dinsdag 30 oktober 2012
Dat ging lekker snel he? Die kabinetsformatie met alles erop en eraan? Alleen een staatsgreep gaat nog sneller. Maar waarom nare publiciteit en vervelende rapporten van Amnesty en Human Rights Watch riskeren in een strijd tegen een vrijwel ongewapende – zij het erg talrijke – vijand? Waarom tanks en doodseskaders inzetten, als je als ondernemersklasse de beschikking hebt over de PvdA om vluchtelingen en migranten, werkenden en baanlozen en studenten, uit te kleden en de duimschroeven verder aan te draaien? Er ligt een regeerakkoord dat ‘nivellering’ brengt, herverdeling van lage naar hogere inkomens. De beeldvorming is misleidend, en achter de waarheid van dat nivelleringsverhaal gaat een andere waarheid schuil: die van frontale aanvallen op het levenspeil en de vrijheid van miljoenen mensen, en van een grote overheveling van miljarden euro van relatief arm naar superrijk.
Eerst een paar van de belangrijkste frontale aanvallen uit het regeeerakkoord. De nullijn voor ambtenaren bijvoorbeeld. Nul procent salarisstijging bij pakweg 2 procent inflatie is koopkrachtdaling. Vier jaar volgehouden, is de aanslag substantieel. En als de economie weer eens opkrabbelt, zal de inflatie wel eens kunnen stijgen ook, hetgeen de aanslag groter maakt. En onder ambtenaren vallen niet alleen de reletief hoogbetaalde pennenlikkers uit de karikaturen. Onder ambtenaren vallen mensen die tegen mager salaris allerlei belangrijke diensten verlenen,van van de afhandeling van bijstandsaanvragen op Sociale Zaken tot het ophalen van vuilnis. Mensen die daar werken zijn niet bepaald rijk. Deze mensen op de nullijn zetten is deze mensen de armoede in trappen.
Een tweede frontale aanval krijgen studenten over zich heen. De studiefinanciering – karig, maar geld dat je ontvangt om van te leven tijdens de studie, en daarmee een basisvoorziening – wordt afgeschaft. In plaats daarvan wordt het asociale idee van een ‘sociaal leenstelsel’ doorgedrukt. Studenten krijgen dus leningen in de maag gesplitst, waarrdoor ze straks hun loopbaan ingaan met een forse schuld. Ja, wie geen baan vindt kan kwijtschelding tegenoet zien, vanuit het idee dat je van een kale kip niet kunt plukken. Maar de dreiging van studieschuld zal mensen ontmoedigen om het financiële risico van een studie te nemen, het is een drempel die de toegang tot het hoger onderwijs beperkt, juist voor kinderen met een weinig florissante financiële achtergrond. De HBO-raad verwacht verwacht om die reden 15.000 minder HBO-studenten. Ook de OV-jaarkaart voor studenten gaat eraan. Meer dan een kortingskaart zit er niet meer in, waardoor studenten extra op reiskosten gejaagd worden vergeleken met de huidige situatie.
Een derde frontale aaval richt zicht tegen mensen die geen baan hebben of die dreigen kwijt te raken. Het ontslagrecht wordt versoepeld. De duur van de WW wordt ingeperkt. Ben je eenmaal langduriger werkloos, dan geldt de bijstandshel. Gemeenten moeten van de regering bij het niet nakomen van de sollicitatieplicht de uitkering drie maanden opschorten. Dat is genoeg om een zodanige huurachterstand op te open om uit je woning gezet te worden. Het wordt dus iets goedkoper voor ondernemers om mensen de baanloos hetd in te mikken, en het leven van die baanlozen wordt nog moeilijker. Kleine verruimingen van mogelijkheden om te sporten of naar cultuurvoorstellingen te gaan met een speciale – en feitelijk ook nog eens stigmatiserende – pas maken de hel niet minder hels, hooguit minder opvallend.
Een vierde aanval – voortzetting van wat al tientallen jaren gaande is, vaak met PvdA-staatssecretarissen in de hoofdrol – betreft de verdere afbraak van rechten van migranten en vluchtelingen. Wie eerder zonder verblijfsvergunning in Nederland woonde, krijgt sowieso geen verblijfsvergunning.Wie volgens officiële regels fraude heeft gepleegd, evenmin. ‘Vreemdelingen’ die een delict begaan en daarvoor veroordeeld worden, worden sneller uitgezet: zo worden mensen die niet officieel Nederlander zijn, voor het zelfde delict zwaarder bestraft van Nederlanders. Een officiële inbreuk op het beginsel van gelijke behandeling. Strengere eisen voor inburgering en strafbaarstelling van ‘illegaliteit’- in Nederland wonen zonder geldige verblijfspapieren – scherpen het beeld nog aan O ja, en gezichtsbedekking – burka of nikaab – zijn op zichzelf al reden om geen bijstandsuitkering meer te krijgen.
Dit alles krijgt echter in de beeldvorming niet bepaald het volle pond. Nee, we lezen vooral over “herverdeling van hoge naar lagere inkomens”, over “inkomensnivellering” waarmee het nieuwe kabinet de crisis zou willen oplossen, en meer van dat fraais. Het beeld klopt op een zeer beperkte manier, maar is tegelijk zeer misleidend. Ik geloof best dat veel van het beleid – omzetting van zorgtoeslag in een inkomensafhankelijke ziektenkostenpremie bijvoorbeeld – mensen met lage inkomens een bescheiden verbetering biedt, en mensen met hogere inkomens wat meer kost. Maar het beeld behoeft bijstelling, en ook een politieke verklaring die heel wat minder sociaal is dan de beeldvorming zou doen vermoeden.
Eerst de bijstelling, op meerdere punten. Het gaat om te beginnen om hele beperkte verschuivingen. “De koopkracht voor mensen tot 33.000 euro stijgt 0,2 procent op vooruit. Inkomens rond de 100.000 gaan er 0,6 procent op achteruit”, aldus Trouw. Wow , nietwaar? Die 0,2 procent over 33.000 euro per jaar betekent 66 euro erbij in het jaar. Spreidt dat over 12 maanden, en je hebt een inkomensverbetering van 5 euro vijftig. In de maand. Dat betekent één dag extra waarop je je een behoorlijke warme a maaltijd kunt permitteren. Die 0,6 procent eraf als je 100.000 euro krijgt komt neer op 600 euro in het jaar eraf, dat wil zeggen 50 euro in de maand. Niet bepaald een aanslag op je inkomen, als dat tussen de 8000 en de 9000 euro maandelijks bedraagt. Kort gezegd: de armen krijgen er nauwelijks merkbaar iets bij. De rijkeren raken nauwelijks merkbaar iets kwijt. Much ado about almost nothing dus.
Dit is de wat grotere lijn. Maar ik ben eens in CPB-cijfers over effecten van het regeerakkoord gaan kijken, en ik schrok een beetje (ja, ik weet het: naief). Ik verwijs naar het daarin gelinkte PDF-document “Analyse economische effecten financieel kader Regeerakkoord”, en dan naar Tabel 5.1. Er wordt daar het volgende gedaan al ik het goed lees. We krijgen de effecten van het regeerakkoord (RA) in procenten; we krijgen daarnaast het effect van het regeerakkoord op wat er zonder dat akkoord zou plaatsvinden, het zogeheten basispad. Die effecten krijgen we dan uitgesplitst over alleenverdieners, alleenstaanden en tweeverdieners, in de diverse inkomensgroepen. Werkenden in de categorie van 175 procent van het minimumloon – relatief laagbetaald – komen er relatief goed uit als het tweeverdieners zijn. Het effect van het regeerakkoord betreft 1 procent plus, verwerkt in het basispad blijft daar een kwart procent van over. Voor een alleenstaande met zo’n inkomen is het effect van het akkoord een half procent, en dat blijft bij verwerking in het basispad onveranderd. Maar voor een alleenverdiener – iemand die de kost verdient waar ook een partner van moet leven – is het beeld anders. Het regeerakkoord zelf levert een halve procent plus. Het basispad – nogmaals, de verwachte ontwikkeling zonder de effecten van het akkoord – trekt de boel echter omlaag. Basispad met regeerakkoord verwerkt, leidt dan tot een min van een kwart procent. Alleenverdieners met een inkomen van 175 procent van minimumloos gaan er dus een kwart procent op achteruit. Hoogit een beperking van achteruitgang voor deze mensen, maar geen hogere koopkracht. Een zelfde analyse van mensen met een uitkering (tot 120 procent van het minimumloon) geeft een soortgelijk beeld. Tweeverdieners in de plus, alleenstaanden op nul, alleenverdieners iets in de min. Het hele beeld van nivellering van lage naar middeninkomens betreft dus tweeverdieners, alleenstaanden maar nadrukkelijk niet alleenverdieners. Als er lezers met inzicht in statistiek zijn die mij op dit punt kunnen corrigeren – het kan zijn dat ik cijfers verkeerd lees of interpreteer – hou ik me overigens aanbevolen.
Een derde kanttekening bij het nivelleringsverhaal betreft de hogere inkomens. Daar gaat het om brede lagen van de bevolking die niet straatarm zijn maar doorgaans ook niet steenrijk. Het gaat om beter betaalde arbeiders en aangrenzende delen van de middenklasse. Daar haalt de regering forse bedragen. Het gaat echter niet zozeer om de absolute topinkomens, de vermogens, de dividenden en dergelijke. En nog belangrijker: waar gaat het geld heen? Is de regering bezig om drie keer modaal te plukken om minimumloon te spekken? Welnee. Het geld wordt weggehaald , niet om het elders uit te geven aan arme mensen en sociale noden, maar om het begrotingstekort terug te dringen. Het gaat, plat gezegd, naar afbetaling van staatsschulden en rentes op staatsschulden. Het geld gaat dus uit de zakken van arbeiders naar de bankrekeningen van de financiële instellingen die de regering geld hebben geleend.
Het bezuinigingspakket is zodanig ingedeeld dat de wat hoger betaalden flink mogen bloeden. Daar is domweg ook meer te halen dan bij bijstandsgerechtigden, en het maakt dat het asociale bezuinigingsbeleid wat makkelijker als sociaal rechtvaardig te presenteren is. Maar terwijl er binnen de arbeidersklasse een beetje wordt genivelleerd, is de belangrije beweging een andere: geld weghalen uit de arbeidersklasse naar de financiëel allermachtigsten en allerrijksten. Denivellering in feite, overheveling van relatief arm naar superrijk. Het is diepgaand asociaal beleid, dat met fel protest en verzet bestreden dient te worden. Juist nu is bijvoorbeeld extra inzet om van de Europese stakingsdag tegen bezuinigingen op 14 november ook in Nederland iets omvangrijks en pittigs te maken, erg nodig.
Peter Storm