zondag 21 april 2013
Dáár was het koningslied, en hopla, daar verdween hetzelfde koningslied uit beeld. Daar was de aankondiging van een troonsopvolging, en daar gaat de glans die het gebeuren geacht wordt te geven aan de monarchie. Het past in een iets breder plaatsje: de op handen zijnde switch van Beatrix naar Willem gaat helemaal niet zo gladjes als koninklijke familie, het hof eromheen en ook de regering zich vast had voorgesteld. Dat is goed nieuws, al is lang niet elk symptoom daarvan ook maar enigszins te duiden als antimonarchistisch, laat staan radicaal.
Neem dat Koningsliedgedoe zelf. Het idee zelf is natuurlijk al wat raar. Je regelt een plechtigheid waarin via erfopvolging persoon A de baan van staatshoofd overdraagt aan persoon B, bij de Gratie Gods, van de aandelenbeurs, het Internationaal Monetair Fonds, de Westerse Beschaving, van alles en iedereen behalve ‘het volk’. Het komt puur van hogerhand. Je zet de zaak luister bij, natuurlijk met muziek en alles. Je wilt dat het dankbare volk in klassiek Noord-Koreaanse stijl de nieuwe vorst toezingt op straten en pleinen in hele het dankbare land. Dat kan ik nog snappen. Het past in de hele reactionaire uitstraling die een monarchie omgeeft. Het is een heldere reden waarom het bestel een monarchie wil, en dat ik er van af wil, net als flinke aantallen anderen.
Maar zo’n lied moet dan natuurlijk deugen. Daar neem je dus een fatsoenlijke componist en tekstschrijver voor in dienst, die geef je een richtlijn over lengte en sfeer, en die maken dan iets moois. Als het een beetje meezit, zelfs zo mooi en krachtig dat mensen het eeuwen later nog op concerten opvoeren en aanvragen in verzoekplatenprogramma’s. “Music for the Royal Fireworks” is door Händel in de achttiende eeuw gemaakt voor een koninklijke plechtigheid, en wordt nog steeds uitgevoerd. Dáár leg je als monarchie eer mee in. Het maakt Händel, naast groot componist, natuurlijk ook tot vervelende huurling van de macht. Maar vanuit de macht gezien is zoiets een goeie zet. Natuurlijk zijn er in Nederland voldoende bekwame toonkunstenaars en tekstschrijvers die corrupt genoeg zijn om zich aldus te laten omkopen.
Maar nee, in Nederland muteert kwaad nog altijd een keertje tot erger. Niet alleen moeten we verplicht blij zijn en verplicht meezingen – al zijn er nog geen berichten van sociaal rechercheurs die de huizen langsgaan om te checken of we wel aan het oefenen zijn – we moeten ook nog eens meewerken aan de samenstelling van het lied, ideeën insturen en alles. Dat gebeurde, en uit de grabbelton van suggesties is een lied gedestilleerd, waarvoor een zekere John Ewbank muziek schreef. Niet alleen moeten we toejuichen, we moeten ook nog eens actief participeren in het spektakel waarin de macht zich lat toejuichen. De vijand woont niet alleen meer in paleis en regeringsgebouw. We worden actief medeplichtig gemaakt aan de vijand, als medebedenkers van een koningslied. Het is, ook waar de openlijke dwang ontbreekt – misschien wel juist waar de openlijke dwang ontbreekt – een totalitair ritueel. In Noord-Korea kunnen de mensen zich nog excuseren voor hun enthousiaste deelname door te verwijzen naar de werkkampen waar ze heen gaan als hun enthousiasme wat tekort schiet. In Nederland ontbreekt zelfs dát excuus.
Maar de stunt mislukte grandioos. Het lied werd binnen twee dagen nadat het verscheen, overladen met golven van hoon en harde kritiek. Een petitie tegen het lied ontving al snel meer dan 30.000 ondersteuningen. Het aantal ‘likes’ op een Facebookpagina waarin de aanstaande koning excuus voor het “wanstaltig gedrocht” kreeg aangeboden, bedroeg in korte tijd 86.000. Laat op de avond van 20 april maakte de componist van de muziek van het koningslied bekend dat hij het lied terugtrekt, vanwege de storm van kritiek, de agressieve, beledigende en bedreigende Twitter-berichten vooral. Dat is althans de aangevoerde reden, het valt niet uit te sluiten dat er achter de schermen iets heel anders speelt, maar goed. Hoe dan ook, nu beraadslaagt het Nationaal Comité Inhuldiging over hoe dat nu moet met het Oranjegezang. Want gezongen moet er worden.
Het is een zeer welkom debacle, maar níét omdat de kritiek op het Koningslied in deze vorm zoveel krediet verdient. Ik heb niet het ding niet echt beluisterd, en dat probeer ik nog even zo te houden, maar het lied was vast een draak. Nou én? Laat de monarchie en de aanhang ervan zichzelf belachelijk maken, des te eerder zijn we van die onzin af. Of willen we liever een gezagsgetrouwe overtuigende show? Veel van de kritiek getuigt precies van een hang naar zoiets, naar iets waardigs en traditioneels.
Ik ben het er mee eens dat zoiets muzikaal en tekstueel vast draaglijker zijn geweest. Händel boycot ik niet, John Ewbank wel. Maar precies daarom is een beroerd lied maatschappelijk gezien veel beter, want het maakt het bestel belachelijk, en daar kan het bestel niet zo goed tegen. Degenen die nu hebben gewonnen zijn de taalpuristen en de meer traditionele monarchisten, niet het Nieuw Republikeins Genootschap en zéker niet de bewonderenswaardige mensen van “Weg met de monarchie, het is 2013”.
Daar komt nog iets bij dat misschien ouderwets is om te zeggen. Ik vind dat ook slechte liedjesschrijvers van monarchistische onzinliederen gevrijwaard dienen te blijven van doodsbedreigingen, zieke verwensingen en grove beledigingen. Ja, je moet als publieke figuur in dienst van de monarchie maar tegen een stootje kunnen. Maar een stroom van berichten van jij-moet-dood, je-maakt-het-land-te-schande is beneden peil.
Ik proef in veel van de kritiek een soort van plaatsvervangende schaamte, een gekwetst nationaal gevoel, sowieso een reactionair sentiment. Maar het gaat verder, ik proef hier en daar ook een mentaliteit van terreur, een mentaliteit die nu een overwinning heeft geboekt, een mentaliteit die niets dan ellende belooft – juist ook voor kritische, vrijdenkende radicalen. Ik kan daar niet blij mee zijn. En sowieso had ik liever gehad dat de monarchie zich met een bespottelijk koningslied had geblameerd tot onver de grenzen. Maar het feit dat de hele heisa de opvolgingstoestand een extra zweem van belachelijkheid meegeeft, is winst.
Peter Storm