ravotr

zaterdag 12 augustus 2017

Donald Trump en Kim Jong-Un brengen Noord-Oost-Azië griezelig dichtbij een militaire confrontatie. De kans dat het, zoals eerder, met een sisser afloopt, is nog altijd aanzienlijk. Maar het risico dat op oorlog is niet verwaarloosbaar klein. Wordt dat risico werkelijkheid, dan lopen honderdduizenden mensenlevens gevaar. Dat zo’n oorlog beperkt zou blijven tot Korea en omstreken, staat allerminst vast. Reden genoeg om achter de retoriek – maar ook achter het oppervlakkig wegzetten van de retoriek als enkel het product van twee opgeblazen ego’s – te kijken en enkele , veelal verwaarloosde historische achtergronden van het conflict onder de aandacht te brengen.

Het ene dreigement is het andere niet

De huidige crisis wordt gekenmerkt door dreigementen over en weer. Het is verleidelijk om die tegen elkaar weg te strepen als gelijkwaardig. Dat is in ieder geval al een stuk beter dan enkel alleen hameren op de wandaden van Kim. Maar ook zo’n weliswaar wat evenwichtiger benadering miskent een achterliggend gebrek aan symmetrie. Enkele citaten verhelderen veel, als we ze nauwkeurig proberen te lezen.

“Als Noord-Korea doorgaat met het bedreigen van de VS, dan zal het te maken krijgen met vuur en furie die de wereld niet eerder heeft gezien.” Aldus president Trump, in reactie op informatie uit Japanse militaire bron en Amerikaanse inlichtingendienstkringen “dat Noord-Korea een kernkop heeft ontwikkeld die op zijn langeafstandsraketten past.” Aldus de NOS op 15 augustus. (1) De reactie van Kim kwam snel: “Pyongyang waarschuwt voor een ‘totale oorlog’ mochten de VS v besluiten tot een preventieve aanval op het land”, zo bericht de NOS een dag later. (2). Arie Elshout in de Volkskrant, 10 augustus: “De Amerikaanse president waarschuwt de Noord-Koreaanse dictator dat hij hem zal tereffen met ‘vuur en vlammen’ als hij niet stopt met het ontwikkelen van kernwapens die Amerika kunnen treffen. Op zijn beurt dreigt Kim dat hij de Amerikaanse troepen op het eiland Guam ‘zal verzwelgen in vuur’ als een vinger naar hem wordt uitgestoken.” (3)

Allemaal heel indrukwekkend. Maar zie je wat hier gebeurt? Trump dreigt Noord-Korea aan te vallen vanwege wapend die Noord-Korea ontwikkelt. Kim dreigt met een tegenaanval, in het geval Noord-Korea door de VS wordt aangevallen. De VS dreigt met een preventieve aanval, vóórdat Noord-Korea toeslaat. Noord-Korea dreigt enkel dat het zoiets niet over zijn kant zal laten gaan. Het doet dat in oververhitte bewoordingen, net als de VS. Maar terugslaan als reactie op een aanval is toch nog wel iets anders dan zo’n aanval zelf. Het is juist om beide heren er van langs te geven vanwege de levensgevaarlijke confrontatie. Het is onjuist om beide heren op één lijn te zetten. Aanvallen is nog altijd agressie, antwoorden met een tegenaanval is zelfverdediging, hoe kwalijk de middelen die Kim daarvoor denkt te hanteren ook zijn.

De VS vindt het onaanvaardbaar dat Noord-Korea kernwapens ontwikkelt, plus raketten om die kernwapens mee af te schieten. Deze houding, ook als die minder provocerend wordt verwoord dan Trump dat doet, is arrogante, hypocriete machtspolitiek. Ja, kernwapens zijn onaanvaardbaar. Het zijn instrumenten om massamoord mee te bedrijven of minstens met massamoord te dreigen. Massamoord is misdaad op immense schaal. De ontwikkeling van zulke wapens slokt bovendien enorm veel hulpbronnen op, hulpbronnen die anders ingezet zouden kunnen worden voor voedselvoorziening, gezondheidszorg, onderwijs, voor wetenschap om levens te redden in plaats van te vernietigen. Daarmee is de ontwikkeling van kernwapens een vorm van beroving, ten koste van veelal arme mensen, ten bate van machthebbers. Dat is asociaal. Kernwapens zijn, onder alle omstandigheden en in wiens handen dan ook, verwerpelijk.

Maar de enigen die dat met geloofwaardigheid kunnen zeggen, zijn degenen die daar consequent in zijn. Kernwapens zijn fout. Dat geldt voor kernwapens in Noord-Koreaanse handen. Dat geldt evenzeer voor de bestaande kernwapens in Franse, Britse. Chinese, Pakistaanse, Indiase, Israëlische, Russische en boven alles Amerikaanse handen. De VS heeft als kernmogendheid helemaal niet het morele recht om andere landen te verbieden om ook kernwapens te ontwikkelen. Het heeft zelfs niet het morele recht om andere landen het gebruik van kernwapens te verbieden, want het is zelf tot nu toe de enige mogendheid geweest die tot twee maal toe een kernbom heeft gegooid. En het heeft nooit uitgesloten dat het dat vaker doet, als het dat nodig vindt. Het ‘vuur en furie’-dreigement van Trump kan gezien worden als een hint in die richting.

Korea-oorlog – massavernietiging vanuit de lucht

Wie voorstander is van vrede en sociale rechtvaardigheid, zal kernwapens dus afwijzen, die van Kim niet minder dan die van Trump en zijn zeven kern-collega’s. Kernwapens zijn een verwerpelijk machtsmiddel in een al evenzeer verwerpelijk statensysteem. Maar gezien bínnen die wereld van staten, van dat systeem waarvan die staten conflicterende onderdelen zijn, is de Noord-Koreaanse keus om zulke verwerpelijke wapens te ontwikkelen, helemaal niet irrationeel.

De bewering vanuit de Noord-Koreaanse heersers dat de VS Noord-Korea fundamenteel bedreigt, en dat Noord-Korea daarom zulke machtsmiddelen nodig heeft, kan verwijzen naar een griezelige, veel te weinig vertelde geschiedenis van gruwelen, waarin de meeste slachtoffers Koreanen zijn, en waarin opeenvolgende Amerikaanse presidenten tot de hoofddaders gerekend dienen te worden. Noord-Koreaanse leiders gaan daarin niet vrijuit. Maar de VS heeft verschrikkingen aangericht die door geen enkele Noord-Koreaanse wandaad geëvenaard en/of gerechtvaardigd kunnen worden. Laten we onze gedachten even laten gaan over wat binnenkort wel eens de vórige Koreaanse oorlog kan blijken te zijn geweest.

In 1945 kwam aan de Japanse bezetting een eind nadat Japan had gecapituleerd. Die Japanse bezetting was niet louter een uitvloeisel van de Tweede Wereldoorlog maar was al in 1910 begonnen. Na het einde ervan was de vraag van de overwinnende Russische en Amerikaanse staten: wat doen we met Korea? Besloten werd om het land te verdelen, waarbij de Sovjet-Unie de zeggenschap kreeg in het Noorden en de VS in het Zuiden. Onder dekking van de Russische macht vond in het Norden een vrij radicale omvorming van de maatschappij plaats: grootgrondbezit werd afgeschaft, de industriële opbouw werd uit handen van privé-kapitaal h gehaald en via de staat ontwikkeld.

De verandering vond plaats onder leiding van een stalinistisch opgezette Communistische Partij en werd doorgedrukt met de combinatie van dwang en overredingskracht die we kennen in soortgelijke omwentelingen, in China rond dezelfde tijd, in Vietnam en Cuba, en in Oost-Europa. Dat het nieuwe bewind steun genoot onder forse delen van de arme bevolking die zich verlost zag van de terreur van landheren en pro-Japanse bestuurders, is aannemelijk. Dat de nieuwe machthebbers tegelijk een autoritair regime langs stalinistische lijnen aan het vormgeven waren, mag duidelijk zijn. Onder die machthebbers: een zekere Kim Il-Sung – grootvader van de huidige Kim – een aanvoerder die tijdens de Japanse bezetting een bescheiden rol had gespeeld in de anti-Japanse guerrillastrijd en een soort Russische protegé was.

In de zuidelijke zone vormde zich intussen een rechts, militaristisch bewind dat vergeven was van corruptie en nogal leunde op de oude elites die vrolijk met de Japanse bezettingsmacht hadden gecollaboreerd. Het regime onderdrukte met keihard geweld pogingen om soortgelijke radicale ontwikkelingen op gang te brengen als in het Noorden. Die waren er wel degelijk, er was guerrilla-activiteit en sociale strijd. Als het had gelegen aan de krachten had gelegen die de omvorming van Nord-Korea richting Volksrepubliek aanstuurden, had die Volksrepubliek héél Korea omvat. Als het aan het zich vormende rechts-autoritaire regime in het Zuiden had gelegen, had dat regime Korea verenigd onder haar eigen leiding. Twee regimes, met allebei een stuk Korea in de greep, en allebei van mening dat héél Korea eigenlijk onder haar leiding dienden te staan. Grensincidenten, aanvallen over en weer, bleven niet uit. Maar waren het grensincidenten, of eerder schermutselingen in een burgeroorlog met twee regeringsmachten die elkaar het hele land betwistten?

Hoe dan ook, in 1950 deed Noord-Korea een zeer hardhandige poging om het land onder haar leiding te herenigen. Noord-Koreaanse militairen vielen aan, binnen korte tijd was vrijwel heel het Zuiden in Noord-Koreaanse handen. De Verenigde Staten brachten via de VN bliksemsnel een coalitie op de been, stuurden een leger naar Korea, en dreven de Noord-Koreaanse troepen terug. Zij drongen vervolgens ver door in Noord-Korea, tot vlak bij de Chinese grens. Het Chinese bewind, waar nog maar kort geleden Mao Zedong en de Chinese Communistische Partij de macht hadden overgenomen van de door de VS gesteunde Kuo Min-Tang-beweging, waarschuwde de VS: kom niet te dichtbij. De VS negeerde de waarschuwing. Chinese troepen vielen vervolgens de Amerikaanse troepen aan, ten koste van enorme verliezen, en begonnen de VS terug te drijven. Uiteindelijk ontstond een soort patstelling, waarbij de frontlijn kwam te liggen waar uiteindelijk de grenzen tussen Noord- en Zuid-Korea kwam te liggen. In 1953 kwam er een wapenstilstand.

Maar intussen was er nog iets gebeurd. De VS had niet alleen een leger gestuurd om de Nord-Koreaanse troepen terug te drijven. De VS was tegelijk een luchtoorlog begonnen tegen de Noord-Koreaanse maatschappij. Amerikaanse bommenwerpers gooiden plat wat ze plat konden gooien. Daarna kwamen ze terug om plat te gooien wat nog overeind stond. Week na week, maand na maand, enkele verschrikkelijke jaren lang. Dit was een oorlog, niet tegen een agressief stalinistisch bewind, maar tegen de bevolking van een land dat de pech had onder een bewind te leven waar de VS boos op was geworden.

Onuitsprekelijke gruwelen waren het resultaat. Bruce Cumings heeft zich er in verdiept (4). Hij beschrijft de inzet van een destijds nieuw wapen: napalm. Hij vertelt hoe in de Amerikaanse luchtmacht gesproken werd over ‘precisie-bombardementen’. Toen ook al. Hij haalt een order van de Amerikaanse generaal MacArthur aan: die “gaf opdracht dat een woestenij werd gecreëerd tussen het gevechtsfront en de Chinese grens, door de vernietiging vanuit de lucht van elke “installatie, fabriek, stad en dorp” over duizenden vierkante kilometers van Noord-Korea”. Hij vertelt dat er op Noord-Korea meer napalm is gegooid dan later op Vietnam. Napalm, voor wie het niet weet, is een kleverig soort brandbom. Bij aanraking leidt dat tot de meest verschrikkelijke brandwonden, en de plakkerigheid doet te rest.

Het was bij dit alles vaak expliciet de bedoeling om hele dorpen en steden te verwoesten. Dat gebeurde dan ook. “In het begin van januari gaf generaal Matthew Ridgway de luchtmacht nogmaals opdracht de hoofdstad, Pyongyang te raken ‘met het doel om de stad plat de branden met brandbommen’ (dit gebeurde in twee aanvallen op 3 en 5 januari)”. In december was Pyongyang al eens aan de beurt geweest, met napalm, gevolgd door bommen met vertraagd ontploffingsmechanisme. Die “landden met een zachte klap, en bliezen de mensen op die probeerden de doden te bergen uit het napalm-vuur.” Uiteindelijk bleek volgens een schatting 75 procent van Pyongyang verwoest te zijn. Dat viel nog mee in vergelijking met Sinanju, dat voor honderd procent was kapotgemaakt.

Hoeveel doden dit alles heeft gekost? Vele honderdduizenden. Cumings spreekt zelfs over “miljoenen burgers” als dodelijke slachtoffers van het bommengeweld. Mensen overleefden in holen. Veel mensen overleefden dus niet.

Dit alles is korter geleden dan de Tweede Wereldoorlog. Mensen in Noord-Korea zijn dat niet vergeten. Als het bewind de VS aanwijst als moorddadig gevaarlijke staat, als vijand die tot alles in staat is, en als het illustratiemateriaal daarvoor zoekt, dan hoeft ze maar te wijzen op door de VS aangerichte gruwelen. Het angstbeeld waar Kim behendig gebruik van maakt om de bevolking achter zich te scharen… dat angstbeeld is maar al te geloofwaardig. Trumps “vuur en furie” zal in veel Noord-Koreaanse oren maar al te snel klinken als iets dat ze eerder hebben meegemaakt, zoals Sheldon Richman, waar ik de verwijzing naar Cumings aan ontleen, duidelijk maakt (5). En, voor wie nu zegt dat dit toch wel erg lang geleden is en als afgesloten hoofdstuk dient te worden beschouwd: de Korea-oorlog is formeel nooit beëindigd. Er is een wapenstilstand, maar vrede is er nooit gesloten.

Slechte ervaringen met de VS

Noor-Korea heeft gegronde redenen om zich door de VS bedreigd te voelen, hoezeer het vervolgens die bedreiging ook hanteert om haar eigen macht en bewapening en de uitbreiding daarvan mee te legitimeren. En het zal Kim en zijn mede-machthebbers niet ontgaan zijn wat er met landen gebeurt die in conflict met de VS komen en geen afdoende wapens hebben. Irak bijvoorbeeld, door de VS beticht van de ontwikkeling van massavernietigingswapens. De VS gebruikte die beschuldiging om er in 2002-2003 een aanvalsoorlog mee te rechtvaardigen. Zoals de VS heel goed kon weten als ze wat kritischer met haar ‘inlichtingen ‘was omgegaan, beschikte Irak niet over zulke wapens: een programma om die te ontwikkelen was al jaren eerder stilgelegd. Libië had in 2002 iets soortgelijks gedaan, maar dan openlijk aangekondigd: het zette de ontwikkeling van chemische wapens stop. Dat weerhield de VS er allerminst van om via luchtaanvallen ondersteuning van gewapende oppositiegroepen het Libische bewind in 2011 omver te werpen. Het is niet vreemd dat de bazen in Pyongyang concludeerden: we kunnen niet van massavernietigingswapens afzien, anders zijn we een makkelijke prooi voor de VS zoals Saddam Hoessein en Moeammar Kadhafi dat eerder waren.

Noord-Korea heeft wel degelijk op andere manieren geprobeerd zaken te doen, net als trouwens de VS zelf. In 1994 dreigden de VS Noord-Korea al een keer aan te vallen wegens de verdenking dat het atoomwapens ontwikkelde. Dat ging op het nippertje niet door. Er kwam een akkoord, de zogeheten Raamwerk Overeenkomst. Noord-Korea beloofde een kweekreactor – nodig voor het ontwikkelen van kernwapens – te sluiten. De VS beloofde twee reactoren te leveren, ter vervanging, en om brandstof te leveren voor de periode dat die twee reacties nog niet waren geleverd. De VS “zou een einde te maken aan de sancties, het land van de lijst met terroristische staten te halen en – misschien het meest belangrijke – de politieke relatie, die nog steeds onderworpen is aan de Korea-oorlog-wapenstilstand van 1953, normaliseren”, aldus een bespreking van deze gebeurtenissen op The Conversation.

Er kwam weinig van terecht, de VS maakte weinig waar. “In 1998 getuigden VS- functionarissen die betrokken waren bij de uitvoering van de overeenkomst voor het Congres dat zowel de VS als het Internationaal Atoomenergie Agentschap tevredengesteld waren dat er ‘geen fundamentele schendingen van enig aspect van de Raamwerk Overeenkomst’ door Noord-Korea waren geweest.” Maar de VS had de twee reactoren niet geleverd, de VS waren herhaaldelijk te laat bij de beloofde brandstofleveranties, er werden slechts minimaal sancties opgeheven, en een vredesverdrag kwam er al helemaal niet. Toen Clinton plaats maakte voor Bush, was het al snel gedaan. Bush noemde Noord-Korea als deel van zijn beruchte As van het Kwaad, de oude vijandigheid werd voortgezet.

Helemaal niet zo vreemd dus dat het Noord-Koreaanse bewind niet erg veel geloof hecht aan toezeggingen van deze Verenigde Staten. Helemaal niet zo vreemd dat het regime, na al deze ervaringen, kernwapens heeft ontwikkeld , plus bijbehorende raketten. Helemaal niet vreemd dat het regime weigert die wapens te schrappen en de verdere ontwikkeling ervan stop te zetten. Wat voor geloofwaardige garantie is er dat, als het regime afziet van haar kernwapenprogramma, de VS niet alsnog het bewind uit het zadel probeert te lichten, bijvoorbeeld , met een ‘beperkte’ regime-change operatie zoals in Libië of Irak? In de perceptie van het Noord-Koreaanse bewind zijn kernwapens een noodzaak, als dat bewind tenminste niet het lot van mede-dictators Saddam en Kadhafi wil delen. Uit het bovenstaande mag blijken dat die perceptie bepaald niet louter uit paranoia voortkomt.

En nu?

Trump gaat dus verder op een weg die opeenvolgende Amerikaanse presidenten al heel lang bewandelen. Het is duidelijk dat hij weinig interesse heeft in een serieuze vreedzame oplossing. Hij eist capitulatie van Noord-Korea, daar komt zijn dreigende taal op neer. Hij klaagt intussen dat China niet genoeg meewerkt om Noord-Korea tot plooibaarheid te bewegen. Nu maakt China zich best zorgen: zij vinden de ramkoers waartoe ook Noord-Korea heeft besloten, erg riskant en vreest de confrontatie. Tot nu toe houden ze Noord-Korea nog de hand boven het hoofd en onderhouden economische banden die voor Pyongyang erg waardevol zijn. Trump wil dat de Chinese leiders de druk opvoeren. Maar waarom zouden ze? Een ineenstorting van het bewind in Nord-Korea is het soort van ‘onstabiliteit’ waar de heersers in Beijing niet blij van worden. En een herenigd Korea onder leiding van Zuid-Korea – een bondgenoot van de VS – is voor China eerder een schrikbeeld dan een droom. Zo’n Korea zou de Amerikaanse invloedssfeer letterlijk tot aan de Chinese grens brengen.

Als de VS echt op medewerking van China hoopt om de Koreaanse crisis in goede banen te leiden, dan zou het minimaal garanties aan China kunnen geven en bijvoorbeeld de 35.000 Amerikaanse soldaten uit Zuid-Korea terug kunnen trekken, of dat alvast beloven in het geval er een onder Zuidkoreaanse leiding verenigd Korea zou komen. Dat is een suggestie die gedaan is door Todd M. Rosenbaum is gedaan. Rosenbaum heeft eerder vanuit deel genomen van vredesoverleg met Noord-Korea en was “senior functionaris bij de departementen van Defensie en Homeland Security voor de administratie van Obama van 2009 tot 2015” (7).

Bezwaar hier is allereerst dat de Chinese leiders zo’n toezegging van de VS ook zouden moeten vertrouwen. Bezwaar is vooral ook dat hier het recht van de VS om wat dan ook op het Noord-Koreaanse schiereiland te ‘managen’ wordt erkend, alsof het een Amerikaanse taak is om bijvoorbeeld de val van het bewind in Pyongyang te gaan regelen, of een Koreaanse hereniging te faciliteren. Ik zie dat Noord-Koreaanse bewind graag vallen, zoals ik elke regeringsmacht graag zie vallen als zijnde onderdrukkingsmacht. Maar de enigen die ik dat graag tot stand zie brengen, zijn de mensen in het huidige Korea zelf. Niet de president van de VS, of die zich nu van Chinese medewerking weet te voorzien of niet.

De komende dagen en weken – als we die nog krijgen – worden griezelig spannend. Er is niet heel veel dat vredelievende mensen kunnen doen om een dreigende oorlog te voorkomen. Maar hoe duidelijker we maken dat we niet meegaan in de oorlogspraat, hoe scherper we provocaties van Kim maar vooral van de intimidaties van Trump afwijzen, hoe minder politiek gewin er voor Kim en Trump uit verdere escalatie valt te winnen. Beide staten dragen aan het oorlogsgevaar bij, beider regeringen zijn vijanden van vrede, geen van beider regeringen verdient onze steun. Maar het is de VS wiens rol er uitspringt als meer dan levensgevaarlijk.

Noten:

1 “Trump dreigt met ‘vuur en furie’ vanwege Noord-Koreaanse kernkop”, NOS, 8 augustus 2017, https://nos.nl/artikel/2187128-trump-dreigt-met-vuur-en-furie-vanwege-noord-koreaanse-kernkop.html

2 “Noord-Korea matigt toon niet en waarschuwt Trujmp voor ‘totale oorlog’” NOS, 9 augustus 2017, https://nos.nl/artikel/2187152-noord-korea-matigt-toon-niet-en-waarschuwt-trump-voor-totale-oorlog.html

3 Arie Elshout, “Oorlogsretoriek Trump en Kim doet de wereld huiveren – en niet zonder reden”, Volkskrant, 10 augustus 2017, https://www.volkskrant.nl/buitenland/oorlogsretoriek-trump-en-kim-doet-de-wereld-huiveren-en-niet-zonder-reden~a4510427/

4 Bruce Cumings, “Nuclear Threats Against North Korea: Consequences of the ‘forgotten’ war”, The Asia Pacific Journal/ Japan Focus, Volume 3, Issue 1, 13 januari 2005, http://apjjf.org/-Bruce-Cumings/2055/article.html

5 Sheldon Richman, “Trump’s ‘Fire and Fury’ Wouldn’t Be the First Time for North-Korea”, Counterpunch, 11 augustus 2017, https://www.counterpunch.org/2017/08/11/trumps-fire-and-fury-wouldnt-be-the-first-for-north-korea/

6 “Why the US’s 1994 deal with North Korea failed – and what Trump can learn from it”, The Conversation, 19 juli 2017, https://theconversation.com/why-the-uss-1994-deal-with-north-korea-failed-and-what-trump-can-learn-from-it-80578

7 Todd Rosenblum, “How to persuade China to abandon North Korea – Itś time to think the unthinkable: Removing U.S. Troops from the Korean Peninsula”, 18 juli 2017, Politico, http://www.politico.com/agenda/story/2017/07/18/china-north-korea-american-troops-removal-000476

Peter Storm