En, zijn we allemaal verbaasd over Volkswagen als mega-milieufraudeur? Geschokt misschien, of wellicht verbijsterd? Is daar eigenlijk wel veel reden voor? Een grote onderneming die regels overtreedt om marktaandeel te vergroten, afzet te vergroten of op andere manier de winstgevendheid te vergroten ten koste van personeel, klant en/of milieu… Is dat niet wat je krijgt waar de markt regeert, waar het winstbejag zich op de keizerstroon heeft gehesen?

De schaal van deze fraude is wel opmerkelijk, evenals het cynisme ervan. Het ging allemaal volstrekt moedwillig, er was geen sprake van dat er alleen ergens in het vage grensgebied van de regelgeving werd geopereerd. De samenvatting van NRC  is helder: “Vorige week maakte de Amerikaanse milieuwaakhond EPA bekend dat het had ontdekt dat Volkswagen op grote schaal knoeide met software in dieselauto ‘s. De software zou kunnen waarnemen wanneer er een emissietest werd uitgevoerd, om dan op een schoner programma over te schakelen waardoor het leek alsof de auto ‘s zuiniger waren.” Zo kon het bedrijf haar dieselauto’s presenteren als milieuvriendelijk, wat zedus niet waren. Goed voor de afzet, slecht voor het milieu, en natuurlijk doodgewoon bedrog. Intussen weten we dat ook in Europa aldus gemanipuleerde Volkswagen-auto ‘s op de markt zijn gekomen. In totaal gaat het om een slordige elf miljoen auto ‘s.

Het bedrijf heeft de boel opgelicht ten bate van het rendement. Maar ook de staat is verantwoordelijk. Erg indrukwekkend zijn de controles op milieunormen duidelijk niet, anders zou een fraude nooit deze omvang hebben gekregen. Natuurlijk is er een soort race gaande waarin bedrijven een technische trukendoos inzetten om zo goedkoop mogelijk te produceren en tegelijk binnen milieunormen te blijven of minstens te doen alsof. Van een vergelijkbare gedrevenheid en inzet om bedrog door te prikken en de inzet van trucs binnen de milieuperken te houden is aan de e kant van overheden veel minder sprake. Dat is niet zo vreemd: staten zijn verbonden met grote bedrijven. De export van Volkswagen als multinationale onderneming is tegelijk de export van Duitsland als economische grote mogendheid. Staat en kapitaal zijn twee handen op één buik. Het het kapitaal gaat voor de platte winst. De staat schept de voorwaarden, incasseert belasting incasseert en houdt de schijn van rechtvaardigheid en milieuzorg hoog. Maar veel meer dan schijn is het niet. Dat blijkt nu weer.

De hele zaak gaat verder dan Volkswagen alléén. De hele Duitse auto-industrie raakt in diskrediet. Dat effect wordt versterkt als Volkswagen niet de enige blijkt te zijn. BMW wordt al genoemd als bedrijf dat het met milieunormen ook niet erg nauw neemt. Het aanzien van Duitsland als economische mogendheid lijdt grote schade. “Is ‘Made in Germany’ nog wel het waarmerk van betrouwbaarheid en eerlijke ingenieuwskunst?”  zo vat Trouw de stemming samen. Het wijst ook op een amusante link die het Italiaanse blad Repubblica legde. “Duitsland was de aanklager in de Griekse crisis. Afgelopen weekend heeft Tsipras de beklaagdenbank verlaten en is Duitsland er zelf in terecht gekomen.” Zoiets! Als Merkel of één van hara klonen of vazallen nog een sneert over Griekse corruptie, dan hoef je maar heel zachtjes ‘Volkswagen’ te fluisteren. Punt duidelijk.

Daar kunnen we nog wat aan toevoegen. Sociaaldemocraten hebben het in discussies over doorgeschoten marktwerking graag over het Rijnlandse model als alternatief voor het Angelsaksische model. Dat Angelsaksische model staat dan voor het kapitalisme zoals dat in de VS en Groot-Brittannië bestaat, met een overigens door overheden zelf op hol gebrachte ‘vrije markt’. Het Rijnlandse model staat dan voor een goed gereguleerd en gestroomlijnd kapitalisme waar de scherpe kantjes door overheden met wet- en regelgeving zijn afgehaald. Het Rijnland is een stuk Duitsland, en dat land is dan van dat Rijnlandse model ook het boegbeeld. Welnu, we weten nu hoe het Rijnlandse model kan worden gesymboliseerd: als een file van elf miljoen frauduleus vervaardigde en op de markt gebrachte milieuvervuilende auto ‘s.

Peter Storm