woensdag 25 november 2015
Turkije schoot een Russisch militair vliegtuig neer. Boven Syrië? Boven Turkije? Boven Syrië, maar nadat het boven Turkije had gevlogen? Daarover zometeen iets meer. Eerst iets anders, veel en veel belangrijker. Ongeacht de precieze toedracht: het incident laat zien hoe levensgevaarlijk de toestand aan het worden is. Turkije en Rusland staan in de Syrische oorlog lijnrecht tegenover elkaar. Turkije is een NAVO-staat, en Rusland heeft ook buiten Syrië belangen die nogal botsen met NAVO-belangen. Het huidige incident kan een escalatie op gang brengen richting een grotere oorlog. Het enige zinnige standpunt hier is: alle steun aan welke partij in dit bloedlinke conflict onmiddellijk stoppen, en dat nee kracht bij zetten in woord en daad. Dit moment vraagt om een nee, tegen die oorlog zelf, in al haar geledingen. De situatie is angstaanjagend en urgent.
Wat zijn de botsende belangen? Turkije heeft vanaf 2011 haar kaarten gezet om de omverwerping van het Syrische bewind van Assad. Daar zit een element van geestverwantschap in: Turkije wordt geregeerd door de parlementaire jihadisten van Erdogan’s AKP. Het steunt in meerdere of mindere mate de gewapende jihadisten die al vroeg prominent werden in de strijd tegen Assad, en die strijd gaandeweg steeds meer zijn gaan domineren. Het betreft hier IS – dat in en uit marcheert door de voor hen vrijwel open Turkse grens, iets waar David Graeber op wijst in een lezenswaardig stuk. Het betreft ook Al Nusra, de ‘officiële’ franchise van Al Qaeda. En het betreft – of betrof, want hele veel ervan over is er niet – ook het zogeheten Vrije Syrische Leger waarbinnen allerlei islamistische groeperingen meedoen, en waarbinnen bijvoorbeeld de Moslim Broederschap sterk is. Niet al deze groepen streven exact hetzelfde na. Niet al deze groepen opereren hetzelfde. Maar ze zijn wel allemaal varianten van hetzelfde reactionaire spectrum waarvan ook de AKP een variant is. De Turkse regering ziet het regime van Assad duidelijk graag ingeruild door een regime van dit geestverwante type.
Een tweede motief voor Turkije wordt gevormd door de Koerden. De Koerdische verzetsbeweging tegen de Turkse staat, de PKK, heeft een geestverwante organisatie in Syrisch Koerdistan: de PYD. Om de eerste eronder te houden, dient ook de tweede kort gehouden te worden. Vandaar dat de Turkse staat weinig bezwaar heeft als IS de Koerdische autonome gewesten, samen Rojava genoemd, blokkeert en terroriseert. In bredere zin weet Turkije dat de diverse jihadistische verzetsgroepen in Syrië niet tegemoet zullen komen aan Koerdisch zelfstandigheidsstreven. Ook dat maakt deze jihadistenclubs tot bondgenoten van een Turkse staat die elk Koerdische ambitie richting zelfstandigheid graag de kop in drukt. En aangezien Rojava en de Syrische staat elkaar min of meer gedogen – de PYD kon haar macht ontplooien na een terugtocht van het Syrische leger in 2012, en is feitelijk door Assad getolereerd – weken de anti-Koerdische houding van de Turkse staat, en haar streven om van Assad af te komen, ook nog eens in dezelfde richting.
Dan Rusland. De regering van dat land heeft haar luchtmacht ingezet om het bewind van Assad te redden, Dat doet Rusland onder anti-terroristisch en anti-jihadistisch vaandel. En het klopt dat de Russische luchtaanvallen IS, Al Nusra en allerhande soortgelijke gewapende groeperingen tot doelwit kiezen. Het klopt waarschijnlijk ook dat sommige Russische luchtaanvallen gericht zijn tegen zogenaamd ‘gematigde rebe4llen Maar die gematigdheid is bedrieglijk. Het betreft ideologisch soortgenoten van die andere groepen. Het woord ‘gematigd’ duidt slechts op één ding: de ontvangen Amerikaanse goedkeuring en steun. Noam Chomsky heeft al lang geleden duidelijk gemaakt dat dít de ware betekenis van het woord ‘gematigd’ is in het officiële Westerse jargon.
Kortom: als Rusland zegt dat het ten strijde is getrokken tegen terrorisme en islamistisch extremisme, dan klopt dat feitelijk – voor de helft. Rusland is namelijk tegelijk ook ten strijde getrokken vóór iets. De Russische luchtmacht opereert feitelijk als reddende engel van het Syrische bewind. Rusland is ingegaan op een verzoek van dat bewind, het opereert op uitnodiging. De situatie vertoont zeer veel gelijkenissen met het Russische ingrijpen in Afghanistan vanaf 1979: een seculier, autoritair bewind, dat werd bestreden door reactionaire gewapende rebellen. Het regime kwam zodanig in het nauw dat het Kremlin als redden ‘moest’ optreden. Net als Breznjev destijds wil ook Poetin een regionaal bondgenoot niet laten vallen. Strategische overwegingen spelen daarbij een rol.
Rusland wil dus Assad redden uit handen van de fundamentalistische gewapende oppositie. Turkije wil Assads vervanging door uitgerekend die gewapende oppositie. Dat is een vrij fundamenteel conflict. Turkije is bovendien een NAVO-staat. En die NAVO botst met Rusland, onder meer op het Oekraïense front. Kortom: er zijn conflicten geweest met een kleiner escalatierisico dan het huidige. Feitelijk zijn er al tijden geen conflicten meer geweest met een veel groter escalatierisico.
Is het neerhalen van dat Russische vliegtuig puur een nare vergissing? Ik vrees van niet. Ik vrees dat Turkije de boel provoceert, in het vertrouwen dat NAVO-steun de Russische staat van al te drastische reactie zal weerhouden. We kunnen inmiddels kennis nemen van standpunten aan beide kanten. De Turkse regering beweert in een brief dat zowel het neergehaalde als ook een tweede Russisch vliegtuig boven Turks grondgebied vloog. Maar Turkije is, als partij in het conflict en als land dat zelf dat vliegtuig heeft neergehaald, nu niet bepaald een geloofwaardige objectieve bron. Rusland beweert niet alleen dat het neergehaalde toestel “boven Syrië vloog”; er zijn ook Russische bronnen die zeggen dat het toestel “vanaf de grond is neergehaald”. Dat is niet wezenlijk geloofwaardiger dan het officiële Turkse verhaal. Staten beweren van alles over hun tegenstanders. En liegen doen ze als het hun uitkomt allemaal.
Toch is er reden om aan te nemen dat Turkije een belang had bij een incident als dit. Dat heeft te maken met de nasleep van de parijse aanslagen. Sindsdien is er druk diplomatiek verkeer tussen Frankrijik, de VS en ja, ook Rusland. De lijn wordt steeds meer: allemaal samen tegen ‘het terrorisme tegen IS. Er is één land dat hier heel weinig belang bij heeft, omdat haar anti-Assad-ambities erdoor opzij wordt geduwd en omdat haar anti-Koerdi8sche politiek er onder lijdt. Dat land is Turkije. Als dat land haar NAVO-bondgenoten zo ver krijgt dat het naar aanleiding van een echte of vermeende schending van haar luchtruim afstand houdt van Rusland, is dat wi8nst voor Turkije. Is de veronderstelling echt te gewaagd dat Turkije het extra scherp speelt – misschien zelfs een incident heeft uitgelokt of gecreëerd – om een wig te drijven tussen Ru7sland enerzijds en Frankrijk de VS en andere NAVO staten anderzijds?
Maar… stel dat dit zo is. Zou dat reden zijn om partij te kiezen voor Rusland? Geenszins, wat mij betreft. Ook als Russische vliegtuigen het Turkse luichtruim respecteerden, ook als Turkije volkenrechtelijk geen enkel verhaal heeft jegens Rusland, dan nog is er iets anders. Russische vliegtuigen hebben niets te zoeken boven Syrië. Ja ik weet het: de Russische luchtaanvallen vinden plaats op uitnodiging van de Syrische staat, of wat daarvan resteert. Dat maakt ze, zo je wil, legaal en volkenrechtelijk in orde. Maar legaal is niet hetzelfde als legitiem. Volkenrechtelijk in orde is niet hetzelfde als rechtmatig, laat staan rechtvaardig. Rusland steunt met haar luchtaanvallen een dictatuur die voor haar overleving vecht tegen toch wel zeer aanzienlijke delen van de bevolking. Dat die delen aangevoerd worden door reactionaire gewapende bendes, is helaas een feit. Dat die bendes geld en wapens krijgen vanuit reactionaire staten zoals Saoedi-Arabië klopt ook. Een overwinning van deze groeperingen betekent, de hudige ramp door een volgende vervangen.
Maar Assad, zijn soldaten en nu dus ook de Russische bommengooiers voeren niet zomaar en alleen oorlog tegen die jihadistische groepen. Assad en zijn gewapende bendes voeren boven alles oorlog tegen de bevolking. Ze doen dat met de inmiddels beruchte barrel bombs, buisbommen, waarmee woonwijk na woonwijk wordt bestookt, met duizenden dodelijke slachtoffers en vele tienduizenden mensen die vluchten. Zelfs Patrick Cockburn , iemand die de Russische bombardementen min iof meer verwelkomde, erkende tegelijk: “Vandaag de dag zijn er vier miljoen Syrische vluchtelingen, vooral uit oppositionele gebieden die zonder onderscheid worden gebombardeerd door regeringstroepen.” Gilbert Achar, aan wie ik deze verwijzing ontleen, fileert het stuk van Cockburn trouwens vakbekwaam. En als zelfs Cockburn erkent dat Assad, niet de gewapende oppositie, de meeste mensen op de vlucht drijft, dan geeft dat iets aan over de aard van het bewind. Dat bewind is misdadig. Het verdient geen enkele steun of zelfs maar verdekte goedkeuring, ook niet als een vermeend ‘kleiner kwaad’ wat het niet eens is. Verreweg de meeste slachtoffers in Syrië vallen nog steeds niet door IS, andere jihadistische groepen of zelfs door luchtaanvallen van de talloze mogendheden die zich op het karkas van Syrië storten. Verreweg de meeste slachtoffers vallen door het geweld van Assads moordbrigades zelf. Die onderscheiden zich hooguit van de diverse jihadisten door hun grotere vuurkracht.
De Russische luchtsteun heeft als functie: een nederlaag van Assad te voorkomen. Daarom bestookt ze gewapende groepen: omdat ze het bewind bedreigen. Dat het veelal daadwerkelijk jihadistische groepen betreft, maakt het Russische optreden beter verkoopbaar aan links in Europa en de VS. Het maakt het Russische optreden echter nog niet aanvaardbaar. Maar kennelijk is een oorlog tegen terrorisme voor sommige linkse mensen alleen verkeerd als de VS die uitroept, en wel okay als Rusland hetzelfde doet. Somsd zijn het letterlijk dezelfde commentatoren die na 2003 het gewapende, door jihadistische voorlopers van IS gedomineerde, VS in Irak toejuichten en hetzelfde soort verzet in Syrië nu graag bestookt zien worden met buisbommen en Russische raketten. Mike Whitney en Pepe Escobar zijn daarvan voorbeelden. Louis Proyect heeft het meermalen laten zien in niet altijd subtiel geschreven, maar bepaald niet overbodige stukken. Zijn “The left ‘s on again, off again bromance with jihadists” is daarvan een voorbeeld.
Wie zegt: de Russische interventie is legaal en dus verdedigbaar, zegt in feite: systematische bombardementen van de burgerbevolking zijn verdedigbaar. De Russische luchtaanvallen steunen is de dictatuur van Assad steunen tot de laatste bewoner van het land omgebracht is of het land uit gedreven. Maar het tegendeel geldt ook: wie alles ondergeschikt maakt aan de val van Assad, wie daartoe een machtsovername van IS, Al Nusra en aanverwanten ondersteunt, vertoont een soortgelijke bereidheid om geopolitieke belangen te laten zegevieren boven de rechten, belangen en verlangens van de bevolking van het land. Die heeft twéé vijanden: het schrikbewind aan de macht, met haar Russische en ook Iraanse sponsors, en het schrikbewind dat zich opmaakt om, met Turkse, Saoedische en wel degelijk ook Westerse steun, opmaakt om die macht te grijpen. Geen van beide vleugels van de contrarevolutie verdient ook maar de geringste steun
En wat helemáál geen steun verdient, is elke stap in dit conflict die een grotere oorlog tussen steeds grotere mogendheden dichterbij brengt. Rusland moet kappen met haar luchtaanvallen, Iran met haar ondersteuning. De VS en alle andere NAVO-landen dienen Turkije gewoon in de kou te laten staan in haar provocerende oorlogspolitiek en geen enkele, zelfs maar morele, steun te bieden. Geen van die landen zal echter uit gewetensvolle overweging afzien van haar oorlogspolitiek. Protesten en daadwerkelijk verzet vanuit de bevolkingen dient hen daartoe te dwingen. Zelden was de behoefte aan een principieel antimilitarisme wereldwijd groter.
Zie ook de forumthread op Libcom over dit onderwerp, waarvan ik in het bovenstaande gebruik heb gemaakt, bewust en vast ook onbewust: http://libcom.org/forums/news/nato-member-turkey-shoots-down-russian-warplane-24112015
Opmerking: afgelopen nacht geschreven maar door internetstoring niet direct afgerond en geplaatst
Peter Storm