zaterdag 9 april 2016
Weer een actiedag in Frankrijk tegen een wet die het makkelijker moet maken voor ondernemers om flexibele, langere werktijden door te drukken. Weer grote aantallen mensen die de straat op gaan. “Duizenden verzamelen zich om tegen de Franse arbeidshervorming te protesteren”, bericht France24 alvast, met foto maar nog zonder verdere gegevens over de acties deze dag. Komende uren zal er wel meer duidelijk worden, Intussen is het belangrijk om te onderstrepen: deze actiegolf is belangrijk. Vanwege het thema, enn vanwege het diepe zichzelf organiserende radicalisme dat tot uiting komt, en de doorleefde woede die ermee naar boven worden gebracht.
De strijd is al weken bezig. Aanleiding is een nieuwe wet van regering van de zichzelf socialist noemende president Hollande. Die wet is bedacht om de werkloosheid te bestrijden. Dat had Hollande beloofd. En “met dat doel heeft zijn hit-team – Manual Valls (eerste minister), Emmanuel Macron (economie-minister) en Myriam El Kohmry (minister van arbeid) een wet tott arbeidshervorming in elkaar gezet die het makkelijker moet maken voor bedrijven om mensen in dienst te nemen en te ontslaan en die de facto een eind maakt aan de 35-urige werkweek”, schrijft Spike. De zekerheid dat je niet onverhoeds kunt worden ontslagen wordt verder ondermijnd. “Met de wet moet niet alleen het ontslagrecht worden versoepeld; ook moeten werkgevers de mogelijkheid krijgen om te onderhandelen over langere werkweken.” In dat onderhandelen hebben ondernemers verreweg de sterkste troeven: ze kunnen met onslag dreigen als arbeiders of vakbonden niet akkoord gaan met langere werktijden, en precies het soepeler ontslagrecht maakt het dreigement effectiever.
Dit is dus het einde van die 35-urige werkweek. Het idee is dat, als ondernemers makkelijker van hun personeel afkomen en hen langer aan het werk kunnen zetten, ze eerder mensen in dienst zullen nemen. Dat is dan immers lucratiever, ze no niet, kan de onderneming haar personeel weer dumpen. Werkloosheid bestrijden door arbeiders goedkoper te maken en ze met nog minder beperkingen uit te kunnen buiten, dat is de filosofie. Natuurlijk zal van die uitbuiting veel terecht komen, van die dalende werkloosheid veel minder. Hoe goedkoop je de arbeid ook maakt, als gemaakte spullen geen afzetmarkt dreigen te vinden, dan bedenken ondernemers zich toch wel twee keer voor ze meer mensen in dienst nemen. De werkloosheidsbestrijding, als argument aangedragen, is dus vooral een doekje voor het bloeden. De wet helpt ondernemers tegenover arbeiders, en de regering laat hiermee zien waar ze staat, alle ‘socialistische’ pretenties ten spijt.
Van actiedag naar actiedag
Protest, dus, en hard ook. Vakbonden, maar voral ook stuednten en scholieren, gingen de straat op. Juist jonge mensen voelden zich bedreigd door een arbeidsmarkt waar ze hoguit nog als goedkope flexwerkers tijdelijke plekken konden vinden. “Net als veel studenten werk ik om mijn studie te betalen. De wet verhindert mij om mijn werkuren te beperken.(…) In werkelijkheid werkt niemand echt nog 35 uur, het is 40 uur of meer (…) Waar zal het eindigen met deze wet?” aldus een 20-jarige studente geschiedenis, geciteerd in de Economic Times op 10 maart. Ze vroeg zich af wanneer ze tijd zou vinden voor haar studie.
Juist studenten als zij reageeerden met woede en grote strijdlust. Er kwam een actiedag. “Honderdduizenden Franse studenten zijn woensdag in heel het land de straat op gegaan om te protesteren tegen de liberalisering van de arbeidsmarkt”, aldus Nu.nl op 9 maart. Dat voegde er aan toe dat de öpkomst “niet zo hoog als bij eerdere soortgelijke betogingen was”. Vast niet, maar de groei van de protestgolf lag dan ook in de toekomst.
Een volgende actiedag liet zien uit welke hoek de wind begon te waaien. Blokkades van 115 scholen door studenten die actie voerden tegen de wet. “De studenten protesteren in Parijs, Marseille, Lyon, Rennes en Nantes”, zo voegde het Nu.nl-bericht er aan toe. Actievoerders vochten met de politie. Net alleen dat. “In de stad Rennes daalden betogers af op de rails om aankomende treinen te blokkeren”, aldus The Local op 17 maart,de datum van deze actiedag.
Op dat moment had de regering al verzachtingen in de wet toegezegd. Als de regering dacht dat ze zo de sociale vrede kon kopen, heeft ze zich vergist. Het heeft er veel van weg dat de verzachtingen het signaal hebben afgegeven dat méér druk, méér protest, méér demonstraties en blokkades de regering verder op de terugtocht konden duwen. De protesten gingen door, met scholieren die twee politiebureaus bestookten met stenen. Dat was een reactie op politiegeweld tegen een vijftienjarige scholier di e eerst tegen de grond word gewerkt door agenten, vervolgensde opdracht kreeg om op te staan, waarna een agent hem in zijn buik stompte. Zijn ‘misdaad’? Hij was deel van een groep die met eieren stond te gooien. The Local bericht dit op 25 maart.
Dat was kort voor een volgende actiedag die op 31 maart plaats vond en zowel in omvang als in felheid een nieuw hoogtepunt vormde. “Een geschatte 266 protesten vonden plaats in Frankrijk tegen de arbeidswet”, zo opende Revolution-News haar berichtgeving. “Vakbonden die deelnamen aan de landelijke demonstraties schatten dat 1,2 miljoen mensen verspreid over het land protesteerden tegen de hervormingen.” De actie vond plaats in en buiten Parijs.
Gevechten tussen betogers en politiek waren schering en inslag, onder meer in Toulouse waar enkele honderden mensen aan het eind van een protest niet weggingen maar de confrontatie aangingen. Ze “lanceerden projectielen naar de politie en staken vuilnisbakken in brand.” Antwoord: politiecharges en enkele arrestaties. Soortgelijke taferelen vonden ook elders plaats, in Nantes bijvorbeeld waar trouwens “tussen de 12.000 en de 30.000 protesterenden”waren. Uit Lyon worden 30.000 betogers gemeld. In Rennes waren het er pakweg 10.000. In Dijon waren het er tussen de 3200 (politieschatting) en 4000 (vakbondsschatting). Aan het eind hadden 500 middelbare scholieren er geen genoeg van. “Ze gingen een oude bioscoop binnen, haalden de bioscoopstoelen eruit en gebruikten die als barricade. De politie onderdrukte hen met traangas.”
Het radicalisme was groot, niet alleen in actievormen maar ook in leuzen. “Afschaffing van de arbeid”, laldus een spandoek waarvan de Volkskrant boven haar stuk over de acties een foto had geplaatst. zo stond. Dat gaat een stukje verder dan alleen maar afschaffing van een arbeidswet. De loonarbeid zelf, dat stelsel dat ons leegplukt om elders kassen te vullen, komt met zo ‘n leus rechtstreeks onder vuur. En wat voor vuur.
Intussen verstoorden arbeiders met stakingen diverse openbare diensten zoals treinen, busdiensten, een vliegveld van Parijs, ziekenhuizen en scholen. Het was een actiedag in grootse, klassieke stijl, met alles er op en eraan wat je bij zoiets mag verwachten. In Frankrijk hebben ze een traditie en ervaring in dit soort dingen. Maar in dit geval bleek het ook nog eens een opstapje naar veel meer.
Nuit Debout gaat verder
Diezelfde avond verzamelden zich mensen op het Plein van de Republiek in Parijs. Ze bleven daar, en pleinbezettingen verspreidden zich naar andere steden in het land. Het protest had nu niet langer de vorm van af en toe een actiedag. Het protest vindt nu dagelijks plaats, elke avond en nacht opnieuw. Het kreeg de naam ‘Nuit Debout’, Nacht Rechtop, Overeind in de Nacht, zoiets. Het protest deed mensen denken aan de Occupy-beweging in de VS, aan de Indignados, de Verontwaardigden die in Spanje in 2011 soortgelijke pleinbezettingen tegen de verregaand met het bedrijfsleven verweven politiek hielden. “Er zijn parallellen met Occupy en Indignados. Het idee is om iedereen zich uit te laten spreken”, aldus een deelnemer, aangehaald in de Guardian. En dan gaat het dus niet speciaal om die arbeidswet meer. “Persoonlijk is het de noodtoestand, de nieuwe surveillance-wetten, de verandering in het rechtssysteem…”, zo gaat hij verder.
De parallellen zijn duidelijk. Dezelfde vorm: een open bijeenkomst op een stadsplein. Dezelfde nadruk op institutionele leiderloosheid: “het concept achter de beweging is een ‘convergentie van stukken strijd’, zonder een leider. Er zijn geen vakbondsspandoeken of vlaggen van specifieke organisaties – een zeldzaamheid in Frankrijk”, zo schrijft de Guardian. De Volkskrant heeft intussen ook iets meegekregen en spreekt van “een linkse beweging zonder leiders en duidelijk programma, van studenten, vakbondsleden, antiglobalisten en milieu-activisten.”
Ook is er dat karakteristieke streven om in het hier en nu een nieuwe wereld te houden. “Dit moet een perfecte mini-maatschappij zijn vertelt een lid van het tuinier-comité aan de menigte”, zo vertelt het eerder aangehaalde Guardian-stuk. Jazeker, een tuinier-comité, en niet alleen dat: “Er is een poëzie-comité opgezet om de leuzen van de te documenteren en te maken. “Elke beweging heeft haar artistieke en literaire element nodig’, zei de dichter die het voorstelde.” Buitenstaanders zullen lacherig doen. Kritische waarnemers kunnen zeggen: leuzen maken per comité?! Is dat wel een goed idee? Lachen is gezond, en kritisch meedenken ook. Maar het hele verschijnsel stemt mij toch voornamelijk erg verheugd. Mensen die hun eigen strijd organiseren, op weg naar een andere maatschappij die ze eveneens zelf proberen te organiseren, het is geweldig mooi. Het is een vleugje anarchie in de praktijk.
Maar intussen is de oude maatschappij helemaal niet weg. Die oude orde – en niet alleen de gehate arbeidswet die aanleiding was tot de sociale explosie die op gang komt – ondervindt diepe verachting van de protesterenden.“Alle institutionele vormen van de huidighe politieke orde zijn totaal gediskwalificeerd. Een hele institutionele orde is stervende, en het enige wat we kunnen doen is dansen op haar graf “, zegt Frederic Lordon, filosoof/ econoom en één van de intellectuelen die middenin de strijd probeert te staan en belangrijke kanten ervan probeert onder woorden probeert te brengen.
Dansen op een stervende oude orde. Strijden tegen de machten die dee oude orde overeind willen houden, tegen de wetten die van die oude orde een uitdrukking zijn. Een nieuwe wereld op doe het zelf basis in elkaar beginnen te sleutelen. Het zijn dimensies van een fenomeen dat Frankrijk bepaald niet onbekend is. Dat fenomeen is de sociale revolutie. Nee, dimensies van zo ‘s revoluties aanduiden is niet hetzelfde als zeggen dat die revolutie daadwerkelijk al is uitgebroken. Maar wat niet is, kan wel degelijk komen. Staan we klaar voor solidariteit, en om soortgelijke vuurtjes dichtbij huis op te helpen stoken?
Opmerking: in Nederland volgt de website Globalinfo.nl de recente ontwikkelingen in Frankrijk al vanaf een vroeg stadium Het meest recente artikel aldaar over deze strijd: “Balans 32 maart in Frankrijk” Een heel nuttige Engelstalige website, Dialectical Delinquents, geeft in updates over Frankrijk tal van details uit deze beweging en tal van andere stukken strijd. Aanraders, allebei.
Peter Storm