zaterdag 2 april 2016
Het referendum over dat EU-associatieverdrag met Oekraïne leidt tot interessante gedachtewisselingen, ook tussen radicale en linkse mensen. De meeste van die mensen zullen waarschijnlijk een keus maken tussen nee stemmen en thuisblijven, al zijn er ook progressieve mensen die een ja overwegen. Zelf kan ik me vinden in veel van wat linkse voorstanders van een nee naar voren brengen. Ik zie er echter geen doorslaggevende reden in om aan het referendum mee te doen, en verderop zal ik uiteenzetten waarom niet. Eerst wil ik iets kwijt over het ja-kamp. Want juist hun argumenten – voor zover ze die naam mogen dragen – maken de verleiding om uit pure dwarsheid toch néé te stemmen soms wel erg groot.
Poetin als boeman
Een prachtig voorbeeld zien we in De Volkskrant. Daarin leggen tMichel van Hulten en Joshua Livistro, uit waarom we ja moeten stemmen, want anders… De kop is al veelzeggend. “Geef je Poetin ruim baan of niet?” De eerste zin maakt duidelijk wat ze bedoelen: “Wie ‘tegen’ stemt tijdens het referendum, (…) steunt Poetin.” Wie tegen stemt, speelt dus ‘bedoeld of onbedoeld’ Poetin in de kaart.
Zelfs al zou het kloppen, dan nog is het geen sterk argument. Het komt nu eenmaal voor dat een bepaald standpunt een onbedoeld effect heeft dat ongunstig is, maar dat je dan maar op de koop tie neemt. Een Amerikaanse terugtrekking uit Vietnam, maakte Rusland – bondgenoot van het Vietnamese verzet, tegenstrever van de VS, en zelf óók een reactionaire mogendheid – iets sterker op het wereldtoneel. Maar dat was geen argument om de Amerikaanse moorddadige aanwezigheid in Vietnam ook maar een minuut te tolereren. Hoofdzaak was toen het stoppen van de hoogtechnologische verwoesting van Vietnam, het stopzetten van die Amerikaanse regen van napalmbommen, ontbladeringsmiddelen en tapijtbombardementen. Zo is het nu ook. Je kunt dat EU-associatieverdrag om hele goede redenen verwerpelijk vinden, zo verwerpelijk dat je het verworpen wilt zien, zelfs als Poetin daar enig tactisch voordeel aan ontleent. Onze visie mag iets breder zijn dan Poetin ja versus Poetin nee, en juist doordat voorstanders van het verdrag de het referendum framen als een stem voor of tegen Rusland, geven ze Poetin wel heel erg het erepodium en de hoofdrol.
Het ja van de twee heren leunt op het uitvergroten van Poetins wandaden en van het ‘Russische gevaar’. De andere kant in het Oekraiïne-conflict wordt ons voorgehouden als belichaming van hoop, democratie en vrijheid. We krijgen een korte uiteenzetting voorgeschoteld, waarin we lezen hoe het afblazen van het associatieverdrag door toenmalig president Janoekovitsj de aanleiding was voor volksverzet “met een paar belangrijke eisen: de cultuur van corruptie moet eindigen en de ratificatie van het samenwerkingsverdrag moet doorgang vinden.” De demonstrerende menigten vestigden hun hoop op de EU als bondgenoot als tegenwicht tegen “een club van Rusland-gezinde oligarchen”. Verzwegen wordt dat de oppositie gedomineerd werd door rechtse politici die nauw verbonden waren met wat je met recht en reden ‘EU-gezinde oligarchen’ kunt noemen. Verzwegen wordt ook dat EU- en VS-politici de opstand openlijk steunen, door demonstranten vanaf het podium een hart onder de riem te steken. Tegen de Russische steun aan Janoekovitsj tekeer gaan met anti-interventie-retoriek, en tegelijk de Westerse interventie niet om diezelfde reden als verwerpelijk benoemen, is meten met twee maten en daarmee hypocriet.
De twee auteurs beschrijven de ontknoping: “Op 20 februari 2014 vinden tientallen demonstranten de dood als de steeds meer in het nauw gedreven Janoekovitsj besluit scherpschutters in te zetten, in een ultieme poging de wil van de demonstranten te breken. Als die poging faalt, neemt Janoekovitsj de benen naar Rusland.” Dat is minder dan de helft van wat er gebeurde. In de eerste plaats wordt één van de twee aanjagers van het geweld verzwegen. Al maanden waren er onder de demonstranten namelijk nationalistische knokploegen actief die vooraan stonden in de strijd met de oproerpolitie. Daarin speelde een bondgenootschap van fascisten een grote rol: Rechts Blok. Ook andere fascistische stromingen waren prominent actief in de protestbeweging. Linkse deelnemers aan het protest, die er wel degelijk waren, werden door uiterst-rechtse activisten belaagd met geweld. De Maidan-‘revolutie’ was nadrukkelijk een naar rechts neigende beweging waarin georganiseerde fascisten een hoofdrol speelden. Het waren dit soort krachten die een compromis tussen bewind en oppositie op het laatste moment met nieuwe straatacties hielpen torpederen.
Het is verfoeilijk dat de twee auteurs het geweld vanuit het regime benoemen, en dat vanuit de oppositie verzwijgen. Het onmiskenbare autoritarisme van Janoekovitsj krijgt de aandacht, het onmiskenbare fascisme vanuit de oppositie wordt feitelijk verzwegen. De rol van Rusland wordt veroordeeld, de rol van EU en VS is feitelijk uit beeld verdwenen. Volgens de logica die het tweetal zelf hanteert, kan ik zeggen: wie ja stemt, steunt de fascisten in Kiev, uiteraard ‘bedoeld of onbedoeld’. Als de twee auteurs de rol van de fascisten in de Maidan-opstand en de machtsvorming rond het nieuwe bewind niet kennen, zijn ze onvoldoende geïnformeerd en kunnen ze beter wat studeren voordat ze opiniestukken lanceren. Maar ik denk dat ze dondersgoed weten wat er gaande is, en er welbewust overheen stappen in dienst van het ‘hogere doel’: de strijd tegen Poetin. Het is een nieuwe variant van dan aloude van ‘Mussert tegen Moskou’, zoals we dat tegenkwamen in conservatieve kringen uit de jaren dertig. Alles beter dan het ‘communisme’, was toen de houding. Alles beter dan Poetin is daarvan de eigentijdse variant.
Zaken die onze zaken niet zijn
Tegenstanders van het associatieverdrag bestempelen als handlangers van Poetin is één van de kaarten die het ja-kamp graag uitspeelt tegen het nee-kamp. De andere kaart is het wijzen op Nederlandse ondernemersbelangen, alsof het belang van die ondernemers vanzelf samenvalt met de belangen van andere mensen in zowel Oekraïne als Nederland. Uit het stuk van ons eenzijdige tweetal citeer ik: “een handelsnatie als de onze zou op de middellange termijn grote voordelen kunnen behalen uit de handelselementen van dit verdrag.” En die handelsnatie, dat zijn wij allemaal? Of moeten we dan toch meer denken aan ondernemersclub VNO-NCW, wiens voorzitter Hans de Boer ook een duit in het ja-zakje doet? “Volgens De Boer kan het verdrag gunstig uitpakken voor Nederlandse ondernemers, omdat het de handel tussen beide landen kan bevorderen”, schrijft Nu.nl. “Hij verwacht dat de handel met Oekraïne ook een vlucht kan nemen. ‘Oekraïne is toch een groot land met 45 miljoen mensen. Het is agrarisch sterk, er is ruime en er zijn hoogopgeleide mensen, dat kan wel groeien.”’ Aan de neoliberale voorwaarden waaronder die groei kan plaatsvinden, draagt het verdrag bij. Het betreft groei waar heel veel mensen in Oekraïne de lasten van zullen ondervinden, en niet ‘wij’ maar Nederlandse ondernemers plus hun Oekraïense zakenpartners de lusten.
Natuurlijk zorgt de opperbaas van de bazenclub ervoor dat hij ook andere argumenten noemt: mensenrechten, milieu, en rust aan de rand van Europa. “Dit is nou het type akkoord dat moet voorkomen dat we dicht bij ons Europese gebied haarden van onrust krijgen.” Dat is de wereld op zijn kop. Mede door de Westerse steun aan de Maidan-beweging, de rechtse oppositie tegen Janoekovitsj en het EU-associatieverdrag waarin die band expliciet wordt gemaakt, is het gewapende conflict in het oosten van Oekraïne. Het felle anti-Russische nationalisme dat de de oppositie van destijds en de huidige regering in Kiev kenmerkt, heeft Russisch-sprekenden in het oosten van het land banger en bozer gemaakt dan ze al waren. Het heeft hun verzet aangewakkerd en ze in de armen van Rusland gedreven. De ‘haarden van onrust’ worden via het beleid waar het verdrag een deel van is, eerder onrustiger dan ze al waren. Het EU-verdrag is, uiteraard ‘bedoeld of onbedoeld’, deel van een oorlogspolitiek van NAVO en EU tegen Rusland en bondgenoten. En in Donetsj is het bepaald geen koude oorlog.
Dus toch maar nee?
Een ja-stemdie gemotiveerd wordt wordt met een leugencampagne, met ondernemerspraatjes en met morele chantage van het type ‘wie nee stemt, stemt het kwaad’… het is zeer irritant en provocerend. De grap is dat het waarschijnlijk de nee-stem eerder in de kaart speelt. Het lijkt een klein beetje op de sfeer in 2005. Toen mochten we voor een EU-grondwet stemmen waarin het neoliberale karakter van de EU expliciet werd vastgelegd. Vrijwel het complete establishment – de regering, grote ondernemers, de gevestigde partijen, de FNV-top en ga zo maar door – bepleitten een ja. We werden om de oren geslagen met vermaningen van het type ‘als jullie nee stemmen komt er oorlog’en ‘zonder de EU gaat het licht straks uit’. Het irriteerde mensen mateloos om uit de hoogte zo de les te worden gelezen. Vooral omdat het maar al te vaak door hetzelfde slag mensen gedaan werd dat zelf oorlogsvoering in Irak en Afghanistan ondersteunde, en door bezuinigingen zorgde dat bij mensen letterlijk het licht uitging vanwege stroomafsluiting omdat mensen de rekeningen niet meer wisten te betalen.
Mensen stemden nee, tegen die neoliberale EU-grondwet maar tegelijk ook tegen dat establishment dat ons die grondwet wilde opleggen. Zij willen dat we ja stemmen? Met zulke kletspraat als argument? Dan stemmen we dus néé. Dikke middelvinger. Dat sentiment proef ik weer, en iets daarvan ook voel ik zelf ook. Het artikel van Van Hulten en Livistro draagt aan dat gevoel bij, in dit geval ongetwijfeld ‘onbedoeld’. Met degenen ter linkerzijde die om deze reden de verleiding om een nee-stem uit te brengen niet kunnen weerstaan, heb ik geen ruzie, wel een een meningsverschil. Maar ik deel veel van het onderliggende gevoel, plus flink wat argumenten.
Maar waar het toenmalige nee vooral vanuit een soort links anti-neoliberalisme opkwam, daar vindt in het huidige nee toch vooral een rechtse, nationalistische stemming haar uitlaatklep…. een stemming die in 2005 trouwens niet ontbrak en wellicht sterker was dan ik toen dacht. Een zekere Wilders maakte zich destijds al sterk voor een nee, en de negen zetels die hij het jaar erop in verkiezingen haalde, houden daarmee vermoedelijk wel verband. Nu domineert dat nationalisme verregaand, en alles wat die stemming versterkt, beschouw ik momenteel als zeer gevaarlijk. Daarom blijf ik erbij dat wegblijven nu beter is dan nee stemmen.
Een radicaal geluid, op eigen voorwaarden
Dat brengt mij op een reactie op linkse voorstanders van een nee. Met die voorstanders deel ik de afwijzing van het associatieverdrag, plus heel veel van de analyse van de destructieve rol die de Westerse politiek jegens Oekraïne heeft gespeeld. Het prachtige artikel van Veerle Slegers en Mehmet Kirmaci is op deze punten een aanrader. Maar bij de praktische conclusie – nee stemmen in de referendum – gaat het toch mis. Ze zien weliswaar dat rechts, de krachten rond GeenStijl en dergelijke, een rol spelen in het debat. Maar ze schamperen daarover door te zeggen: “Daar heb je het weer: het Geen Stijl-spook.” En ze vermanen ons: “maak GeenStijl niet groter dan het is.” Want, leggen ze uit, je kunt prima je linkse argumenten naar voren brengen, “er zijn wel degelijk concrete kansen om mensen te winnen voor een links standpunt dat uitgesproken internationalistisch, antikapitalistische en anti-oorlog is; dat frame zal ons onderscheiden van het rechtse ‘nee’” Dat klopt: die kansen zijn er, en het is nodig om die te benutten.
De vraag is echter of je dat te doet door nee te stemmen en daartoe op te roepen. Precies in die stembus wordt het onderscheid tussen een rechts en een links nee, onzichtbaar. Precies op het stembriefje of in de stemcomputer kun je geen antikapitalistische en internationalistische argumenten aan je nee vastplakken, tenzij je bereid bent je stembiljet ongeldig te maken met een stemverklaring. Bij de telling krijgen we het aantal ja’s en het aantal nee ‘s. Het aantal linkse dan wel rechtse nee ‘s wordt niet geteld. Kortom: er is een links en radicaal nee-geluid mogelijk, maar niet in de stembus. Een herkenbare linkse nee-stem is er in feite eigenlijk niet.
In de huidige krachtsverhoudingen gaat dat betekenen dat enkele duizenden, wellicht tienduizenden, linkse nee-stemmen gewoon opgeteld zullen worden bij honderdduizenden rechtse, nationalistische nee-stemmers. “Rechts en zijn frames beheersen zijn dominant op vrijwel alle thema’s”, zo erkennen ook Veerle Slegers en Mehmet Kirmaci. Onder die omstandigheden zal een nee-victorie overwegend een rechtse victorie zijn, en daar breken we in de korte tijd tussen nu en 6 april niet doorheen. Beter is het dan om ons linkse geluid buiten de referendumsfeer te houden en geen links aanhangsel te worden van een rechtse nee-campagne. Laten we linkse en radicale geluiden versterken, op eigen voorwaarden.
Tegen de Stijlloosheid van nationalistisch rechts
Ik wil me dus wel uitspreken voor een links-radicaal nee tegen het verdrag. Maar ik reken mezelf nadrukkelijk niet tot het linkse deel van het nee-kamp in het referendum. Dat referendum is zelf het product van rechts, een rechts dat geen interesse heeft in Oekraïne, maar dat verdrag gebruikt om de EU te dwarsbomen. “Oekraïne kan ons natuurlijk niets schelen”, aldus Arjan van Dixhoorn. “Een Nexit-referendum is vooralsnog niet mogelijk. Daarom grijpen we alle mogelijkheden aan om de relatie tussen Nederland en de EU onder spanning te zetten.” Nexit staat voor een eventueel uittreden – exit – van Nederland uit de EU. Van Dixhoorn zit het Burgercomité EU voor. Dat is, de groep die met het referendum kwam en vervolgens steun vond bij Geen Stijl, door Van Dixhoorn trouwens “het beste journalistieke medium van Nederland” genoemd.
Ik blijf erbij: deelnemen aan het referendum betekent de rol van dit soort lieden en dit soort politiek in het bepalen van de politieke agenda bevestigen. ‘Onbedoeld’ ongetwijfeld, wat linkse mensen betreft, maar toch. Niet aan meedoen. En wat voor linkse nee-stemmers zonder twijfel gezien wordt als een vervelend bij-effect van hun stem, is voor gangmakers van het referendum duidelijk hoofdzaak. Arnon Grunberg snapt de kern. Hij schrijft op de website van VN: “Het referendum van 6 april gaat niet om Oekraïne, maar maakt xenofobie salonfähig. Dat zou niet gelegitimeerd moeten worden met uw stem.” Ik ben dat in grote lijnen met hem eens.
Als tegenover de legitimatie van rechtse Stijlloosheid nu gunstige effecten in Oekraïne en/ of Nederland stonden, lag het wellicht anders. Dan viel er nog wat af te wegen tegen de nadelen, zoals je het voordeel dat Poetin uit een nee kan halen prima kunt afwegen tegen het voordeel van een néé zelf. Maar ik zie die gunstige effecten niet. Voor OekraÏne maakt het allemaal namelijk nauwelijks uit, de uitslag. Wie denkt dat een nee-stem echt tot het schappen van het in dat verdrag neergelegde beleid zal leiden, negeert de afloop van het EU-grondwetsreferendum van 2005. De grondwet werd herverpakt en kwam er later toch. En het huidige referendum is raadgevend, de regering kan er mee doen wat ze wil. Ja of nee, het maakt in beleidstermen weinig verschil, dat beleid is simpelweg nauwelijks beïnvloedbaar door kiezers.
Maar binnenlands maakt het wél uit, en daar staan nog altijd onze belangrijkste vijanden. Daar is de vraag niet: wint ja of wint nee (spoiler alert: nee wint). De vraag is veel eerder: weet hard xenofoob nationalistisch Stijlloos rechts zich te bewijzen als een kracht die naar believen en met succes referenda kan lanceren en de politieke agenda bepalen? Ik gun ze die lol en die rol niet. Vooral daarom hou ik vast aan mijn eerder gekozen standpunt: ik blijf op 6 april weg van de stembus, zoals ook Mathijs van de Sande in een prachtstuk bepleit via een argumentatie die verwant is aan de mijne. Ik hoop dat zo veel mensen hetzefde doen zodat de opkomst de dertig procent niet haalt, de uitslag geen enkele officiële geldigheid heeft.en de GeenStijl/ Telegraaf-bende geen succes kan claimen. Vandaag de dag is dit referendum zélf de vijand.
Peter Storm
#1 by de reactie die je wist dat zou komen on 2016/04/03 - 13:53
De grondwet werd her verpakt en kwam er later toch. En het huidige referendum is raadgevend, de regering kan er mee doen wat ze wil. Ja of nee, het maakt in beleidstermen weinig verschil, dat beleid is simpelweg nauwelijks beïnvloedbaar door kiezers.
Dus je stelt dat de grote ondernemingen, de grote oligarchen hun financieel gunstige beleid sowieso zullen doorzetten, of we nou stemmen of niet.
Een handelsverdrag met Oekraïne is gunstig voor de ondernemers, want ze kunnen daar makkelijker dieren misbruiken en ze hebben betere loonslaven tot hun beschikking. Het stemmen is voor de vorm, om een gevoel van inspraak te genereren. Een niet stemmen zou dan zoiets hebben van, ik erken jou referendum niet. Een nee stem is nog wel het erkennen van een referendum.
Wij moeten allemaal Poetin eng vinden, maar waarom ? Ineens zijn mensenrechten belangrijk, want Poetin zou het niet ophebben met homo’s en lesbiennes en transgenders etc. Ineens word dat dan ingezet. Het is als de projectontwikkelaar die zijn corrupte project er via zijn vvd vrienden doorheen probeert te drukken, door te wijzen op het feit dat het oude gebouw niet zuinig is en zoveel stroom verbruikt en dus slecht voor het milieu is. Een vvd die dollartekens in haar ogen heeft en dus ineens vanuit haar opportunisme groene argumenten uit de hoge hoed tovert.
Een ja stem is dan een stem voor de Oekraine en haar knokploegen. Want die mannen met die kale hoofde, kisten aan en maskers van schedels op, komen wel enorm op voor de belangen van homo’s en lesbiennes…… Een ja stem is een stem tegen die verschrikkelijke Poetin, die wel veel erger is dan bijvoorbeeld de Europese en Amerikaanse leiders ? Het is als het vergelijken van twee hondendrollen. Welke is viezer ?
Wat bij de liefde voor je land en je leiders hoort is natuurlijk ook de haat voor andere landen en leiders. Europa is leuk, Holland is leuk, wij houden van wiet en homo’s. Rusland is niet leuk, zij houden niet van wiet en homo’s. Maar het gaat de regenten en de managers niet om dat soort identiteit sentimenten. Zij hebben dollartekens in hun ogen en weten de bevolking te lijmen, om ineens dat soort argumenten uit de kast te houden. Onze Rutte is anders wel dol op homo’s en Poetin niet, erg he. Sinds wanneer zijn mensenrechten in het belang van onzer leiders.
De echte motivatie is geld, niet identiteit. Amerika, Rusland, de EU, ze zijn allemaal niet leuk, ik kies voor mezelf, niet het fantoom van een corrupt land.
Dat een nationalistisch pow news en de andere nazi’s ineens tegen het referendum waren, dat snap ik ook niet helemaal. Maar andere kant, zij zijn natuurlijk tegen het pvda establishment, maar vanuit hun eigen agenda. Is het van hun kant nou puur nationalisme ? Ze willen Holland Hollands houden ?, iets in die richting ?
Als je stelt dat stemmen uiteindelijk niet zoveel zin heeft, omdat de belangen van de corporaties er toch wel doorheen gedrukt worden, dan kan je inderdaad net zo goed niet gaan. Maar als je gaat niet stemmen, dan veranderd dat ook niets. Een niet stemmen kan alleen een teken zijn, als het massaal wordt toegepast. Als 90 procent van de mensen een referendum boycot, dan veranderd de betekenis van dat referendum. Net als wanneer de hele klas spijbelt, dan is het al bijna geen spijbelen meer, want de betekenis van die klas veranderd dan. Maar nu heeft dat niet stemmen niet zoveel betekenis, omdat de meeste mensen wel stemmen. Er moet ergens een omslagpunt zijn en als dat er niet is kan je altijd nog op het best mogelijke stemmen. Dan heb ik nog liever dat iedereen een nee stemt, dan dat de mensen die nee wilde stemmen, sowieso niet stemmen, waardoor een ja er door komt.
Dat we rechts tegemoet komen als we nee stemmen, dat vind ik ook geen argument. Echt tegemoet worden ze niet gekomen, want je weet niet precies wat die Nee stemmers dreef. Ze zijn niet allemaal rechts.
Een massaal nee stemmen kan ook betekenen dat je het ergens niet mee eens bent. Een negeren van een stem kan betekenen dat je het er niet mee eens bent, met het hele princiepen van het referendum, maar het kan ook geïnterpreteerd worden als dat je het niet volgt, of niet snapt. Ze kunnen dan ook zeggen, veel mensen wisten niet dat ze konden stemmen en dat moeten we in de toekomst veranderen etc, etc.
Als ze zeggen, je moet stemmen, dat is je plicht, dan vind ik dat altijd hele agressieve retoriek. Hoezo moet ik stemmen ? Maar wil je dat ik stem ? Nou dan kan je het hebben ook en dan stem ik op de SP. Als ze die SP dan vervolgens buiten een coalitie houden, via een formateur, of via het boycotten van die partij, dan heeft voor mij het stemmen geen betekenis meer. Als er niet een partij is waar ik me mee identificeer, die mijn wereldvisie verbeeld, dan heeft stemmen ook geen betekenis meer.
Kortom, bepaal zelf wat je doet, stem nee, of stem niet.
that’s it.
#2 by E nijeboer on 2016/04/03 - 01:17
De Oekraïense nationalisten die pro-Europa zijn, zijn goeddeels ultra nationalistisch ofwel extreemrechts. Wist je dat?
#3 by Olav Meijer on 2016/04/02 - 16:47
[Precies in die stembus wordt het onderscheid tussen een rechts en een links nee, onzichtbaar. Precies op het stembriefje of in de stemcomputer kun je geen antikapitalistische en internationalistische argumenten aan je nee vastplakken, tenzij je bereid bent je stembiljet ongeldig te maken met een stemverklaring.]
Dat is natuurlijk waar, maar het gaat er natuurlijk om vóór de stemming de juiste argumenten naar voren te brengen.
M.i. doen de motieven van degenen die het referendum hebben aangezwengeld er helemaal niet (meer) toe. Het politieke feit van het referendum is er nu eenmaal.
Het komt wel vaker voor, dat links en rechts (voor een deel) over een bepaald onderwerp eenzelfde standpunt innemen –b.v. de emancipatie van LHBT-ers-, zij het op grond van verschillende overwegingen en argumenten. Maar dat betekent niet dat links zich ervan zou moeten onthouden haar eigen stem in de campagne te laten klinken en invloed te doen gelden.
Een nee-uitslag zie ik als een nuttig politiek signaal, al zullen rechtse krachten er hun eigen uitleg aan geven, en de regering en het parlement het “advies” van de kiezers, als dat afwijzend is, ongetwijfeld aan hun laars lappen. Maar ook dit laatste kan leerzaam zijn.
Het is zeker niet zo dat rechts zomaar “naar believen en met succes referenda kan lanceren”. De referendumwet bepaalt dat het slechts om “raadgeving” gaat ná een genomen politiek besluit.
En het niet halen van de drempel van 30 % opkomst zie ik ook niet als een winstpunt; dat sterkt de huidige regering in de wens dat ze zonder problemen en tegenstand verder hun gang kunnen gaan.
P.S.:
Met Grunberg ben ik het NIET eens dat het referendum xenofobie “salonfähig” zou maken. Ik vind dat een buitengewoon oppervlakkige bewering, die voorbijgaat aan een inhoudelijke bespreking van de problemen van en met Oekraïne. (Ik bewonder zijn schrijfstijl, maar vind dat hij, als hij het over een politiek onderwerp heeft, vaak de mist in gaat).
#4 by Jur on 2016/04/02 - 15:52
Hoeveel schuift de Oekraiense regering?