ravotr

zaterdag 16 maart 2013

In mijn vorige stuk schetste ik de opkomst van een omvangrijke vredesbeweging, wereldwijd en ook in Nederland, gericht tegen de dreigende aanval op Irak door de VS en haar bondgenoten. Die redesbeweging bereikte op 15 februari 2003 haar climax. Maar alle miljoenen actievoerders slaagden niet in da t ene doel: de oorlog afwenden. De oorlog kwam, en de oorlog bleef ook jaren. Hoe je dat ook wendt of keert, dat was een nederlaag van de vredesbeweging, eentje die echter nuttige lessen voor de toekomst omvat.

Maar de nederlaag moet om te beginnen wat worden ingeperkt. De oorlog kwam, maar het draagvlak ervan is, deels door de protesten wel degelijk aangetast. We weten bijvoorbeeld inmiddels dat het maar een haartje scheelde of Groot-Brittannië had niet meegedaan. De minister van defensie schijnt bij zijn Amerikaanse collega aan de telefoon gehangen te hebben om te wijzen op de grote problemen die de Britse regering had met de publieke opinie, en het ministerie van Defensie was al bezig met noodplannen om de Britse troepen van de voorbereiding van de invasie los te koppelen. De dag waarop de Britse regering aarzelde kreeg zelfs een etiket: “Wobbly Tuesday”. Het enorme protest had de Britse oorlogsdeelname dus in gevaar helpen brengen. Zou die deelname inderdaad niet zijn doorgegaan, dan had het de oorlog niet gestopt. Maar het zou de vredesbeweging een extra boost hebben gegeven, het had het Amerikaanse vredesactivisten en pragmatische tegenstanders van deze oorlog binnen het Establishment makkelijker gemaakt om erop te wijzen dat de VS zich met haar oorlog in een nog groter isolement zou storten, het had de retoriek waarmee functionarissen van Bush landen verdeelde in het geprezen nieuwe Europa (pro-oorlog) en het geminachte oude Europa (tegen de oorlog) lastiger gemaakt. Van het nieuwe Europa bleef zonder het Verenigd Koninkrijk immers wel erg weinig over. Zou Nederland bij voorbeeld de oorlog zijn blijven steunen als Groot-Brittannië was weggevallen? Zover kwam het helaas niet, maar het scheelde niet veel. En de enorme mensenzee die Londen overspoelde op 15 februari had daar wel iets mee te maken.

Maar… soortgelijke, nog grotere mensenmenigten spoelden door de straten van Rome, Barcelona en Madrid. Daar hadden ze echter geen onmiddellijk merkbaar effect op de oorlogsdeelname van die landen. Er was dus meer aan de hand. Kennelijk was de Britse regering – en het establishment erachter – sowieso verdeeld over de oorlog. De steun van de Liberal Democrats aan het protest wijst daarop, evenals het feit dat het overgrote deel van de protestborden op die dag voorzien was van een poster van… de Daily Mirror (1), een gevestigde krant. Kennelijk was er van zo’n soort verdeeldheid in de elites van Italië en Spanje veel minder sprake, waardoor het protest geen vergelijkbaar effect had.

Wel is het zo dat, toen in Spanje het jaar erop, in maart 2004,  een aanslag gepleegd werd en de regering de schuld in de schoenen van de Baskische afscheidingsbeweging ETA probeerde te schuiven, de vredesbeweging een indirect succes wist te boeken. Mensen zagen al gauw dat de aanslag niet uit ETA- maar veeleer uit Al Qaeda-hoek kwam. De koppeling was vervolgens snel gelegd: door mee te doen aan Bush’ oorlog in Irak maakt de Spaanse regering de Spaanse bevolking in de ogen van Al Qaeda tot legitiem doelwit. Hoogste tijd dus om aan die oorlog niet mee te doen. Vlak na de aanslag, en na de protesten van mensen tegen de regeringspoging om ETA als boeman aan te wijzen, waren er verkiezingen. Tegenstanders van de oorlog – vaak jonge mensen die onder andere omstandigheden misschien zouden zijn thuisgebleven – stemden tegen de zittende Conservatieve regering. De socialist Zapatero trad aan, en maakte aan de Spaanse oorlogsdeelname een eind. Ook dat kun je met enige reden een indirect effect van de vredesbeweging van 2003 noemen. Maar ook het wegvallen van Spanje maakte aan de oorlog geen eind.

De jaren erop trok het ene land na het andere de steun voor de Irak-oorlog in. Maar de VS bleef, en voerde de oorlogsinspanningen in 2006-2007 zelfs nog drastisch op. De vredesbeweging had enig effect. Dat klopt. Zonder de vredesbeweging had de VS minder rem tot volhouden en verdere escalatie gevoeld. Ook dat klopt. Maar noch het voorkomen, noch het snel beëindigen van de oorlog – doelstellingen van elke vredesbeweging die zich serieus neemt – waren gelukt.

In de maatschappelijke discussie had echter diezelfde vredesbeweging natuurlijk wel de ene na de andere slag binnengehaald. Vrijwel alles wat ze zei o ver de naderende oorlog – dat Irak in een bloedige chaos zou veranderen, dat groepen als Al Qaeda er garen bij zouden spinnen, dat de verhalen over Saddams massavernietigingswapens ongefundeerd waren, dat Irakezen de bezetter niet met bloemen maar et verzet zouden begroeten – het bleek allemaal te kloppen. De VS slaagde er niet in om Irak tot een plooibare, pro-Westerse, ondernemingsvriendelijke en democratisch bestuurde staat te maken. In plaats ervan kwam er een pro-Iraanse, dor Sjiitische partijen gedomineerde, lustig folterende en terroriserende, en ook nog eens buitengewoon corrupte, regering tot stand. Bomaanslagen waren vrijwel dagelijkse kost, sektarisch geweld was verstrengeld met een guerrilla tegen de Brits-Amerikaanse bezettingsmacht. De VS had haar oorlog en haar bezetting weten door te drukken. Het resultaat was echter een drama. De mislukking-annex-nalatigheid van de VS om het land na de verwoesting van bommen en granaten bijvoorbeeld weer te voorzien van functionerende elektriciteit- en watervoorziening werd al snel legendarisch. Waar de VS wel in slaagde? In het bouwen van een fabriek om kip te verwerken, maar waarvoor geen elektriciteit beschikbaar was, geen infrastructuur en zelfs geen winkels in de buurt om de gemaakte kippenproducten te verkopen. Officials kregen de plek als succesastory te zien, maar het bedrijf werd voor die gelegenheden dan kunstmatig en zeer tijdelijk vermomd als functionerende instelling. Peter van Buren, Aanvoerder van een Amerikaans wederopbouwteam in 2009, vertelt er smakelijk over in een vernietigend stuk over het Amerikaanse beleid in Irak.

Vanaf 2007 begon de VS de boel af te bouwen en overeenkomsten te sluiten met Soennitische bewegingen die tot dan toe gewapend verzet pleegden waarin ze die bewegingen feitelijk omkochten. Om echter haar overwicht en dat van de Iraakse regering te bekrachtigen, stuurde ze eerst nog wel flink wat extra militairen: de zogeheten surge. Tegelijk handhaafde de Sjiitisch-gedomineerde regering haar greep door een politiek die neerkwam op moorddadige etnische zuivering van soennieten in Bagdad en elders. Nu oogde de Iraakse regering tenminste weer sterk genoeg om zich te kunnen handhaven na een mogelijk Amerikaans vertrek. Dat vertrek werd onder president Obama doorgezet. De Irak-oorlog is feitelijk voorbij, voorover het een Amerikaanse onderneming betreft. Het geweld in het land gaat intussen door: eerder deze week was er een golf an bomaanslagen in de hoofdstad Irak. En september 2012 was met 365 dodelijke slachtoffers de bloedigste maand in Irak sinds augustus 2010, ruim twee jaar eerder. Waarlijk, een groots resultaat van de oorlog.

Mensen in de vredesbeweging konden dan ook een groot gelijk opeisen in hun reacties op de oorlog. ‘Told You So’ sloeg ergens op, en het was en blijft goed om dat gelijk naar voren te blijven brengen, om het bewustzijn van de leugens van de macht te bevorderen. Tegelijk heb je er ook niet zo geweldig veel aan als je zo weinig méér kunt doen dan dat. De vredesbeweging was na het op gang komen van de bezetting in 2003 in hoge mate teruggebracht tot de status van kritisch commentator in groepsverband op de gebeurtenissen. Er waren, in de VS en elders, nog regelmatig demonstraties. Soms leefde het protest op, zoals in de zomer van 2005 toen Cindy Sheehan, moeder van een omgekomen soldaat, met een actiekamp voor de deur van Bush’ zomerverblijf de vraag kracht bij zette waarom haar zoon moest sterven. Directe impact op de besluitvorming had het niet.

Hooguit kun je zeggen dat beloften om de oorlog af te bouwen electoraal interessant werden, en dat Obama daarop inspeelde op weg naar het Witte Huis. Maar zeggen dat we in 2003 wereldwijd demonstreerden zodat we in 2009 iemand in het Witte Huis konden krijgen die de al aflopende oorlog verder zou afbouwen, doet groot onrecht aan de motivatie, hoop en inzet van de betogers van destijds. Bovendien bouwde Obama de oorlog niet om anti-oorlogsredenen af. De afweging was eerder dat hij meer militaire hulpbronnen naar Afghanistan wilde dirigeren. Intussen voert Obama natuurlijk ook zijn eigen oorlogspolitiek, door her en der drones op af te sturen. Nee, Obama’s succes is geen succes dat de vijftien-februari-betogers als het hunne, het onze, zouden moeten opeisen. Zacht gezegd.

De zaak blijft staan zoals die in het vorige artikel al werd neergezet: de vredesbeweging heeft de Irak-oorlog niet gestopt. Ik voeg er aan toe: de vredesbeweging zal, als ze op soortgelijke wijze optreedt als bij die ronde van 2001-2003, een volgende soortgelijke oorlog evenmin stoppen. Waarom niet?

Peter Storm

(1) Hier stond eerst “Daily Mail”, maar petrel41 wees me er in commentaar hieronder op dat dit “Daily Mirror” moest zijn. Dank, en dus gecorrigeerd (noot aangebracht 16 maart, 16.21 uur).