ravotr

woensdag 20 augustus 2014

Het probleem met het conspiratieve denken gaat echter veel dieper dan de goedgelovigheid jegens alternatieve versies van bijvoorbeeld 9/11. Op zich is dat namelijk niet slim maar ook niet meteen een ramp. Je hebt mensen die geloven in controlled demolition van de Twin Towers. Je hebt mensen die geloven dat de maan van gatenkaas is. Ik heb daar op zichzelf niet zo veel last van. En mocht één van beide geloofsartikelen alsnog bewezen worden, dan verandert het aan de essentie van ontwikkelingen weinig tot niets. Er wordt geen oorlog meer of minder door gevoerd, en het wordt evengoed elke vier weken volle maan. Toch is het conspiratieve denken meer dan een onschuldig geloof in sprookjes. Deel 2 van een serie over samenzweringstheorie.

In de eerste plaats is de bereidheid om van alles te geloven zonder serieuze bewijsvoering en onderbouwing niet helemaal onschuldig. Wie gebrek aan bewijsvoering slikt, heeft minder verhaal als rechtbanken dat ook doen als ze jou de cel in willen gooien. Wie gebrek aan bewijsvoering slikt in irrelevante kwesties, is minder weerbaar als er zonder serieus bewijs dingen worden beweerd in kwesties die er wél toe doen. Als mensen afzien van rationaliteit, zijn ze minder weerbaar als irrationele beschuldigingen in het rond vliegen, of die beschuldigingen nu gaan over vermeende communisten, vermeende terroristen of vermeende kindermisbruikers. Joe McCarthy, senator in de VS rond 1950, kon zijn gang gaan met zijn paranoia over een alomtegenwoordige communistische samenzwering tot in de hoogste kringen omdat te weinig mensen kalm bleven en rustig vroegen:’mijnheer de senator, mogen wij uw bewijzen eens even zien?’ Deels waren mensen daarvoor teveel geïntimideerd. Deels deelden ze te grote delen van McCarthy ‘s paranoïde wereldbeeld. Maar deels waren mensen ook niet gewend om rationeel met de sociale werkelijkheid om te gaan. Goedgelovigheid, gebrek aan scepsis jegens wat mensen roepen, maakt ons zwakker tegenover demagogen en dictators. Juist ook als die demagogen en dictators ons beloven te bevrijden van een ongrijpbaar, overweldigend maar onbewezen gevaar.

Het conspiratieve denken kenmerkt zich dan ook door een combinatie van paranoia en goedgelovigheid. Paranoia: er zit achter elke boom gevaar, er zijn geheimzinnige kwaadaardige krachten, en ze bedreigen ons altijd en overal. Zelfs die vervelende blogger Ravotr moet wel deel zijn van een complot. Goedgelovigheid: hypothesen over aard en herkomst van de dreiging worden, als ze maar een beetje goed klinken, vrij klakkeloos en zonder zeer serieuze toetsing voor waar aangenomen. We bevinden ons hier op het gebied van de religie, niet van de wetenschap. Vervelend is wel dat deze vorm van religie wel als buitengewoon kritisch en wetenschappelijk wordt gebracht. Juist de combinatie van wetenschappelijke pretentie en dogmatisch geloof maakt de aanhangers ervan vaak zo onuitstaanbaar onverdraagzaam in hun optreden.

Het conspiratieve denken heeft, vergeleken met ‘gewone’ religie, wel een eigenaardigheid. Islam, Judaïsme, Christendom stellen een goede oppermacht, een godheid centraal. Het Hindoeïsme erkent fundamentele krachten ten goede, het Boeddhisme doet dat ook. Tegenover de goede machten – of dat nu een persoonlijke god is of een spirituele kracht – staan dan machten ten kwade, de duivel, satan, of onpersoonlijke versies daarvan zoals de begeerte in het Boeddhistische vertoog. Het curieuze in het conspiratieve denken is dat daar niet de goede maar de kwade macht in het middelpunt staat. Heel het verhaal draait om die kwade macht, doorgaans geschetst als een zeer geheime samenzwering, zo ongelofelijk geheim dat niemand het kan zien, zo ongelofelijk machtig dat verweer erg moeilijk is, zo ongelofelijk kwaadaardig dat de strijd ertegen de vorm aan neemt van een soort heilige oorlog. Een klassieke versie van dit samenzweringsdenken heet antisemitisme. De latere varianten vertonen met dit antisemitisme hoogst verontrustende overeenkomsten.

Nazi ‘s en Illuminati

Het antisemitisme – niet het grotendeels vermeende uit de huidige protestbeweging tegen Israëlische wandaden, maar het zeer reële uit de negentiende en twintigste eeuw tot en met de Tweede Wereldoorlog – smeedde eerder bestaande vooroordelen tegen Joden aanéén tot een uiterst giftig ideologisch bestanddeel van de nazi-ideologie. En het had de vorm van conspiratief denken zoals ik dat hierboven omschreef. Uit enkele feitelijke observaties werd met enorme gedachtesprongen een grote kwaadaardige samenzwering afgeleid. De feitelijke observaties: sommige invloedrijke bankiers waren van joodse afkomst, sommige invloedrijke bolsjevistische leiders waren van joodse afkomst. Banale observaties verder: de bankiers gedroegen zich als bankiers, de bolsjevieken gedroegen zich als bolsjevieken. Maar, zo bedachten antisemieten, er moet een samenhang zijn. Omdat beiden joods waren moesten ze wel deel uitmaken van Eén Groot Complot, de joods-bolsjevistisch-plutocratische samenzwering tot wereldoverheersing, waarin zonder enige twijfel Rothschild en Trotski wel onder één hoedje moesten spelen. Waaarom? Beiden waren joods, dan wist je toch genoeg? Zo werkt de ideologie van de samenzweringsfanaten. Een al snel als vervalsing doorgeprikt document, de Protocollen van de Wijzen van Zion, functioneerde als heilige tekst van deze kwalijke godsdienst.

Omdat de samenzwering zowel zeer machtig als zeer kwaadaardig verondersteld werd te zijn – joden waren in dit spookverhaal zowel aanstichters van een wereldoorlog, van de Russische revolutie, en ze waren ook nog de baas op Wall Street – waren ook de meest drastische maatregelen volgens dit wereldbeeld geoorloofd, ja, noodzakelijk. Tegen een zo gevaarlijk complot kon je niet hardhandig genoeg zijn. Aldus vergiftigd, werden talloze paranoïde en goedgelovige geesten rijp gemaakt voor uitvoering, medeplichtigheid of tenminste toelaten van een politiek die uitdraaide op de Shoah, de systematische, grotendeels industriële uitroeiing van zes miljoen Europese joden door het nazi-bewind. Een samenzweringstheorie die een joods complot aanwees als oppermachtige bron van ultiem kwaad, gebruikt maakte van wijdverspreide religieuze goedgelovigheid gecombineerd met door crisis en onzekerheid aangewakkerde paranoïde angsten voor onzichtbare dreigingen, was de kern van een genocidale wereldbeeld geworden. Voor de kapitalistenklasse van Duitsland was die antisemitisme niet zo centraal als voor de politieke elite van het nazi-bewind. Maar het afleiden van de aandacht voor echte crisisredenen kwam die klasse niet slecht uit, en als het offer voor door de nazi’s beloofde anticommunistische law and order bestond uit het uitsluiten en erger van een complete bevolkingsgroep, inclusief wat joodse medekapitalisten, dan moest dat maar. Toen die uitsluiting bleek uit de draaien op uitroeiing, was het te laat voor effectieve gewetensbezwaren.

De connectie tussen samenzwering en uitroeiing werd door Hitler zelf expliciet gemaakt: “Als het internationale Finanzjudentum binnen en buiten Europa erin zou slagen de wereld erin zou slagen de volkeren in een wereldoorlog te storten, dan zal het resultaat niet (…) de zege van de joden zijn, maar de vernietiging van het joodse ras in Europa!” Dat was in januari 1939, toen Hitler zijn zinnen al had gezet voor wat er nog van Tsjecho-Slowakije over was, en op Polen. Aan de eerdere vermeende wandaden van dat vermeende joodse complot voegde Hitler dus nog een volgende wereldoorlog toe die hij zelf al druk aan het voorbereiden was; en de vermeende wandaad van de vermeende complotteurs werden vervolgens aangehaald als reden voor de naderende uitroeiing. Zo werkt complotdenken in haar uiterste vorm. De stap ‘sommige bankiers’ , toevallig joods naar ‘joodse bankiers’, naar ‘de joodse bankiers’- dat Finanzjudentum! -, dezelfde redenering bij ‘bolsjevieken’, en het verbinden van beiden op basis van joodse identiteit, zijn de gedachtesprongen naar kwaadaardige genocidale generalisaties. Juist daarom moeten er nu alarmbelletjes gaan rinkelen als er, bij kritiek op bankiers, subtiel en irrelevant wordt verwezen naar de joodse herkomst van hen, bijvoorbeeld door steeds die ene bankiersfamilie van de Rothschilds er uit te lichten. Wie dat doet, voedt antisemitisch complotdenken.

Vandaag de dag is deze openlijk antisemitische samenzweringstheorie niet meer in de mode. De staat die deze theorie omarmde had de pech de Tweede Wereldoorlog te verliezen, de bijbehorende nazi-ideologie verdween naar de marge. Maar in recente crisistijden, in een situatie bovendien waarin rationeler vormen van maatschappijkritiek verregaand verzwakt zijn geraakt, duiken nieuwe versie van hetzelfde gedachtegoed weer op. Wederom is er sprake van een supergeheim, immens machtig gezelschap dat achter de schermen aan de touwtjes trekt. Het gezelschap heet niet langer het joods-bolsjevistisch complot, maar de Illuminati. Het aloude doel van wereldoverheersing heet nu de Nieuwe Wereldorde NWO, naar een totaal uit zijn verband gerukt citaat van George Bush de Eerste in 1991. Onder de topfiguren in het complot duikt steeds weer een uit de eerdere versie bekende bankiersfamilie op, de Rothschilds, soms van de toevoeging “joods” voorzien, soms ook niet. Rechtstreekse verwijzingen naar joodse invloeden zijn schaars, maar niet zo schaars als serieuze bewijzen dat er zoiets bestaat als die Illuminati, en dat de Rothschilds werkelijk overal aan de touwtjes trekken.

Vaak – vooral in tijden waarin de staat Israël weer eens een reeks oorlogsmisdaden pleegt – blijkt de samenzwering vooral uit ‘Zionisten’ te bestaan. Nee, het is niet juist om antizionisme en antisemitisme op één hoop te gooien. Maar waar het woord ‘Zionist”zo rijkelijk in het rond gestrooid wordt, zonder precisering en zonder nauwgezette koppeling aan de staat Israël en haar beleid, vervagen de grenzen. Waar Illuminati, Rothschilds en NWO figureren, daar dient het woord ‘Zionist’ doorgaans als vervanging voor ‘jood’, al is men slim genoeg om soms een uitzondering in te bouwen voor ultra-orthodoxe joden die de staat Israël afwijzen. Daar hebben exegeten van dit type antisemitisme – want dat is het – dan weer een uitvlucht voor: die orthodoxe joden zijn echte joden, de boosdoeners zijn anderen, afkomstig van de Khazaren, latere bekeerlingen en voorlopers van de Ashekenazi, de Europese joden die in Israël de bovenlaag vormen.

We zien hier dus een variant van het antisemitisme, gericht tegen Khazaren en/of Ashkenazi. Ongeveer zoals Belgische koloniale racisten onderscheid maakten tussen Hutu en Tutsi in wat later Rwanda werd, waarbij de Tutsi ‘s geacht werden getalenteerder en meer geschikt voor leiderschap te zijn dan de Hutu ‘s. Maar net zo min als dit soort onderscheid iets afdeed aan het anti-zwarte racisme, doet het onderscheiden van verschillende groepen joden in goede en foute iets af aan de antisemitische strekking van het hele verhaal. De kern is dat er een bevolkingsgroep neergezet wordt als levensgevaarlijk, geheimzinnig, kwaadaardig en vrijwel oppermachtig. Soms wordt ook letterlijk haar status als mens ontkend: er zijn versies van dit gedachtegoed die een geheime elite ontwaren van ‘Reptilians’ die zich als mens voordoen maar het niet zijn. Dit lijkt om te lachen. Maar het verschil met nazi-stereotypen als ‘Untermensch’ is verontrustend gering.

Dit is klassiek, maar enigszins gemoderniseerd, samenzweringsdenken in haar verregaande, tot volle wasdom gekomen, griezelige vorm. Het gaat hier dus niet om samenzwering X of Y die je kunt bevestigen of weerleggen. Het gaat hier niet om de vraag of ISIS-chef Baghdadi al dan niet een Mossad-agent is, een bewering die de afgelopen weken op internet rond ging zingen. Wie daar in gelooft, gelooft in een ordinaire en inmiddels redelijk effectief ontmaskerde “hoax”, en dat is erg genoeg. Het klassieke samenzweringsdenken behelst echter iets anders: het gaat hier om de Ultieme Samenzwering, niet weerlegbaar, niet bewijsbaar, maar een geloofswaarheid waar altijd wel wat aannemelijke illustraties bij kunnen worden gevonden of bedacht. Het is een irrationeel wereldbeeld met reactionaire implicaties.

Peter Storm