ravotr

dinsdag 9 december 2014

Vandaag verscheen een rapport van een Amerikaanse Senaatscommissie over de martelpraktijken die de CIA in de zogen heten ‘Oorlog tegen Terrorisme’ hanteerde. Zoals zo vaak wordt vervolgens op zichzelf belangrijke informatie voorzien van commentaar dat bijzaken naar voren schuift en hoofdzaken achter de gordijnen laat verschijnen.

Op zichzelf is de informatie onthutsend, en toch ook weer niet. De info is onthutsend voor wie nog dacht dat politie- en veiligheidsdiensten in landen die zich op democratie en respect voor mensenrechten laten voorstaan, wezenlijk menselijker opereren dan soortgelijke diensten in openlijke dictaturen. Wie de afgelopen maanden gelezen heeft hoe de Amerikaanse politie als standaardmethode het mishandelen en doden van zwarte mensen – door een tiental kogels bijvoorbeeld, of door een langdurige verstikkende houdgreep – hanteert, zal iets minder verbaasd zijn dat dit soort methoden, maar dan in het kwadraat, ook door de CIA grootschalig zijn gebruikt.

Tot de methoden  behoorden – zo was al tevoren duidelijk – het zogeheten waterboarding: zorgen dat iemand het gevoel krijgt dat hij of zij de verdrinkingsdood ondergaat. Zeer langdurig mensen uit de slaap houden, ook een oude favoriet. Iemand bedreigen met een boormachine die aan stond. Meer verschrikkelijke praktijken. “Tenminste één gevangen is ten onrechte opgepakt en doodgemarteld” – alsof de rechtmatigheid van welke CIA-detentie dan ook maar enige erkenning verdient, en alsof het doodmartelen van volgens zo ‘n Senaatscommissie ‘terecht aangehouden’ mensen minder erg zou zijn. Maar tekenend is zoiets wel. Een van de gevangenen werd zo zwaar gefolterd “dat CIA-ers moesten huilen”. Wreedheden zijn één ding, maar als daders en medeplichtigen van streek raken van het aanschouwen van iets, dán is er natuurlijk reden tot zorg. Mede om dit soort emotie van beulen bedachten nazi ‘s gaskamers: die arme SS-ers raakten van streek van het doodschieten van zoveel weerloze mensen.

De naar buiten gebrachte tekst van het Senaatsrapport is trouwens een gesaneerde versie, van de oorspronkelijke 6000 pagina ‘s hebben slechts iets meer dan 500 bladzijden de openbaarheid mogen halen. Het beeld van wreedheden dat daaruit blijkt, is echter duidelijk. Het rapport laat ook nog zien dat het management van het programma een rommeltje was, en dat de CIA loog: de dienst “gaf de beleidsmakers verkeerde informatie over het programma en de effectiviteit ervan”. Hier bereiken we echter de bijzaken in de publiciteit, te beginnen met open deuren. Want natúúrlijk liegt de CIA over zoiets: heel veel van de praktijken waren ook volgens Amerikaanse wetgeving en rechtspleging op de rand of simpelweg illegaal. De president wilde desondanks dat het gebeurde. Dus doe je zoiets als veiligheidsdienst allemaal stiekem. Niet voor niets heten instanties als de CIA geheime diensten. Dat deze geheime dienst ook nu weer systematisch loog, valt onder de gangbare business practice van die dienst.

Dan is er de effectiviteit van de hele gang van zaken. Al van te voren was duidelijkd at het rapport daar niet veel van heel liet. De commissie “zal aandragen dat de harde technieken niet tot informatie had geleid die niet verkregen had kunnen worden met traditionele ondervragingsmethoden”, aldus de NRC  kort voor het uitkomen van het rapport. De Volkskrant  , pal erna: “Geen enkele keer vergaarde de CIA informatie over een ‘directe dreiging’. In sommige gevallen werkte de verhoortechniek zelfs averechts.” Ik ben totaal niet verbaasd, jij wel? Als iemand zwaar wordt mishandeld, en zo ń iemand gaat inderdaad praten, vertelt die vroeg of laat alles wat je denkt dat je ondervragers willen horen, waar of onwaar, verdraaid of verzonnen. Als de pijn maar stopt. De andere mogelijkheid is dat iemand stoïcijns blijft zwijgen misschien zelfs tot de dood aan toe. De procedure leidt tot volstrekt onbetrouwbare informatie, of tot helemaal geen informatie. Dat kan ik zonder 500 pagina ‘s senaatsrapportage zelf ook bedenken. Als ondervragingstechniek is foltering nu al net zo effectief als tijdens heksenprocessen in de late middeleeuwen.

Nu is niet met zekerheid te zeggen of de CIA zelf geloofde in marteling-als-verhoormethode., en of ze dus in eigen termen ‘ineffectief’ bezig was. Op minstens twee andere punten is dit soort marteling echter helemaal niet zo ‘ineffectief’. Het is een vorm van vergelding, van wraak op degenen die de aanslagen van 9/11 werd verweten. Ik vermoed dat heel veel Amerikanen – die wel degelijk enig idee hadden van deze foltermethoden – het wel okay vonden ook. Jullie blazen onze flats op, wij folteren jullie. Dat hier een onderliggende dosis racisme in het spel was – wie waren die ‘jullie’ immers? – was onmiskenbaar. Doodgewoon sadisme speelt een rol. Sowieso: lever weerloze mensen uit aan zwaarbewapende mensen, vertel de zwaarbewapende mensen dat de weerloze mensen slechteriken zijn, en overgeleverd aan de zwaarbewapende mensen, dan gaan zulke zwaarbewapende mensen nogal eens gewelddadig los. CIA-agenten deden wat mensen ijn zulke omstandigheden griezelig makkelijk doen. Het formele doel – ondervraging – functioneerde op persoonlijk niveau veeleer als voorwendsel voor ongebreidelde wreedheid en agressie. Die heeft zich buitengewoon effectief uit kunnen leven vanaf 2002 tot en met minstens 2008.

En er is nog een wezenlijk aspect waarin de martelingen zeer effectief waren. Vernedering en intimidatie was er wezenlijk onderdeel van, en dat had een boodschap: jullie zijn niets waard, en jullie zijn aan ons overgeleverd, wij zijn de baas. Totale onderwerping is jullie enige redding en zelfs dan garanderen we niets. Misschien dat afzonderlijke CIA-ers zich weinig bewust zijn van deze logica, maar de CIA als instelling snapt dit, en de opdrachtgevers in het Witte Huis van Bush snapten dit eveneens. Marteling was voor hen een terreurwapen, met als effect – bedoeld of onbedoeld, maar wel systematisch – dít overkomt je als je de VS voor de voeten loopt. Daarmee was het een vorm van terrorisme, als we terrorisme definiëren als het uitoefenen van geweld tegen burgers voor politieke doeleinden.

De hoofdverantwoordelijken voor dat terrorisme blijven in de huidige publiciteit ook goeddeels buiten schot. “Opvallend is ook dat de bulk van de schuld bij de CIA wordt gelegd, en niet bij de regering-Bush”, aldus NRC-twitteraar Guus Valk. Dat is niet zozeer opvallend als wel tamelijk logisch: als er iets misgaat bij presidentieel beleid, dan komt het goed uit dat niet de president en zijn regering, maar de uitvoerders de schuld krijgen. Weliswaar heeft Obama aan het CIA-martelprogramma formeel een eind gemaakt bij het begin van zijn presidentschap. Maar door de schuld van alle wantoestanden nu netjes bij de CIA te laten, houdt de Senaatscommissie met haar rapport niet alleen Bush, maar ook het presidentschap als zodanig, netjes uit de wind. En terwijl Obama, het martelen verbood, verfijnde hij het via drones vermoorden van echte en vermeende terroristen tot een systematische en zeer bloedige praktijk.

Intussen weten we ook hoe dat in de praktijk werkt. Bij pogingen om één als terrorist aangemerkt persoon  – Bewijs? Hoezo, bewijs? Proces? Hoezo, proces? – te doden, komen vaak hele handenvol mensen om als de eerste drone-aanval geen doel treft, en de tweede ook niet… “Pogingen om 41 mannen te doden resulteerden in de dood van 1147 mensen”, volgens een onderzoek dat liep tot en met 27 november. Ook hier kun je zeggen dat het niet erg ‘effectief’ was om ‘terroristen’ op deze manier uit te schakelen, maar ook hier geldt dat het doden van an al die andere mensen bij de aanpak is inbegrepen, en niet als vergissing kan worden weggewuifd. Als het een keer misgaat, is het een fout. Als het elke keer zo gaat, dan zijn al die andere doden gewoon inbegrepen in de prijs die de VS de bevolkingen van landen als Jemen en Pakistan laat betalen, kennelijk voor het pure feit dat in die landen groepen actief zijn waar de VS ruzie mee heeft.

Drone-aanvallen zijn, net als CIA-folterverhoren, deel van het arsenaal dat de VS als het haar uit komt in stelling brengt om mensen te intimideren en te terroriseren. En de hoofdverantwoordelijken zijn niet zozeer de uitvoerders, de folteraars en de drone-bestuurders op afstand. Verantwoordelijk zijn boven alles de opdrachtgevers, inclusief die hoogst humane progressieve president die momenteel het Witte Huis bewoont.

Peter Storm