uitgaat, maar van waaruit geen rechtstreeks geweld wordt uitgeoefend. Hij wil de VVD als toekomstige regeringspartner in het eerste kabinet Wilders immers niet wegjagen, en de VVD houdt alleen van straatgeweld als het door geüniformeerde, uit belastinggeld betaalde knokploegen wordt uitgeoefend, niet door freelancers uit de vrije sector. Maar er komen op zoiets niet alleen maar ‘keurige’ rechtse mensen af. Laten we er maar rekening mee houden dat allerhande straatnazi’s ook hun kansen ruiken, en dat er ook veel oververhit volk mee zal doen. Het belooft sowieso een naargeestig, angstaanjagend spektakel te worden.

Alle signalen zouden daarmee voor linkse, radicale, of zelfs maar gematigd-progressieve mensen op alarm moeten springen. Een landelijke manifestatie met fascistische inslag waar in alle openlijkheid voor wordt gemobiliseerd door een partij die volgens peilingen de grootste of één na grootste van het land is – dat is het scenario. En op dezelfde dag zijn er progressieve, alternatieve manifestaties tegen het bezuinigingsbeleid. Een in Amsterdam. Maar ook één in Den Haag, onder het motto: “Het Is Genoeg!” Waardevolle, noodzakelijke actie, sowieso vanwege het authentieke en solidaire geluid tegen bezuinigingsbeleid, zo totaal anders dan het cynische misbruik dat Wilders van volkswoede maakt. Actie die daarom versterkt moet worden, juist nu.

Het is natuurlijk prima dat er in Amsterdam ook gedemonstreerd wordt. Maar als je aarzelt tussen de twee steden – kies dan alsjeblieft Den Haag! De actie daar mag niet in de schaduw verdwijnen terwijl Wilders de show steelt, dus moeten we voor maximale deelname zorgen. Er is een veiligheidsargument: ik ben liever met duizend mensen dan met tweehonderd, voor het geval dat er flinke aantallen Wilderianen en neonazi’s op het idee komen naar ons op te trekken. En op het punt te maken dat de strijd tegen bezuinigingen en de strijd tegen racisme samenhangen, is er nu ook nog de actie waartoe AFA Nederland oproept, onder het motto “Stop bezuinigingen, stop racisme”, om 12.00 uur op het plein voor CS Den Haag, en dan later naar de actie die om 13.00 uur op het Plein in de binnenstad begint. Meedoen met allebei, als het maar enigszins kan!

Peter Storm