ravotr

vrijdag 23 juni 2017

Het is weer de tijd van zonneschijn en van bosbranden. Flinke stukken Portugal zijn door immense vlammenzeeën verwoest en tot rampgebied gemaakt. Dodental: vierenzestig. Aantal gewonden: zeventig. Inzet om de brand te bedwingen: tweeduizend brandweerlieden, ruim 685 brandweerwagens en dergelijke, plus vliegtuigen om te helpen blussen. Desondanks duurde het dagen voordat de brand min of meer bedwongen was (1). Duidelijk is dat zoiets kan gebeuren, als het heet en droog weer is. Duidelijk is echter ook dat menselijk handelen – preciezer: commercieel handelen, gecombineerd met bureaucratische traagheid en onverschilligheid – deze ramp in de hand heeft gewerkt. Duidelijk is ook dat zulke factoren nieuwe branden, nieuwe rampen in de hand werken, en bepaald niet alleen in Portugal.

Eucalyptus en commercie

Belangrijke factor bij de de gebleken brandbaarheid is de aard van de bossen. Het staat er vooral vol met dennen en eucalyptus. Dat maakt het bos commercieel interessant, maar ook extra brandgevaarlijk. “Zo worden er nog steeds eucalyptusbomen aangeplant, waaruit eucalyptusolie wordt gewonnen. Dat levert geld op, maar de olie maakt de bomen uiterst brandbaar bij hoge temperaturen.” Natuurbeschermingsgroep Quercus wijst al jaren op het risico. Er is drie maanden geleden wel beleid geformuleerd dat het aanleggen van eucalyptusplantages moet inperken, maar de bijbehordende wetgeving is nog niet van kracht (2). Kennelijk moeten er eerst vierenzestig doden vallen, al is het maar de vraag of er veel verandert.

De dennen- en eucalyptusplantages, want dat zijn het dus in feite, zijn in de plaats gekomen van bossen die uit kastanjes en eiken zijn gevormd. “Loofbos dus, ‘en dat blijft aangenaam, koel en een beetje vochtig bij grote warmte’ aldus Stoof”,  aldus de NOS (3). Deze Catharine Stoof is bosbrandexpert.

De bossen zijn ook nog eens verwaarloosd, hetgeen prima is als bos echt als natuurgebied kan functioneren, met de daaraan inherente variatie, maar minder prima als het om eenvormig kunstbos – bomenakkers in feite – gaat. Guido van der Werf, een aan de vrije Universiteit verbonden bosbranddeskundige: “Er is veel monocultuur en omdat er weinig aan bosbeheer wordt gedaan ontstaat een opbouw van biomassa. De bossen groeien dicht. Als het dan begint te branden is er weinig meer aan te doen. Een gezond bos heeft een grote variatie – als er dan brand uitbreekt stopt die op een gegeven moment omdat er te weinig biomassa is.”(4) Waarom wordt er zo weinig aan bosbeheer gedaan? Onverschilligheid, ondanks waarschuwingen? Het fijne weet ik er niet van, maar je gaat bij zoiets toch ook al gauw denken aan bezuinigingen op bosbeheer.

En er is over de maatregelen rond de branden zelf veel meer te zeggen en te vragen. Over de noodmaatregelen tijdens de brand. “Noodhulpdiensten hebben kritiek gekregen omdat ze de weg waar 47 van de doden vielen, niet hebben afgesloten, terwijl sommige plaatselijke bewoners zeiden dat ze uren zonder brandweerlieden zijn achtergelaten terwijl hun huizen brandden” (verwijzing als in noot 2). Hebben die nooddiensten – brandweer en dergelijke – voldoende hulpbronnen en expertise beschikbaar? Het heeft er veel van weg dat daar nogal wat aan schort.

Bosbouwprofessor Paulo Fernandez: “Bij de Burgerbescherming ontbreekt de technische kennis en kunde over bosbranden. Het is echt te gek voor woorden als ik politici hoor zeggen dat het gedrag van deze vuren onvoorspelbaar is. Dat is echt niet waar.” (verwijzing als noot 1). Vanwaar dit onvermogen, dit gebrek aan beschikbare vakkennis? Het beeld van bestuurlijk onvermogen gekoppeld aan verkeerde – want commerciële – prioriteiten wordt erdoor bevestigd. Ietsje scherper: wegens winstbejag en een overheid die winstbejag faciliteert, brandden de bossen in Portugal en kwamen mensen om het leven. Dat winstbejag is dus een gevaar voor zowel de veiligheid als van de duurzaamheid.

De rol van klimaatverandering

Er speelt nog iets veel ernstigers mee. De kans op dit soort branden neemt toe, en niet alleen in Portugal. Dat heeft met de frequentie en ernst van hittegolven te maken. En ja, daar speelt klimaatsverandering een rol in. De Wereld Meteorologische Dienst maakte op 20 juni bekend: “Extreem hoge temperaturen van rond de 40 graden droegen bij aan de ernst van het rampzalige wildvuur in Portugal dat tientallen levens heeft gekost” (5) Er is echt iets aan de hand: “Delen van Europa, het Midden-Oosten, Afrika en het zuidwesten van de VS hebben extreem hoge temperaturen in mei en juni gezien, met een aantal gebroken records. De hittegolven zijn ongebruikelijk vroeg, en vinden plaats terwijl de Aarde wederom een uitzonderlijk warm jaar beleeft”, aldus het betreffen de stuk.

Een recente studie van het vakblad Nature Climate Change geeft iets aan: “Op dit moment wordt ongeveer een derde van de wereldbevolking blootgesteld aan potentieel dodelijke hittegolven voor minstens 20 dagen per jaar. Zelfs als en drastische reducties in broeikasgassen worden gemaakt, dan zal bijna de helft – 48 procent – van de wereldebevolking in 2100 met zulke hitte te maken krijgen. En als zij (die broeikasgassen, PS) onverminderd kunnen groeien? Rond 74 procent van de wereldbevolking zal met potentieel dodelijke hittegolven te maken krijgen”, in dat geval (6)

En meer hittegolven betekent grotere kans op catastrofale branden. “Je kunt één gebeurtenis niet aan klimaatsverandering koppelen, maar deze delen van Europa zijn de laatste vijftig jaar ongeveer 1 à 2 graden opgewarmd. Door klimaatsverandering heb je meer hittegolven en bij een hittegolf heb je meer kans op dit soort branden. Klimaatsverandering speelt op de achtergrond zeker mee”, aldus de eerder geciteerde Guido van der Werf (als in voetnoot 4).

Hittegolven werken bosbranden in de hand. Klimaatverandering maakt hittegolven waarschijnlijker en ernstiger. Broeikasgassen – CO2, methaan – dragen aan de klimaatverandering bij. CO2 en methaan komen in de atmosfeer door gebruik van fossiele brandstoffen in onder meer energievoorziening (kolen-, olie- en gascentrales) en vervoer (olie als brandstof) maar ook via intensieve veehouderij (om meerdere reden een vorm van georganiseerde criminaliteit) en grootschalige ontbossing.

Het is winstbejag dat tot de dwangmatige expansie van deze destructieve productietakken leidt. Het is winstbejag dat essentieel aan de uitstoot van broeikasgassen bijdraagt, en daarmee aan klimaatverandering en de kans op rampzalige bosbranden. Vanwege winstbejag brandden die bossen in Portugal en kwamen tientallen mensen om. Zonder een breuk met dit winstbejag en met het dwangmatige groeisysteem waar dit een onderdeel van is, is de klimaatverandering niet binnen de perken te houden en zijn nog veel en veel grotere rampen onafwendbaar. Er is niet zo heel veel tijd meer.

Noten:

1 “Dit is wat we weten over de grote bosbranden in Portugal”, Nu.nl juni 2017/ 22 juni 2017, http://www.nu.nl/dvn/4778100/we-weten-grote-bosbranden-in-portugal.html

2 Sam Jones plus persbureaus, ‘Portuguese wildfires: early warnings hindered by damaged phone lines 19 juni 2017, Guardian, https://www.theguardian.com/world/2017/jun/19/portuguese-wildfires-water-dropping-planes-spain-france-italy

3 “’Portugese bosbranden gevolg van fouten en verwaarlozing’”, NOS, 19 juni 2017, http://nos.nl/artikel/2178936-portugese-bosbranden-gevolg-van-fouten-en-verwaarlozing.html

4 Cor Speksnijder, “Zeven vragenover de Portugese bosbranden: speelt klimaatverandering een rol?”, Volkskrant, 19 juni 2017, http://www.volkskrant.nl/buitenland/zeven-vragen-over-de-portugese-bosbranden-speelt-klimaatverandering-een-rol~a4501555/

5 World meteorological Organization, “High temperatures and heatwaves take hold”, 20 juni 2017, https://public.wmo.int/en/media/news/high-temperatures-and-heatwaves-take-hold

6 Andreas Germanos, “Deadly Heatwaves Could Threaten Three-Quarters of World’s Inhabitants 20 juni 2017, Common Dreams, https://www.commondreams.org/news/2017/06/21/deadly-heatwaves-could-threaten-nearly-three-quarters-worlds-inhabitants. Hier vond ik ook de verwijzing naar het rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie waar noot 5 aan refereert.

Peter Storm