ravotr

maandag 3 april 2017

Hieronder een ingezonden bijdrage over de verkiezingsuitslag en het fascistische gevaar, geschreven door mijn goede kameraad Daniël de Klerk. Plaatsing betekent niet noodzakelijkerwijs dat ik het met alles wat er in staat eens ben, wel dat ik het een waardevolle bijdrage aan de meningsvorming vind. Er komt, zo heeft de auteur me verzekerd, ook nog een deel twee

Het is de eerste keer in mijn ervaring dat een landelijke verkiezing in Nederland zo’n grote aandacht kreeg van de rest van de wereld en ik denk op zich dat dit wat meer diepere analysen verdient. Het was namelijk geen gewone verkiezen en als anarchist is het te simplistisch om alle politiek over een kam te scheren zonder te kijken wat er werkelijke gebeurt. Er zijn namelijk belangrijke lessen die getrokken kunnen worden als het ons enigszins interesseert wat er in het land gebeurt waar we toevallig wonen.

De afgelopen verkiezing kende een historisch hoge opkomst en rond de hele wereld waren de ogen gericht op de in hun ogen twee voornaamste spelers. Mark Rutten als lijsttrekker van de VVD, vertegenwoordiger van het liberale burgerlijke establishment en Geert Wilders, leider van de PVV en vertegenwoordiger van de nationalistisch populisme dat zich keert tegen de elite en de multiculturele samenleving. Een tweestrijd die toch wel de afgelopen periode typeert en na Brexit en de presidents verkiezingen van de VS moment drie in de strijd tussen het ‘globalistische’ establishment en fascistische reactie. Het is geen wonder dat er zo veel buitenlandse pers bij kwam kijken. En als we de pers moeten geloven werd met een overwinning van Rutte het populisme in Europa verslagen. Zoals Rutte en Klaver allebei zeiden, het (verkeerde) populisme heeft deze verkiezingen niet gewonnen en de media aapten het na.

Een zeer verdraaid en vooral kortzichtig perspectief, iets wat we wel kunnen verwachten van deze mensen. De populistische opleving van de afgelopen paar jaar voelt wellicht als hete kolen onder hun voeten nu deze beweging ook slagkracht lijkt te krijgen. Ze zien de huidige uitslag dan ook als een belangrijke overwinning en vanuit hun perspectief valt daar enig ander voor te zeggen. Ze hebben immers niet de macht (nog niet) verloren aan de populisten en dat zien zij iets om te vieren. Nog vier jaar lekker grutten met hun zo geliefde democratisch systeem.

Ik was zelf uiteraard blij dat de blonde Führer niet de grootste is geworden. De voorspelling zag er namelijk afgelopen jaar ander uit en met Brexit en Trumps overwinning zat er een enorm politiek momentum in de zogenaamd patriottische lente die over Europa zou stromen, met uitzondering van de FPÖ die de presidentsverkiezingen verloor aan de Groene. De verkiezingen hadden zeker een bepaalde historische significantie die niet onderschat moet worden en het zelfde geldt voor de uitslag. Er is al heel wat gezegd over de uitslag en ik vind het ook niet nodig om dit in detail te gaan herhalen, daarom wil meer focussen om de politieke implicaties dan of het populisme dat werkelijk verslagen is of niet. Kort gezegd, de patriottische lente struikelde over zijn eigen hype, maar het is verreweg niet verslagen, niet in Nederland en niet in Europa. Er zijn echter wel een paar andere dingen veranderd die het waard zijn om te analyseren, al ga ik er in deze analyse vanuit dat verkiezingsuitslagen representatief zijn voor een veel bredere politieke verhoudingen dan enkel die in het parlement. Hou deze aanname in het hoofd wil je kritisch zijn over de rest van dit stuk.

Polarisatie? Normaal. doen.

De politiek van bezuinigingen heeft, ondanks het feit dat de VVD de grootste is geworden, het onderspit gedolven. In het algemeen heeft het vorige kabinet net zetels verloren aan de oppositie, wiens verloren zetels zijn gegaan naar een breed scala aan partijen groot een klein. Desondanks is de VVD nog steeds de grootste wat vooral toegeschreven kan worden aan dat de VVD het minst zijn kiezers heeft verloren waar ook bij komt dat de VVD voornamelijk groot is geworden in de verkiezingen daarvoor vanwege de anti-PvdA en pro-bezuiniging stem. Nu deze tweestrijd de relevantie heeft verloren die het in 2012 had is een aantal VVD stemmers naar de PVV en CDA gegaan waar ze waarschijnlijk meer affiniteit mee hebben dan de VVD.

Terecht wordt er aan gegeven dat de VVD in een zekere zin verrechtst is en het is waar dat de VVD een discours voert waar in het verleden Fortuyn en Janmaat voor gehekeld en aangeklaagd werden. Er is een directe lijn tussen Janmaat van de CP en CD, Pim Fortuyn via Leefbaar en LPF en Geert Wilders en de PVV in hoe zij zowel het zogenaamd rechtse populisme, beter gezegd het nieuwe fascisme, een stem hebben gegeven en ook het discours dusdanig veranderd hebben dat onderwerpen en posities die eerst politiek ondenkbaar waren nu serieus worden genomen binnen de zogenaamde gematigde politiek. In de zin dat de politiek deze onderwerpen niet meer in de marge kunnen stoppen. Het klopt ook dat de VVD een racistische en nationalistische politiek voert, dit wordt terecht aangegeven in vele stukken die vooral de optimistische sentimenten na de uitslag terug naar de werkelijkheid willen roepen.

Het is echter riskant om een fout idee te scheppen dat er een éénheid is in racisme van het populistisch rechts en die van de gevestigde rechtse politiek orde, vertolkt door de VVD en CDA. Dit is namelijk niet hetzelfde, de rivaliteit tussen deze politiek is echt en gaat veel dieper dan een oppervlakkige analyse van hun nationalistische racistische politiek. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld ook voor Trump’s regering die een van de rijkste is in de geschiedenis van de VS en zich profileert als als een soort nep oppositie is tegenover de gevestigde orde. Dit is een foute analyse, in de zin dat er onterecht een klassetegenstelling geprojecteerd wordt op de strijd tussen de populisten en het establishment. Deze tegenstelling heeft een dimensie die door klassenverschillen heen gaat en wie waar staat is niet een kwestie van rijk of arm maar in zowel de culturele verhoudingen als de specifieke relatie tot productie. Wat we zien is een strijd tussen bepaalde soorten politiek en hier in is het niet radicaal links tegen rechts. Maar twee secties van de politieke klasse en sociale elite die een tegengestelde politiek richting zoeken en daarbij verschillen groepen binnen de samenleving mobiliseren voor hun politiek. Dit is keihard te zien in de uitslag van de verkiezingen en niet enkel die in Nederland maar ook die van de VS en het Brexit referendum. Het is ook als gevolg van de manier hoe de verhoudingen in deze politieke strijd lopen dat zowel traditioneel links als radicaal links er eigenlijk onder de voet door worden gelopen en er onder lijden. Het is ook waarom kwesties zoals grenzen, vluchtelingen en racisme de kwesties zijn van deze tijd en ondanks de armoede en bezuinigingen de sociale kwestie die wij historisch altijd centraal stelden.

Het is ook typerend en daarbij gevaarlijk dat populisme, ongeacht waar het vandaan komt gelijk wordt gesteld. Een partij zoals DENK die samen met de PVV (en in een zekere maat ook de SP) door het mainstream politieke discours als het grote gevaar worden geacht en aanjagers van wat ze polarisatie noemen. Polarisatie is het sleutelwoord hier en het is ook op dat punt dat partijen als GroenLinks en de VVD hun gelijkgezindheid vinden. Wat het establishment beoogt is het handhaven van de huidige orde en niet het stoppen van racisme. Vandaar dat ze zo’n gevaar ziet in figuren als Trump of Geert Wilders, of zelf een partij als DENK. Het is niet dat het establishment perse tegen racisme is, het wil een status quo aan sociale verhouding vasthouden in zo verre het hun uitkomt. Een politiek opstandige minderheid of een op macht beluste fascistische beweging is hierbij een dreiging die ze liever kwijt zijn dan rijk.
De zogenaamd gematigde partijen willen ook niet perse dat de grenzen helemaal open of helemaal dicht gaan. Het is zich er van bewust dat in bepaalde mate er een toestroom moet zijn aan arbeid wil het economische groei behouden. Het grenzenbeleid is dan ook gericht op controle van deze toestroom en hanteert daarbij verschillende maatstaven in wie welkom is en wie niet. Een partij als de PVV gaat daarin ook veel verder dan de gevestigde politiek nodig acht. Daarnaast heeft het ook niet perse baat bij het aanscherpen van tegenstellingen of spanningen ten aanzien van een minderheid tegenover de dominante bevolkingsgroep, maakt hun niet uit bij welke groep wat daarin in doet. Racisme is beleid en het heeft ideologische en economische functies bij het uitbuiten van de bevolking en handhaven van de machtsstructuren. Let op de retoriek die gehanteerd wordt: accepteer de Nederlandse normen en waarden, ga werken, hou je aan de wet, stel vooral de dominante macht niet ter discussie. Uitsluiting beëindigen is prima zo lang je maar zoals wij (de witte Nederlander) wordt en meedoet in de uitvoering van de huidige machtsverhoudingen. Als fascisten knokploegen gaan organiseren, als dorpsbewoners gemeentehuizen gaan bestormen vanwege vluchtelingenopvang, als een fascistische partij oproept tot zuiveren van de samenleving maakt het niet uit wat het beleid van de regering is. Het zelfde geldt dan weer ook voor activiteiten van de antiracisme beweging en antifascisme. Het establishment wil niet de regie uit handen verliezen en zal altijd de openbare orden voorop stellen. Het is ook vandaar dat zogenaamd “extremisme” op één lijn wordt gezet ongeacht de politieke inhoud.

Het is ook niet het geval dat partijen zoals VVD nu pas als gevolg van Wilders racistische zijn geworden. Het is de zelfde partij die al sinds begin 21ste eeuw samen met verschillende andere partijen dit beleid uitvoert. Islamofobie is daarbij ook niet een uitvinding van de PVV of zelfs de LPF. De werkelijke kwestie van verrechtsing is ook niet perse dat de VVD racistischer wordt en ook niet dat ze daar open in is. De verrechtsing is de machtsverschuiving aangejaagd door groepen zoals de PVV die aan het ontstaan is. Het politieke establishment, dat zijn eigen status boven alles stelt, zal als het geen andere optie zien mee te gaan in het fascisme omdat het dat als de enige manier ziet om zijn status (sprekend over de mensen) te behouden in een nieuwe politieke orde. Dit is ook historisch de manier waarop fascisme vaak aan de macht kwam, met uitzondering van bv Spanje waar wegens de aanwezigheid van een sterke linkse beweging burgeroorlog vereist was.

Nederland weer van ons maken

Dat de PVV ondanks zijn matige campagne en grotendeels afwezige grote leider in de debatten überhaupt 5 zetels erbij weet te krijgen in deze campagne moet een aanfluiting zijn voor de hele wereld die triomfantelijk de overwinning op het (verkeerde) populisme zit te vieren. Geertje is misschien wel uit de regering gehouden (als gevolg van zijn slechte politie relaties tov de andere partijen), dat wil niet zeggen dat dit perse een overwinning is op het populisme. Dit is een projectie van buitenlandse media die met een verdraaide lens naar onze verkiezingen keken als of het de Amerikaanse verkiezingen waren waar er een soort winner takes al structuur heerst. Populistisch rechts in het algemeen heeft een belangrijk overwinning laten vallen door hun eigen toe doen, maar desalniettemin er sterker uit gekomen dan in de afgelopen kabinetsperiode. De PVV is de tweede partij en een nieuwe politiek speller in de vorm van de FvD heeft twee zetels weten te krijgen. Ze hebben nu nog niet de macht maar ze hebben de hele toekomst voor zich om dit te verwezenlijken.

Het had veel erger gekund en de PVV heeft veel aan zichzelf te danken qua matigheid. Na lang op nummer één te hebben gestaan zijn ze enorm teruggevallen in de peilingen en hoewel peilingen niet altijd betrouwbaar zijn is dit toch wel indicatief van staat waarin de PVV zich bevindt. Meerdere figuren hebben zich van de PVV afgescheiden in de afgelopen periode, ze produceren een verkiezingsprogramma van één A4tje, het lijkt dat financieel de PVV zich niet in de beste staat bevindt en de anders mediageile Geert Wilders heeft zich tijdens deze verkiezingen zeer teruggetrokken opgesteld. Herhaaldelijk niet aan de macht komen ondanks het electoraal succes dat de PVV heeft opgebouwd sinds zijn begin laat zijn scheuren zien in de partij en in dat van zijn grote leider. Verspild politiek kapitaal en de problematisering van hun politiek heeft er toe bijgedragen dat de PVV lijkt te verzanden. En zelfs dan groeit het. Het lijkt er dan ook op dat het de PVV en voorgangers is gelukt een zeer significante sociale machtsfactor te genereren en die gaat niet zomaar weg na een verkiezing. Zelfs als de PVV in elkaar dondert binnen de komende periode, zal dit electorale blok blijven bestaan en simpelweg naar de volgende populistisch partijtje overgaan. Het is daarom ook nuttig dat we eens een keer gaan kijken naar deze PVV stemmers en specifiek waar ze zich bevinden zowel geografisch als economisch.

De PVV stemmer is over het algemeen ook niet een gemiddeld persoon en heeft vaak een hele specifieke sociale positie. Hun zwaartepunten liggen in de buitenwijken en voorsteden, maar ook in sommigen wijken in de grote steden (zoals Amsterdam Noord) zijn de PVV stemmers een significant sectie. In Maastricht is de PVV zelfs de grootste geworden. Over het algemeen is de PVV overal gegroeid, in sommigen regio’s meer dan elders. Het lijkt er op dat de PVV stemmers vooral bestaan uit de midden en lage middenstanders, veelal kleine ondernemers en oudere arbeiders; zeker de laatste lijken verantwoordelijk te zijn voor de nieuwe PVV bolwerken in de voormalig Rode bolwerken. Nu de PvdA totaal is ingestort lijkt de traditioneel sociaaldemocratisch zuil voor een significant deel naar de PVV is uit geweken ipv een andere linkse partij. Dit is verontrustend maar ook niet onverwacht gezien dit deel van de bevolking met uitzondering van de AOW niet perse op verzorgingsstaatsissues stemt, aangezien bijstand wat vaker wordt geassocieerd wordt met mensen met een migratieachtergrond. Ze kunnen daarbij de invloed van migranten arbeidskrachten op de arbeidsmarkt, als concurrentie voor werk en immigranten (en vluchtelingen als ontwrichtend elementen in hun gemeenschappen) beschouwen (of nog burgelijker ook als negatieve invloed op de waarde van hun huis). Hierdoor zullen ze eerder PVV boven PvdA of SP kiezen (een significant deel van deze bevolkingslaag stemde overgingen ook voor de SP). De FvD stemmers lijken ook hier parallel aan te lopen.

Het is waarschijnlijk dat dit blok bestaat uit vooral arbeiders die met de naoorlogse groei mee liften via stabiel werk, sociale voorzieningen en huisvestiging maar nu merkt dat het soort werk terugvalt in significantie en vervangen wordt door hooggeschoolde en kapitaal intensief arbeid en veel dienstsectorwerk met een groot aanwezigheid van gastarbeiders en mensen met een migratie achtergrond. De consequenties zijn dat ze uit het politiek en cultureel middelpunt worden verdreven door een tekort aan sociaal kapitaal (en het buiten de steden wonen) en vervangen worden door een meer hoogopgeleide en multiculturele sociale orde. Het is hierdoor dat ze zich eerder in de steek gelaten voelen door links en liberale politiek kring en kiezen voor een nationalistisch en fascistisch geluid, voor sommigen met serieuze overtuiging maar vaak ook als proteststem. Het is een geluid dat tegen de materiele en sociale ontwikkeling in gaat maar daarmee niet ongevaarlijk of onschadelijk kan zijn. Net zoals de Fransen van het plattenland die na de revolutie van 1848 de monarchie terug brachten door Napoleon III als president te verkiezen tegenover de door liberalen en socialisten geleiden revolutie, waarna hij zich vervolgens in een staatsgreep zichzelf tot keizer uit riep. Hij verloor weliswaar zijn macht uiteindelijk weer na zijn nederlaag in de oorlog meet Pruissen maar hij sloeg terug tegen de liberale en socialisten (waarvan veel prominenten figuren in de gevangenis werden gegooid of Frankrijk ontvluchten). Dit rechtspopulistisch stemblok is maar tijdelijk maar het is verre van uitgespeeld en zonder verdere (ingrijpende) verandering zullen een potentiële macht factor blijven.

Daniel de Klerk