ravotr

woensdag 28 januari

Weer heeft de politie van Den Haag een einde gemaakt aan een protestmanifestatie. Weer gebeurde dat in opdracht van burgemeester Van Aartsen. Weer zette hij door intimidatie en geweld zijn benauwende inperkingen van het demonstratierecht kracht bij. De onderdrukking van deze actie is een schande en vereist fel protest, ook van degenen die – zoals ik – voor de actie zelf weinig waardering konden opbrengen. Als de vrijheid van sommigen op het spel staat, dan gaat dat ons allemaal aan.

1. de actie

Waar ging het om? Vandaag was de dag dat Break the System (BtS) had aangekondigd een groots volksprotest te organiseren, tegen de “afbraak”. Wat er mis was met de inhoud van het protest, zet ik later uiteen. Nu gaat het om iets anders: om de repressieve houding van de autoriteiten. Die heeft gevolgen die verder strekken dan het lot van deze actie zelf.

Aanvankelijk wilde men naar het Binnenhof, om dat te blokkeren tot de regering aftrad. Autoriteiten maakten duidelijk dat daar geen sprake van kon zijn, organisatoren namen met tegenzin genoegen met het Malieveld, waar een manifestatie met sprekers en muziek op touw was gezet. Vierduizend mensen meldden zich aan via Facebook. Vierhonderd tot vijfhonderd mensen kwamen opdagen. Teleurstelling bij mensen die wel waren gegaan en meer hadden verwacht. Ongenoegen bij sommigen over de uiteindelijke locatie, een eind van de regeringsgebouwen verwijderd. Logisch.

Een deel van de betogers nam er geen genoegen mee, en trok naar het Binnenhof. Dat vond de politie dus niet goed, en dat leidde tot iets van een botsing. Een verslag op Den Haag FM:  “Toen een aantal demonstranten slaags raakten met de politie werd het verkeer korte tijd stilgelegd.” Wat dit ‘slaags raken’ voorstelde, weet ik niet precies, maar de eerste beelden van demonstranten die geweld begonnen te gebruiken, moet ik nog zien. Er was wel een andere clash: “In het tumult botsten twee ME-busjes tegen elkaar.” Dat laatste valt natuurlijk toe te juichen. Uit foto ‘s bij dit artikel valt trouwens op te maken dat er aan zulke ME-busjes bepaald geen gebrek was. De overmacht was weer eens overweldigend.

Het optrekken van sommige demonstranten richting Binnenhof was voor de burgemeester kennelijk aanleiding om niet alleen die demonstranten, maar de hele actie te laten beëindigen. “Iedereen is welkom in den haag om te demonstreren, maar je moet je dan wel aan de afspraken houden”, aldus de burgemeester. Lees voor ‘afspraken’: éénzijdige instructies van de autoriteiten, waar je geen zeggenschap over hebt, op basis van slikken of stikken. De politie arresteerde uiteindelijk dertien mensen. Nieuws.nl vertelt waarom  : “Zes mensen werden opgepakt omdat ze weigerden terug te gaan naar het Malieveld. Twee personen werden aangehouden voor opruiing, vier voor belediging en een omdat hij zich niet kon legitimeren.” De redenen bevestigen wat ik al schreef: de demonstranten gebruiken geen geweld. Anders was er zonder enige twijfel een aanhouding gemeld wegens ‘openlijke geweldpleging’ of zoiets.

De Haagse politie heeft dus wederom een vreedzaam protest met geweld gesmoord. Wie snapt dat de speelruimte om actie te voeren onverzoenlijke verdediging vergt, zal ook snappen dat het politieoptreden tegen de Break the System-actie bepaald niet alleen deze groep aangaat.. De politieaanval op deze actie was een politieaanval op ons allemaal. Opkomen voor deze demonstranten tegenover het gezagof we het nu inhoudelijk met ze eens zijn of niet vrijlating eisen van degenen die zijn opgepakt als ze nog vastzitten, en vrijwaring van strafvervolging als ze zijn vrijgelaten, is een eis van elementaire, anti-autoritaire rechtvaardigheid. Of we het nu inhoudelijk eens zijn met de demonstratie zelf of niet.

2. eisen en doelen

Nu de inzet van de demonstratie zelf, het doel ervan, de aanpak en de krachten er achter. Het initiatief ging uit van een Facebookpagina, Regeringswaanzin geheten. Dat gaf de aanzet tot Break the System, met een bijbehorende website.  Dat project heeft al in oktober 2014 een reeks plaatselijke manifestaties gehouden. Nu wilde men dus naar Den Haag, onder de leus: “Nederland. Kom in opstand!” Als reden gaf men aan de verarming van velen, de ellende in de zorg, de verwaarlozing van oudere mensen en dergelijke. Het verhaal van BtS is heel sterk getekend door de woede die dit soort schandalige toestanden oproept. Als dit de essentie van het protest zou zijn, dan was ik er hetzij bij geweest, hetzij had ik mijn best gedaan om de actie krachtig te promoten.

Maar de oproeptekst en het eisenpakket bevat, naast een hele waslijst van lofwaardige verlangens – terugdraaien van het leenstelsel voor studenten, betere zorg, betere beloning in bijvoorbeeld het onderwijs en nog veel meer – een aantal buitengewoon zorgwekkende zaken. Zo is er deze zinsnede: “Er gaan miljarden euro ‘s de grenzen over, terwijl ruim twee miljoen Nederlanders in eigen land onder de armoedegrens leven.” De suggestie is gewekt: wij hier zijn arm, omdat het buitenland profiteert. De ondertoon is xenofoob en daarmee verwerpelijk, het gesuggereerde argument is onjuist. Dat het geld naar “het buitenland” vaak gaat in de vorm van leningen, en dat het geleende geld weer wordt terugbetaald aan onder meer Nederlandse banken, wordt weggemoffeld. En denken ze bij BtS echt dat de regering, als ze die “miljarden” nu eens niet naar het “buitenland” zou sluizen, ze het geld dan aan armoedebestrijding en zorg zouden uitgeven? Twee miljoen mensen zijn arm, niet omdat het benodigde geld wegvloeit naar verre landen, maar omdat het benodigde geld in villa ‘s in Aerdenhout en Bloemendaal zit, in bankrekeningen van doorgaans zeer Nederlandse topondernemers, en omdat er marinefregatten en straaljagers voor de zeer Nederlandse strijdkrachten van worden betaald.

De tegenstelling is niet ‘het Nederlandse volk’ tegen een ‘buitenland’ waaraan de regering ‘ons geld verkwanselt’. De tegenstelling loopt tussen de onderkant, de meerderheid van dat mythische ‘volk’ enerzijds, en de rijke economische en politieke top anderzijds. BtS kiest echter impliciet voor xenofobie en nationalisme, in plaats van voor grensoverschrijdende solidariteit van de brede onderkant tegen de smalle bovenkant.

Van die xenofobie zijn meer tekenen te vinden. Break the System vindt het nodig om niet alleen eisen naar voren te brengen over zorg, inkomens, armoedebestrijding en dergelijke. Nee, ze komt in haar “Eisenpakket”  bijvoorbeeld ook met een paragraaf over vluchtelingen. Die begint met het eisen van snellere procedures. Dat wuil staatssecretaris Teeven vast ook wel. Ik citeer verder: “Politieke vluchtelingen; Deze groep goede hulp en goede begeleiding bieden voor snelle integratie”. Verder: “Economische vluchtelingen; Deze niet toelaten. De huidige economie geeft geen ruimte om mensen op te vangen, te voeden en te voorzien in levensonderhoud.”

Het is precies dit onderscheid tussen politieke en economische vluchtelingen waarmee Teeven en al zijn terroristische voorgangers van de afgelopen decennia hun repressieve vluchtelingenbeleid beargumenteren. Het onderscheid is onzinnig. Zogeheten ‘economische’ vluchtelingen gaan op zoek naar een iets beter bestaan omdat de – door de plaatselijke elites en hun politiek verdedigde – verhoudingen van uitbuiting en verwaarlozing hen weinig andere keus laten. Ze vluchten dus net zo goed vanwege die plaatselijke politiek, vaak in de vorm van dictatoriale regimes. En politieke vluchtelingen ontsnappen aan dat soort regimes die met arrestaties, foltering en executies de plaatselijke elites en hun economische machtsposities beschermen tegen protest en verzet. Politieke vluchtelingen nemen de wijk om redenen die economische wortels hebben. Economische vluchtelingen nemen de wijk om redenen die politieke dimensies hebben. Zowel de politieke als de economische redenen waarom mensen vluchten, hebben ook nog eens erg veel te maken met internationale machts- en uitbuitingsverhoudingen waar Westerse, ook Nederlandse ondernemingen van profiteren. Vluchten, het verhuizen naar een plaats waar het bestaan wat draaglijker is, is een volstrekt rechtmatig antwoord op deze machts- en uitbuitingsverhoudingen. Beperkingen op migratievrijheid is daarmee gewoon onrecht.

Nu verwacht ik niet van elke organisator van om het even welk protest dat ze ook stelling nemen tegen de repressieve migratiepolitiek van Teeven. Het is acceptabel als een actiegroep die tegen bezuinigingen op de zorg demonstreert, zwijgt over hoe ze het vluchtelingenbeleid graag ingericht zou willen zien. Heel veel vakbondsacties gaan om directe sociaal-economische eisen en laten het daar verder bij. Een solidariteitsgroep van en rond vluchtelingen hoeft andersom ook geen uitspraken te doen over de inrichting van de zorg of zo. Dat is helemaal geen ramp. Maar áls een actiegroep er voor kiest om het wel over vluchtelingen en asielrecht te hebben, dan weegt zoiets meteen mee voor de vraag of ik zo ‘n actie steun of niet. Deelnemen aan Break the System is, op het moment dat BtS het huidige asielbeleid in essentie openlijk verdedigt en zelfs nog wat wil aanscherpen, alleen al om die reden niet zomaar OK. Ik demonstreer niet voor Teevens terreurpolitiek of varianten daarvan.

Er zijn meer van dit soort enge elementen in de eisen te vinden. Ik citeer weer, dit keer uit de paragraaf “Transport, personen en taxivervoer” van het eisenpakket: “Weekend rust; Betere en strengere controles hierop. Oost-Europeanen houden zich niet aan deze Europese wetgeving, waar iedere chauffeur zich aan dient te houden”. Volgende punt: “Medische schifting en code 95; Oost-Europese chauffeurs de papieren streng controleren op echtheid, bij fraude per direct afname en boete. Uit onderzoek blijkt dat de nodige papieren om een officieel rijbewijs te bezitten daar te koop zijn.” Hier wijst de tekst dus zo ongeveer naar Poolse en Roemeense chauffeurs als fraudeurs. Maar het zijn ondernemers die systematisch CAO s en wetgeving ontduiken en Oost-Europese chauffeurs nog slechter behandelen dan Nederlandse chauffeurs. Dat levert scheve ogen en afgunst op. Maar boosheid dient zich tegen die ondernemers te richten, niet tegen Roemeense en Poolse chauffeurs. In andere bedrijfstakken geldt iets dergelijks. Ook op dit punt is de houding van BtS niet solidair met de hele onderkant ongeacht nationaliteit. Ook op dit punt is BtS xenofoob bezig. Verderop zegt BtS wel: “er mag geen verschil zijn tussen een Nederlandse of buitenlandse werknemer”. Dat gaat over lonen. Het sneren naar Oost-Europeanen in de vervoerssector is daarmee echter niet ongedaan gemaakt. Dat sneren staat haaks op de solidariteit die noodzakelijk is.

Een derde voorbeeld vond ik in de paragraaf over ontwikkelingshulp. Daar lees ik: “Ontwikkelingsgeld; Stop dit te doneren aan ontwikkelingslanden of aan landen die door natuurrampen zijn getroffen. In plaats van geld, mankracht en materialen voor ondersteuning en opleiding.” Dit is bevoogdend. Geld doneren laat mensen en instanties in die landen nog keuzes. Die keuzes verdwijnen als Nederland uitmaakt wat voor spullen en wat voor personeel het stuurt. Je proeft bijna de sfeer: zij daarginds in al die corrupte landen weten niet hoe ze het geld verantwoord uitgeven, dus dat moeten we hier maar voor ze doen. En we sturen er het personeel zelf maar bij, dan weten we zeker dat het goed gaat. Koloniale arrogantie, in feite. Dit wil niet zeggend at ik de huidige ontwikkelingshulp deugdelijk vind. Maar vervanging ervan op de manier die BtS voorstaat, maakt de zaken erger, precies vanwege het bevoogdend karakter ervan.

Waar komen dit soort nare elementen vandaan? Ze passen niet bij een protest dat bezuinigingsbeleid wil tegenhouden en de hele maatschappelijke onderkant wil organiseren tegen de rijken en machtigen. Ze passen wel in een politiek waarin het ‘Volk’ als een soort eenheid in het middelpunt staat. Nu is ‘Volk’ een hachelijk begrip. Soms wordt het gehanteerd als ‘de bevolking’, ‘de volksmassa’s’, en staat het tegenover ‘de elite’. Heel vaak echter staat ‘het Volk’ tegenover alles buiten dat ‘Volk’: de buitenstaander, de buitenlander. “Het Nederlandse volk”staat dan al gauw tegenover “het buitenland”. In deze logica past het tot probleem verheffen van niet-Nederlanders – of het nu Bulgaarse chauffeurs zijn, of vluchtelingen uit Eritrea – een stuk beter. Precies deze logica van een Nederlands volk tegen een bedreigend buitenland hanteert BtS impliciet en hier en daar dus heel expliciet. Het betreft hier nationalistische logica, en precies deze logica staat haaks op het soort strijd dat we nodig hebben: grensoverschrijdend solidair.

3. wat voor club is dit?

Is BtS daarmee simpelweg een extreem-rechts protest, een soort Pegida-in-de-dop? Ik denk het niet, al kan het zich wel in die richting ontwikkelen. De website onthoudt zich van het standaard-gebeuk op ‘de islam’, het schofferen van moslims en dergelijke. Op gelieerde Facebook-pagina ‘s vindt je echter hier en daar wel hints in die richting, en ook over asielzoekers zie je nu en dan een lelijke uithaal. En zo veel hatelijkheden richting Rutte en Samson je er tegenkomt, zo weinig weerzin lijkt Wilders in deze kringen op te roepen. Een enkele keer neemt men vanuit BtS, kennelijk na klachten, wel weer afstand van al te bot racisme. Men beseft kennelijk dat een expliciet-racistische uitstraling van de actie als geheel onwenselijk is. Erg principieel is het antiracisme in de BtS-gelederen naar mijn indruk echter niet. Dat er min of meer enthousiaste PVV-sympathisanten actief zijn in deze club, lijkt me meer dan aannemelijk. Dat maakt BtS echter niet automatisch tot PVV-project. Het is complexer, tegenstrijdiger dan dat.

Interessant is wat BtS zich voorstelt bij dat ‘breken’ van het ‘systeem’. Dat blijft tamelijk onduidelijk. Helder is alleen de woede waarmee het gebeurt, een woede die overigens wel degelijk breed resoneert. Maar verder? Het moet anders. Maar hoe? Een opmerkelijk vriendelijk interview van Nieuws.nl met twee organisatoren van BtS , verschenen op 27 november,  is op dit punt wel leerzaam. “Omdat het politieke systeem anders moet. En het financiële stelsel moet hervormd worden”, zo motiveren ze de actie. Op de vraag wat voor stelsel ze willen: “In principe is Nederland geen slecht land om te leven. Maar bijna elke vorm van een politiek systeem zoals we dat nu kennen wordt verpest door de mensen zelf. Communisme is in de basis helemaal niet slecht. Net zoals het kapitalisme. Maar het zijn de mensen die de leiding hebben die ervoor zorgen dat het systeem niet werkt.”. Een verwijzing naar het Zwitserse kantonstelsel, de suggestie van een denktank, van een bindend referendum, en van rechtstreeks kiezen van de Eerste kamer, daar moeten we het zo ongeveer mee doen.

In het Eisenpakket komen we naast wederom het referendum nog de oproep tegen tot herziening van het bankenstelsel, dat “moet worden nagekeken en aangepast worden door experts, met als uitgangspunt om de samenleving te dienen.” Waar ze die experts vandaan gaan halen, is een mysterie. Hoe deze experts het eens gaan worden over wat het belang van de samenleving is, blijft vaag. En hoe ze de daadwerkelijke bankiers en ondernemers van vandaag tot een eventuele verandering gaan bewegen is helemaal zoek. Eerst “het volk” maar bewustmaken en zorgen dat het “in opstand” komt.

Een serieuze systeembreuk wordt in feite helemaal niet bepleit. Vervanging van de regering, plus wat door heiligverklaarde “experts” bedachte hervormingen, veel meer is er niet te vinden. Daarom was het oorspronkelijke idee om het Binnenhof te blokkeren, totdat de regering zou aftreden, van zo ‘n symbolische waarde. Het zijn immers “de mensen die de leiding hebben” dankzij wie “het systeem niet werkt”… Het is die radicale vormgeving die ook linkse mensen wellicht op een verkeerd been doet belanden. Achter die strijdlustige taal verschijnen deels heel gematigde, en deels doodgewoon rechtse, programmapunten. Voor het breken van systemen is ietsje meer vereist.

Wie zitten er achter dit initiatief? Op dit punt is BtS feitelijk redelijk transparant. We vinden een lijst van organisatoren,  met een kerngroep van vier mensen, plus vier mensen onder het hoofdje “Operations”, twee verantwoordelijken voor allebei een Werkgroep, en dan nog zeven mensen onder het kopje “redactie en ondersteuning”. Foto, Facebook, Twitter en mailadres erbij. Ik heb niet nagevlooid wie dit allemaal zijn, maar wie wil, kan zich uitleven. Overigens, eerlijk is eerlijk: van de in totaal 17 genoemde kopstukken zijn er tien vrouwen, zeven mannen. Het wijn wel vier mannen die de kerngroep vormen. Maar je komt bij linkse actiegroepen te vaak een aanzienlijk slechtere gender balance tegen dan hier. Wel is het gezelschap nogal spierwit. Maar ook dat zie je ter linkerzijde vaak niet anders.

Zijn er partijpolitieke bindingen? De groep profileert zich nadrukkelijk als niet-partijgebonden. In het geciteerde Nieuws.nl-interview zegt een organisator: “De één studeert nog, een paar anderen hebben een uitkering, er zitten ondernemers bij; universitair niveau, SP-stemmers, PVV-stemmers…” Het is precies deze uiteenlopende achtergrond die veel verklaart. Het brengt mensen ertoe om meningsverschillen toe te dekken of op basis van de meest gangbare opvattingen op te lossen. Dus voegt men zich tamelijk klakkeloos in de xenofobe sfeer die in Nederland heerst. Dus benoemt men vooral de zaken waar niet alleen arbeiders met of zonder baan, maar ook veel middenstanders, kleine en wat grotere ondernemers zich druk over maken: misstanden in de zorg bijvoorbeeld. Men slaat een toon aan alsof men tegen de stroom in gaat. Maar feitelijk dobbert men inhoudelijk met de hoofdstroom mee. Een hoofdstroom waarin “SP-stemmers, PVV-stemmers” zich zo makkelijk herkennen, stroomt echter bepaald niet vanzelf de solidaire kant uit.

Er is nog veel meer over BtS te zeggen. Over de sponsors bijvoorbeeld: vijf keurig vermelde ondernemers, waaronder een dakbedekkersbedrijf en een computerzaak. Nee, het grootkapitaal heeft zich niet achter dit initiatief geschaard, de typering die Jochem de Vries in zijn nuttige artikel over Break the System onlangs gaf wordt er eerder door bevestigd: hij duidde BtS aan als “kleinburgerlijk”.  Mij lijkt overigens dat daarmee de consistentie van één en ander nog iets te hoog wordt ingeschat.

4. so what?

Waarom zoveel aandacht voor dit initiatief? Stelt het iets voor? Heeft het betekenis? Ja, het stelt iets voor, en ja, het heeft betekenis. Die vier- tot vijfhonderd deelnemers vandaag waren een grote tegenvaller voor wie werkelijk dacht dat vierduizend aanmeldingen ook in de buurt van vierduizend deelnemers zou betekenen. Maar vierhonderd mensen op een doordeweekse dag in een protest tegen regering en regeringsbeleid is verhoudingsgewijs niet weinig. Hoeveel linkse en radicale actiegroepen kunnen dit soort aantallen op dit soort tijden op de been krijgen? Eigenlijk lukt zoiets alleen de vakbonden, en dan doorgaans in een protest van één sector waar dan stevig wat vakbondsmiddelen – busvervoer en dergelijke – worden ingezet. Het past ons als linkse en radicale mensen om uiterst kritisch te zijn over de inhoud en de aanpak van BtS. Het past ons echter niet om neerbuigend te doen over de aantallen die BtS – een nieuw, amateuristisch georganiseerd en van weinig groot geld voorzien project – in beweging weet te brengen. Ons lukt het maar al te vaak niet.

Daar zit meteen de diepere betekenis. BtS is een beweging-in-wording met rechtse ondertonen. Maar via deze beweging komt wel degelijk echte en terechte woede naar boven, tragisch vermengd met hatelijk en xenofoob vergif. Het betreft een woede die blijkbaar geen ander kanaal heeft weten te vinden, geen van dit vergif gevrijwaarde vorm. Zolang dat zo blijft, kan dit soort naar rechts neigende protestbewegingen opkomen – en bij verscherping van tegenstellingen kan dat hard gaan. Kritiek op BtS dient dan ook in dit perspectief te staan. Er hoort een zoektocht bij naar betere vormen, betere uitingen van die terechte woede, gericht tegen de top, op basis van solidariteit van de hele onderkant, zonder baan en met baan, en ongeacht herkomst, huidskleur, religieuze stroming. Waar links en radicaal initiatief in deze zin ontbreekt of in de schulp blijft, krijgt het ogenschijnlijke radicalisme van BtS en soortgelijke stromingen een zeer riskante weerklank.

Terug naar het begin: de repressie van BtO door van Aartsen en zijn politie. Niets van wat ik hierboven heb gezegd is een reden om dat politieoptreden niet te veroordelen. Gisteren was het BtS dat de klos was. Daarvoor was het links dat de klappen kreeg, en morgen eveneens. We moeten duidelijk maken dat we ál dit soort repressie afwijzen en bestrijden. Als we daarmee ook aan mensen die nu – niet uit diepe reactionaire overtuiging maar eerder uit frustratie en bij gebrek aan beter – met BtS meededen laten zien dat we opkomen tegen politiegeweld en inperkingen van demonstratierecht, ook waar het anderen dan onszelf betreft, dan zien zij wellicht ook waar hun potentiële vrienden en vriendinnen zitten.

Peter Storm