Beste wensen voor een ieder die dit leest! Hier is mijn eerste artikel van 2014.
Jongeren in het Brabantse plaatsje Veen hielden de nacht voor Oudjaarsnacht een feestje op straat. Ze staken een auto in de brand. Dat vonden brandweer en politie niet goed, dus die rukten grootschalig uit om de feestvreugde te blussen, letterlijk en figuurlijk. Dat vond de feestvierende menigte niet goed, dus bekogelden ze politie en brandweer met wat ze hadden: vuurwerk en bierflesjes. Dat vond de politie weer niet goed, er volgde een rel, feestvierders trokken zich terug in een café. Politie haalde ze daar stuk voor stuk uit. Aan het eind van de gebeurtenis waren en 101 jongeren – deels minderjarigen – gearresteerd. Het was een grootschalig, grof geweldsgebruik van de politie, en het mag van ons, van mensen die zich druk maken over politiegeweld, wel eens wat meer aandacht krijgen.
Opvallend in de complete houding van het gezagsapparaat. Jongeren staken een auto in brand. Dat doen ze in Veen elk jaar. Het is helemaal niet duidelijk dat ze daarmee iemand in gevaar brachten of schade toebrachten. dus een gedupeerde eigenaar ontbrak. Degenen die een beetje risico liepen, waren de feestvierders zelf. Dat de autobrand persé geblust moest worden, had weinig met veiligheid te maken, en niets met een gedupeerde eigenaar. Volgens de vijftienjarige Joeri, een auto hadden die feestvierders zelf hadden gekocht. Er was dus maar één reden dat de brandweer en politie uitrukte: fikkie stoken op straat was verboden, en dat zouden de jongelui weten ook. Toen politie en brandweer uitreden om de jongelui een lesje te leren, kregen ze in grote lijnen dan ook waar ze nadrukkelijk om vroegen: een lesje terug. Het werd een rel, een mini-opstandje.
Een achttal mensen werden meteen buiten al aangehouden. Maar veel schokkender was het vervolg. Mensen vluchtten dus een horecazaak in. Advocaat Erik Thomas: “Ze hebben echt iedereen in het café opgepakt, terwijl niet iedereen op straat was.” Hij spreekt van “een soort razzia”. Advocaat Karsten Verkaat noemt het optreden van de politie “zeer onrechtmatig” en legt uit: “Iedereen die daar was in of op die paar vierkante meter, heeft simpelweg pech en is opgepakt.” Dat kan niet, want: “De regel is dat de politie pas iemand kan aanhouden als er een redelijk vermoeden is van schuld.” Hij gaat dan ook schadevergoeding eisen voor vier opgepakte mensen.
Omroep Brabant vertelde onder meer het verhaal van een vrouw wiens man, zoon en dochter werden opgepakt. Ze kreeg een appje dat het café was omsingeld. “Mijn dochter stond daar met een glittertopje haar wijntje te drinken en zal met datzelfde topje nog in de cel zitten.” Ze hoorde dat haar zoon enkele uren in een politiebusje had vastgezeten omdat er geen plaats was in de politiecellen. “Dat zijn geen praktijken van nu”, zei ze. Dat heeft ze helaas mis, want massa-arrestatie en grove behandeling van arrestanten zijn wel degelijk praktijken van nu. Schandalige praktijken. Henri Timmermans, gemeenteraadslid namens een plaatselijke partij sprak schande van de politieactie, sprak van “spierballentaal” en zei: “de meeste mensen zijn opgepakt terwijl ze er niets mee te maken hadden”. De opmerking van minister Opstelten dat mensen met hun poten van zijn mensen af moet blijven, kaatst hij terug: “Politie, blijf met je poten van onschuldige mensen af”.
Inmiddels erkent Martine Pilaar, woordvoerder van Justitie: “Het kan zijn dat mensen onschuldig aan het klaverjassen waren in het café en toch zijn opgepakt.” Maar ja, de politie had nu eenmaal omgeroepen dat mensen weg moesten gaan. “Wie hier niet naar luisterde, overtrad dus de wet.” Maar ook die vlieger gaat natuurlijk niet op voor nietsvermoedende klaverjassers in een kroeg. En trouwens ook niet voor mensen die zich hadden teruggetrokken van de confrontatie en naar die kroeg waren gegaan. Justitie en politie zijn met deze grootschalige arrestaties weer eens ver over de schreef van hun eigen wet- en regelgeving gegaan.
Het gezag doet ook alsof het overvallen is door de grootschalige confrontatie. Dat is om meer dan één reden ongeloofwaardig. In de eerste plaats is het jaarlijks raak in Veen. Dat heeft namelijk een glorierijke geschiedenis van eigenzinnige jeugdige straatfeesterij. Elk jaar gaat daar wel een auto in de fik, rukken brandweer en politie uit, en roept de burgemeester ‘foei’. Als hij te hard ‘foei’ roept en dat kracht bij tracht te zetten, kan hem dat zijn eigen auto ook nog kosten. Er was helemaal geen reden voor verbazing bij het gezag. Hooguit had de feestjeugd de autoriteiten een beetje gefopt: ze waren een dag ‘te vroeg’ en hadden ook een andere plek voor hun oudejaarsbrand uitgekozen.
Dat het zo heftig toegaat in Veen is opmerkelijk, maar niet helemaal onverklaarbaar. Het is een plaatsje in Brabant, maar zwaar protestant in plaats van katholiek zoals een groot deel van die provincie. Protestant betekent: geen carnaval. Maar daarmee is de behoefte van mensen om minstens eens per jaar de boel op zijn kop te zetten natuurlijk niet weg. De jaarlijkse brand in een auto, met bijbehorende botsing met het gezag, is de vorm die daarvoor in Veen is gevonden. Dat wil dus ook zeggen dat het optreden van het gezag door de jeugd als het ware ingecalculeerd: dát extra het extra spannend. Dit alles maakt de verbazing van het gezag nog absurder.
Hoe ‘verrast’ het gezag was, valt overigens uit de politie-inzet af te lezen. Een ooggetuige noemt de politie-aanpak “overdreven. Politie overal, op het dak. Honden. Wapenstokken. Een helikopter die met zoeklicht boven het café hing. Het was net een film.” Onvoorbereid? Is de politiestaat al zó ver dat ze op zo korte termijn een half leger te voorschijn kan toveren om ruim honderd rumoerige jongeren eronder te krijgen? Of was – iets aannemelijker – er al het één en ander klaargezet voor gebeurtenissen in het dorp waarvan het gezag best enig idee had van te voren?
Intussen haalt Justitie haar volgende riedel uit de la. “De gewelddadige confrontatie in Veen tussen jongeren en de politie in de nacht van maandag op dinsdag is niet spontaan ontstaan, zo vermoedt het Openbaar Ministerie (OM)”, dat gedane onterechte aanhoudingen “spijtig, maar onvermijdelijk bij dit soort ongeregeldheden” noemde. Ach ja, foutje he? Gevonden zwaar vuurwerk, bivakmutsen, pepperspray zouden erop wijzen dat de rellen waren ‘voorbereid’. Newsflash: dit soort botsingen zijn er, op kleinere schaal, dus vrijwel elk jaar. Natuurlijk is de feestjeugd ‘voorbereid’: ze wéét hoe het gezag kan reageren. En ja, hoe je ook over zwaar vuurwerk – dat ik hier in Tilburg ook heb horen afsteken – denkt: als je dat wil afsteken zul je het eerst moeten aanschaffen. Dat is ‘voorbereiding’. Dat het OM nu een soort samenzwering tracht te construeren, lijkt me vooral een poging om aandacht af te leiden van haar eigen botte optreden, de onterechte arrestaties, het machtsvertoon in een klein dorp. Per slot van rekening is het nogal iets als er 101 mensen worden gearresteerd in een dorp dat 2500 inwoners telt.
Precies dit machtsvertoon en de bijbehorende inbreuk om vrijheidsrechten maakt de gebeurtenissen in veen belangrijk. Ze zijn een symptoom van een diepere houding aan de kant van een gezag dat flinke delen van de bevolking beschouwt en behandelt als binnenlandse vijand. Wie dat overheidsgezag zelf als vijand beschouwt, kan maar beter niet onverschillig blijven als dat gezag de rechten van feestende jongeren in een klein Brabants dorp vertrapt.
Peter Storm