ravotr

woensdag 19 maart 2014

Het is opvallend hoeveel aandacht in de vandaag tot een welkom eind komende verkiezingscampagne de lage opkomst en het niet stemmen krijgen. Zowel NRC als Volkskrant brachten opiniestukken waarin er, vaak bijna met ontzag, op al die verwachte wegblijvers werd gereageerd. Het lijkt ook haast wel alsof politici bang zijn, onrustig, onzeker en bang, voor al die wegblijvers. Mooi zo. Bange machthebbers zijn net de spreekwoordelijke chickens coming home to roost waar Malcolm X het eens over had.  They don’t make me sad, they always make me glad. En als niet-stemmen ze al nerveus maakt, kun je nagaan als we intussen wel iets gaan dóén. Naar Den Haag komen bijvoorbeeld aanstaande zondag, en ons laten horen tegen  de arrogantie van gekozen en ongekozen macht. Ik noem maar iets, he?

Ik loop ene paar van de opvallende stukken langs. Een stuk van Sheila Sitaling neemt het op voor die arme, hardwerkende en slecht betaalde politici, onbegrepen door de ontevreden burger die eigenlijk maar wat blij moet zijn die doen waar die burger zelf geen zin in heeft: lastige besluiten nemen over saaie materie. “Iemand moet een knoop doorhakken over de Verordening tot Regeling van de Verkoop van In Bewaring Genomen Fietsen en Bromfietsen. Want ik ben er te beroerd voor. Dus ga ik morgen met overtuiging stemmen.” Bij Sitalong is stemmen gewoon abdicatie. Laat anderen het maar doen, ik heb geen zin.het laat precies zien wat er mis is met de representatieve democratie als stelsel. Het is de vierjaarlijkse legitimatie van politiek afstand-doen van je zeggenschap, de erkenning en onderstreping van je politieke onderwerping. Sitalings pleidooi om te gaan stemmen erkent precies die onderwerping , die legitimatie, die abdicatie. Het is een antidemocratisch pleidooi dat uitnodigt tot de volgende stap. Als je geen zin hebt in zelf besturen, waarom dan nog wel zin opbrengen in het selecteren van je bestuurders? Waarom niet elk, zelfs symbolisch, verband tussen bevolking en bestuur doorknippen en rechtstreeks pleiten voor ongekozen bureaucratisch despotisme?

Dit laat overigens wel zien dat er tussen het “met overtuiging stemmen”van Sitalong en het thuisblijven van zo velen maar een heel dun stippellijntje loopt. Sitalong gaat stemmen en zegt daarmee: ik heb geen zin in zelfbestuur, doen jullie het maar. Veel niet stemmers gaan dat ene stapje verder en zeggen: ik heb sowieso geen zin om me met het bestuur te bemoeien, en ook niet met de samenstelling. Sitalong geeft haar zeggenschap weg. Veel niet-stemmers nemen zelfs die moeite niet, en berusten erin dat ze geen zeggenschap hebben. Niet alle niet-stemmers zijn radicalen die in de politiek te weinig zeggenschap van henzelf terug zien en bijvoorbeeld directe democratie/ zelfbestuur willen. Bepaald niet. Maar Sitalongs stem-pleidooi os daarmee nog niet wezenlijk minder reactionair. Ze zou echter niet tot haar pleidooi worden gebracht als ze niet zou zien dat stemmen voor veel mensen geen aantrekkelijke of zelfs maar aanvaardbare optie is.

René Moerland begint in zijn stuk precies met dat aspect van abdicatie dat in de stembusgang besloten ligt. “Het voelt als een vrijwillige overgave,: deze partij kies ik, dus daar moet ik het (als kiezer) de komende jaren mee eens zijn.(…) Zo bezien zal die partij mij natuurlijk verraden – door compromissen te sluiten of van standpunt te veranderen, al dan niet op goede gronden. Bovendien verraad ik een beetje mezelf – zo er ben ik het nu ook weer niet eens et de partij waarop ik zal stemmen”. Niet slecht, deze weergave van hoe de politiek via verkiezingen wel legitimiteit aan ons ontfutselt maar ons vervolgens wel in de j kou laat staan.

Maar volgens Moerland is deze kijk gebouwd op een “denkfout(…) Want voor wie is stemmen nog wel een kwestie van overgave, behalve voor politici en enkele die-hards?” Maar het is Moerland die nu een denkfout maakt. Dit afstand-doen, deze ‘overgave’ is niet louter een gevoel dat wel of niet gefundeerd kan zijn. Het is de realiteit. Jij stemt. Een ander beslist vier jaar namens jou, zonder dat je er zeggenschap over hebt. Je bent je stem kwijt zodra je hem hebt uitgebracht. Dat is meer dan beeldvorming en emotie.

Moerland probeert er positieve een draai aan te geven. “Ik wijs een raadslid aan voor mezelf: die is van mij. Als er eens iets aan de hand is, moet ik die hebben – iets om over te vragen, klagen.” Daarmee is dat probleem van verraad weg: “Nu is mijn stem niet langer overgave, maar toeëigening: ik hoef het niet eens te zijn, als ik mijn politicus maar weet te vinden.” De ellende is echter dat het voor de meeste mensen niet werkt en dat het principieel niet klopt.

Het werkt niet omdat een gemeenteraadslid voor de meeste mensen helemaal niet zo toegankelijk is als in deze gedachtegang wordt verondersteld. Dat is een probleem dat Moerland onderkent. Voor parlementsleden geldt dat nog veel meer. Het werk natuurlijk voor bepaalde mensen wel: de mensen met veel geld, eigenaars en topbestuurders van bedrijven. Zij hebben veelal wel rechtstreekse toegang, connecties en dergelijke. De politiek is in hoge mate hun politiek, het bestuur voornamelijk hun bestuur.

Het beeld van toeëigening klopt meer principieel niet: in een vertegenwoordigend stelsel werken gekozen bestuurders ‘zonder last en ruggespraak’, zonder rechtstreekse inbreng van de kiezers dus. Je kunt elementen van die inbreng binnensmokkelen, maar feit blijft: het bestuur is, via die stembus, uit jouw handen gegaan. De overgave heeft feitelijk plaatsgevonden, de toeëigening blijft in beleving en beeldvorming steken.

Dat Moerland echter dat aspect van overgave zo benoemt, en er zoveel werk van maakt om het als denkfout weg te zetten en te vervangen, is feitelijk een erkenning, een huldebetoon, aan de kracht van dit aspect. Precies die overgave van zeggenschap, van jezelf via stembus aan een politicus, is een fundamenteel argument tegen verkiezingsdeelname. Voor mij was en is dat een hele goede reden om vandaag niet te gaan.

Peter Storm

Opmerking, 20 maart 0.42 uur: paar zinnen lopend gemaakt door woordjes toe te voegen.