ravotr

maandag 7 december 2015

Je hebt mensen die zich zorgen maken. En je hebt mensen die schamper doen over mensen die zich zorgen maken. Je hebt mensen die denken dat menselijke invloed het klimaat richting een rampzalige ontwrichting brengt. Je hebt mensen die dat wegschamperen. Je hebt mensen die de klimaatontwrichting een halt willen toeroepen. En je hebt mensen die degenen die klimaatsontwrichting willen tegengaan, afdoen als misplaatst. Tot de schamperaars behoort Dirk-Jan van Baar , die in een opiniestuk in de Volkskrant degenen die de klimaatcrisis serieus nemen en serieus willen aanpakken, vooral belachelijk probeert te maken. Het is een pijnlijke vertoning, waar hij bepaald geen eer mee inlegt.

Het gaat bij hem van tamelijk dik hout zaagt men planken. Het beleid dat nodig is om klimaatcatastrofes af te wenden doet hij af als “groen totalitair”. Over tsunami ‘s wil hij niets horen, maar zijn pleidooi luidt vrijwel openlijk: na ons de zondvloed., we kunnen gewoon doorgaan op de huidige koers. Hij onderbouwt zijn pleidooi met verdraaiingen en drogredeneringen. Ook een xenofobe hint ontbreekt niet in het toch al reactionaire betoog.

Hij begint met lacherig te doen over een opmerking van wat hij noemt een “GroenLinks meisje” op de radio. Zij zei: “Wij zijn de eerste generatie die klimaatverandering aan den lijve voelt, en we zijn de laatste die er wat aan kan doen.” Niet veel mis mee, zou je denken: de huidige klimaatverandering begint inderdaad in haar tijd merkbaar te worden, en als er niet snel iets tegen gedaan wordt hoeft het bijna niet meer. Maar Van Baar sneert: “Wat denkt zo ‘n kind wel! Nog nooit iets meergemaakt, alleen maar gepamperd, en zich dan al slachtoffer voelen in haar opgewarmde bedje? Kan het aanmatigender?” Jonge mensen die zich zorgen maken over de toekomst en een soort van verantwoordelijkheid voelen, wat is daar ‘aanmatigend’ aan?

Nadat hij tot zijn weerzin ontdekt dat Obama hetzelfde citaat bezigde, gaat hij tekeer tegen het idee dat beleid het klimaat kan beïnvloeden: “het idee dan 150 wereldleiders op een klimaattop in Parijs de gemiddelde temperatuurstijging (…) onder de twee graden kunnen houden, is potsierlijk.” Dat zou kunnen maar dat ligt dan vooral aan de prioriteiten van die wereldleiders, voor wie business as usual – en vooral zeer letterlijk business – voorrang heeft boven het milieu. Zij gaan het klimaat niet voor ontregeling behoeden, dat zullen anderen – mensen met het verantwoordelijkheidsgevoel van dat door Van Baar gesmade ‘GroenLinks-meisje’ bijvoorbeeld – moeten doen.

Het zou trouwens wel eens kunnen dat het beperken van temperatuurstijging tot hooguit 2 graden wel eens te weinig kan blijken om ernstige narigheid te voorkomen. Onderzoekers die destijds meehielpen om die 2 graden als norm vast te stellen, zeggen nu dat ze destijds vergissingen hebben gemaakt. “De cruciale aanname (…) dat de mensheid wel vaker een klimaat van 2 graden warmer heeft meegemaakt, blijkt onjuist.  De warmste periode die de menselijke soort beleefde(…) was maar 1 tot 1,5 graad warmer”. Streven naar hooguit één graad als maximum voor de temperatuurstijging zou dus wel eens verstandig kunnen zijn, hetgeen een nog radicaler koerswijziging nodig maakt.

Maar dat wil Van Baar dus helmaal niet. Het klimaat proberen te beïnvloeden – preciezer gezegd: de negatieve invloed die menselijk ingrijpen er op uitoefent, proberen tegen te gaan is “ketterij. Dat hele VN-klimaatgedoe ademt een geest uit waarbij de mens voor God speelt. Dat is nog nooit goed afgelopen.” Ingrijpen om het klimaat te redden is voor God spelen. Het eerdere menselijke ingrijpen – de immense vervuiling, de steenkoolcentrales, de auto’s, de vliegtuigen, de intensieve veehouderij met bijbehorende uitstoot van broeikasgassen – dát valt niet onder ‘voor God spelen’. Dat verwijt treft pas degenen die de rotzooi willen helpen opruimen. Heeft Van Baar aandelen in de oliesector of de auto-industrie of zo? Of is hij sowieso een behoudzuchtig iemand met oogkleppen en vooroordelen?

Dan gaat zijn pleidooi voor ‘realisme’ resoluut rechtsaf. “Ik geloof niet in klimaatvluchtelingen zoals ik ook (…) niet geloof dat de ellende in Syrië door woestijnvorming komt”, zegt hij. Om er op te laten volgen: “Ik denk dat dit met oprukkende woestijngodsdiensten en de explosief groeiende wereldbevolking te maken heeft.” Van Baar is kennelijk te laf om er even bij te zeggen welke ‘woestijngodsdienst’ hij op het oog heeft. Maar het laat zich raden. Ja, Christendom, Judaïsme, Bahai, allemaal komen ze uit dezelfde regio. Toch weet ik vrij zeker dat hij niet op deze drie doelt. Maar ja, waarom zou je vandaag de dag ook een kans op een rondje moslim-bashing voorbij laten gaan als je carrière als rechts columnist maakt?

Dan volgt er een zalvende alinea om de lezer ervan te overtuigen dat de schrijver geen ‘klimaatscepticus’ is. Ja, de wereld warmt op, ja het regent vaker, ja dat “wij mensen met onze CO2-uitstoot aan klimaatverandering bijdragen is aannemelijk.” Maar hij suggereert daaraan voorafgaand vooral een verband met de snel groeiende bevolkingsaantallen, hetgeen een verdraaiing is. Het is vooral een kwestie van rijk en arm. De conclusie van een Oxfam-rapport  is verhelderend. “Het rapport zei dat een gemiddeld persoon van de rijkste procent 175 keer meer CO2 uitstoot dan zijn of haar tegenpool onder de armste tien procent.” Er is dus vooral een andere factor in het spel dan bevolkingsgroei: klasse en klassenverschil.

Probleem is meer algemeen een verspillend consumptiepatroon, ingebed in een kapitalistische productiewijze die draait op fossiele brandstoffen, en meer in het algemeen op winstgevende productie-en-consumptie boven alles. Probleem is ook een systeem van voedselproductie dat onder meer via intensieve veehouderij een zwaar onderschatte rampzalige bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen levert. “De veestapel alleen al is goed voor 14,5 procent van alle antropogene uitstoot van broeikasgas”, zo lees ik in “The elephant in the room at the Paris climate talks: why food production must change”.  ‘Antropogeen’ staat voordoor mensen teweeg gebracht’.

Van Baar gaat verder, en stelt even vast dat klimaatmodellen niet geschikt zijn voor voorspellingen op lange termijn. Dan krijgen Jesse Klaver en Samson er van langs. Hij verwijt hen dat zij “ons een milieukeurslijf voor de komende dertig jaar willen opdringen. Dat is niet alleen totalitair maar getuigt ook van een denkfout.” Milieukeurslijf? Omdat ze een paar kolencentrales dicht willen gooien, extra willen inzetten op schonere energiebronnen en dergelijke? Omdat ze een paar heel bescheiden beleidswijzigingen zeggen te willen, volslagen ontoereikend maar wel de goeie richting uit? En wat is daar “totalitair” aan? Het neerzetten van al die vervuilende centrales was niet totalitair, maar het weghalen ervan wel? En waar was Baars toen Rutte en Balkenende ons voor tientallen jaren het keurslijf van bezuinigingen en marktwerking oplegden? Was dat niet ‘liberaal totalitair’? Wat is dit voor bizarre logica?

Dan de “denkfout”. Let op. “Volgens wetenschapfilosoof Karl Popper zijn uitspraken pas wetenschappelijk als ze falsifieerbaar zijn. Dat kan niet met klimaatmodellen waarvan pas in de verre toekomst vast te stellen valt of ze kloppen of niet.” Volgens wetenschapsfilosoof Popper is het zus of zo, dus is het zus of zo. Wat wel en niet wetenschappelijk is, maakt één wetenschapsfilosoof uit. Zonder uit te leggen waarom Poppers definitie klopt, is dit gewoon een hoogst onwetenschappelijk beroep op autoriteit. Poppers omschrijving van wetenschappelijkheid is trouwens ook onder wetenschapsfilosofen bepaald niet onomstreden.

Maar Van Baar begrijpt Popper ook nog eens verkeerd. Popper doelt niet op de praktische bewijsbaarheid die inderdaad door een lange termijn lastig kan zijn. Zijn punt is niet: is het praktisch mogelijk deze hypothese te toetsen? Zijn punt is: is de hypothese zo geformuleerd dat toetsing in principe tot het rijk der mogelijkheden behoort? Hij zegt feitelijk: een bewering moet zo in elkaar zitten dat je in principe met een weerlegging zou kunnen komen. Lukt dat, dan is de bewering onjuist. Lukt weerlegging – ‘falsifiëring’ – steeds maar niet, dan is de bewering nog steeds niet met zekerheid waar, maar dan staat de bewering wetenschappelijk wel sterk. Het overbekende voorbeeld is de uitspraak: ‘Alle zwanen zijn wit’ Je hoeft maar met één zwarte zwaan aan te koken zetten, en de bewering is weerlegd. Dát bedoelt Popper met ‘falsifieerbaarheid’.

Vertaald naar klimaateffecten zou een uitspraak:’elke uitstoot van broeikasgas verhoogt de gemiddelde temperatuur op aarde’ een Popperiaans verantwoorde bewering zijn: het is in principe te checken. Eén serieus experiment waarbij je CO2 toevoegt aan de atmosfeer en waarbij de temperatuur van die atmosfeer daalt in plaats van stijgt, en de bewering is weerlegd. Dat het praktisch moeilijk is om al die klimaatmodellen aldus te checken is waar. Dat maakt ze moeilijk bewijsbaar. Het maakt de bewijsbaarheid echter niet principieel onmogelijk Het maakt ze daarom, zelfs in de termen van Popper, dus niet tot onwetenschappelijk.

Bovendien, en dat negeert onze pseudo-Popperiaanse ameteurfilosoof totaal: de wetenschap erkent niet alleen zekerheden, weerlegbaar via falsifiëring. De wetenschap doet ook in waarschijnlijkheden. We weten niet precies wat al die broeikasgassen precies aan destabiliserende effecten hebben. Aanwijzingen dat hittegolven, plensregens, smeltend ijs en stijgende zeespiegels, er iets mee te maken hebben, stapelen zich op. Absolute zekerheden zijn lastig te krijgen, maar aanwijzingen die de tegenovergestelde kant op wijzen zijn er eigenlijk nauwelijks. Er is een grote, met verder onderzoek zich steeds uitbreidende, waarschijnlijkheid dat er iets grondig misgaat met het klimaat, en dat uitstoot van broeikasgassen door menselijk handelen daar een forse rol in speelt. Voorzichtige mensen nemen dan het zekere voor het onzekere, en brengen die uitstoot terug, als het even kan naar nul. Blijkt de menselijke rol in klimaatverandering kleiner dan eerst gedacht, dan hebben we in ieder geval gedaan wat we konden. Aan El Nino kunnen we weinig doen. Aan de uitstoot van broeikasgassen wel.

Maar dat is dus precies een kant die Van Baar niet heen wil. Daar hanteert hij weer een drogreden. Die begint met een kloppende bewering “Er wordt gezegd dat de mens verantwoordelijk is voor de verandering van het klimaat en er daarom ook wat aan kan doen.” Inderdaad! Dat wordt gezegd, en met gegronde reden. Maar volgens Baars dus niet, want: “dat veronderstelt dat de wetenschap de hele loop van de natuurlijke evolutie kan doorgronden, en dat is niet zo.” Dat is dus kolder. De hypothese dat menselijk gedrag het klimaat kan beïnvloeden veronderstelt geen alwetendheid, geen perfect inzicht in alle natuurlijke ontwikkelingen. Het veronderstelt alleen gedegen onderzoek dat laat zien dat als je meer broeikasgassen uitstoot, de atmosfeer opwarmt met als gevolg een reeks op zichzelf onvoorspelbare, maar in totaliteit nogal dramatische verandering in de verzameling weerpatronen die we ‘klimaat’ noemen. Wil je die dramatische veranderingen afremmen ofte vlug af zijn, dan is het zinnig om de oorzaak ervan, de uitstoot van die broeikasgassen, drastisch terug te dringen. Met het doorgronden van de hele loop van de menselijke evolutie heeft dat verder weinig van doen. Als de riolering lekt, en de loodgieter beveelt reparatie aan, dan roept Baars toch ook niet dat de loodgieterswetenschap de natuurlijke evolutie niet kan doorgronden en dus niets kan uitrichten?

In de slotalinea komt de conservatieve aap uit de mouw van Van Baar. “De klimaatpolitiek is op ondeugdelijke utopische theorieën gebaseerd, wat ook een schaduw werpt op de klimaatwetenschap.” De ondeugdelijkheid van de ‘utopische’ theorie heeft Baars niet aangetoond. Over de klimaatwetenschap zegt hij nog: “die zou overtuigender zijn als die zich tot het verleden zou beperken”, zoals zijn eigen vak, de geschiedschrijving. Dat je natuurwetenschappen hebt om bepaalde voorspelbaarheden in te kunnen schatten, om vervolgens handelend te kunnen optreden, ontgaat Baars. Zou hij over de medische wetenschap ook liever willen dat die alleen maar het ziekteverloop uit het verleden analyseert, en zich niet met toekomstig ziekteverloop bezig houdt? Is dat wat Baars van zijn huisarts verwacht?

Maar alle pseudowetenschappelijkheid die Van Baar ten toon spreidt, dient een Hoger Doel: alles lekker laten zoals het is. “Negeer dus klimaatalarmisten. Hun lokroep is vals, ze staan tegenover het goede leven dat alleen in het hier en nu bestaat” – een goed leven dat voor mensen als Van Baar blijkbaar bestaat uit leven ten koste van de rest, voor anderen helemaal niet bestaat, en voor zeer vele miljoenen juist door de klimaatontregeling ernstig bedreigd wordt. Van Baar antwoord: vooral niets doen om het gevaar tijdig te keren. Na ons de zondvloed, laat de armen maar verschroeien of verzuipen, als ik en mijn vooringenomen elitaire soortgenoten nu m mijn pleziertje maar heb. En dat heet dan wel wetenschappelijk verantwoord?

Van Baars nare pleidooi zit sneaky in elkaar. Met rechtstreekse ontkenning van door menselijk ingrijpen versterkt broeikaseffect dat het klimaat ontregelt, komt Van Baar niet aan. In de handen van Baars heeft het klimaatscepticisme een facelift gekregen die ogenschijnlijk wat minder onwetenschappelijk is, maar die evengoed business as usual legitimeert. Deze Baars moet dan doorgaan voor een man van de wetenschap die een serieus opiniestuk schrijft. Een lachertje is het, een schadelijk lachertje. Lang leve dat ‘GroenLinks-meisje’ waar Van Baar zo neerbuigend over doet, maar die de kern van de zaak een stuk beter begrepen heeft dan hij.

Opmerking, 8 november, 00.46 uur: kleine tekstwijzigingen, plus overmatig veel tikfouten er uit gevist.

Opmerking, 8 november, 00.51 uur: procenten in  graden omgezet, plus nog wat klein grut. Dank, alerte lezers.

Peter Storm