ravotr

vrijdag 23 januari 2015

Hahahaha. Soms zijn er van die opiniestukken die zo ridicuul zijn dat een bespreking ervan slechts met hoongelach kan beginnen. Die reactie is passend nu een zekere Gosling Wieersma een apologie schreef ten gunste van Michiel de Ruyter, gangster in zeventiende eeuwse overheidsdienst en onderwerp van een soort staatsieportret in cinema-vorm. Tegen dat filmprotret is protest gerezen, en Wiersma vindt het niet terecht. Laten we eens kijken naar zijn onbedoeld soms zeer geestige verdediging in “Wees trots op Michiel de Ruyter”,  zoals zijn apologietje dat op de Volkskrant-website verscheen is genoemd.

Wiersma zegt, op schampere toon: “Nu is er alweer een actiecomité opgericht dat De Ruyter in verband brengt met de slavenhandel. Nu worden we opgeroepen te protesteren tegen de verheerlijking van Holland, terwijl de slavernij in de film buiten beschouwing blijft.” Terecht, dat protest, naar mijn idee, en op de website van Doorbraak worden de argumenten in kaart gebracht door Frodo Tromp.  Maar Wiersma denkt daar anders over. Ja, hij erkent wel: “Laat er geen twijfel over bestaan dart de slavernij als een donkere bladzijde in onze geschiedenis beschouwd moet worden.” Pff, opluchting, dat dus nog wel! Maar we moeten het wel “in historisch perspectief zien”. Hoe dan? Nou ja, aldus: “De Ruyter heroverde de slavenforten aan de West-Afrikaanse kust nadat de Engelsen die eerst van de Hollanders hadden overgenomen.” Aha, dát is het historisch perspectief hier! ‘Wij’ waren eerder, ‘onze’ held roofde niet maar heroverde slechts. Eigen slavernij eerst!

Dan gaat hij verder en schrijft: “De slavernij was winstgevende business en in het Europa van de 17e eeuw heerste de overtuiging dat het blanke ras superieur was aan alle andere rassen.” Inderdaad, de slavenhandel was een lucratieve zaak. En dat idee van witte superioriteit werd precies ontwikkeld om slavernij en soortgelijke koloniale praktijken te rechtvaardigen. Het racisme wás niet vanzelfsprekend, het wérd een tijdlang vanzelfsprekend, als legitimatie. Wie zwarte mensen anders behandelt dan witte mensen, zoekt daarvoor excuses. Racisme was hier het excuus, een gelegenheidsargument, in essentie een verzinsel. Zo heel vanzelfsprekend was dat racisme aanvankelijk helemaal niet.

“Voor ons is die houding onvoorstelbaar, maar in die tijd was er niemand die de superioriteit van blanken in twijfel trok.” Niemand? Ook niet degenen die deze ‘superioriteit’ enkel tegenkwamen in de vorm van kapiteins van slavenschepen, en vervolgens van plantage-eigenaars en slavendrijvers? Ook niet degenen die de zweepslagen incasseerden? De zogeheten ‘superioriteit van blanken’ waar zwarte mensen ervaring mee kregen, net als trouwens de oorspronkelijke bewoners van Amerika waar die zwarte mensen naartoe versleept werden om er als slaaf uitgebuit te worden op van die oorspronkelijke bevolking geroofd land, bestond uit militair en technologisch overwicht, gekoppeld aan winstbeluste bruutheid. ‘De blanken’ bleken machtiger, al werd die macht keer op keer aangevochten door middel van ontsnappingen en slavenopstanden. Maar superieur?! Ik vermoed dat zeer weinige van de tot slaaf gemaakte zwarte mensen, hun folteraars echt betere, hoogstaander mensen vonden. De ‘niemand’ die de rechtmatigheid van de slavernij in twijfel trok is een spierwit ‘niemand’. De zwarten van destijds bestaan in Wiersma’s verhaal nauwelijks. Zo diep zit zijn racisme.

De apologie gaart verder. “De Ruyter handelde in opdracht van de toenmalige bestuurders.” Ja. Maar misdaden in opdracht bedreven zijn nog steeds misdaden. En hij was geen marionet, geen uitvoerder helemaal onder aan de ladder. Hij was een hoge beleidsambtenaar, met grote uitvoerende bevoegdheid. Bovendien zaten die bestuurders ver weg in Holland, terwijl De Ruyter overzees zijn rovende gang ging. En nog iets anders: als De Ruyters wandaden weggewassen worden als enkel in opdracht, moet dat dan ook niet evenzeer gelden voor zijn hooggeprezen heldendaden? Wel hoog opgeven over ‘onze zeeheld’, maar zodra op zijn criminele daden gewezen wordt, zijn verantwoordelijkheid naar opdrachtgevers te verschuiven, is met twee maten meten.

“Ook bij hem is het nooit opgekomen dat de slavernij onrechtmatig was.” Dat zou best kunnen, dit soort houdingen zijn eigen aan dit type koloniale functionarissen, en waren in koloniale tijden inderdaad deel van de gangbare opvattingen. De film wordt echter niet in 1650 vertoond, maar vandaag de dag. En heden ten dage zien we slavernij als onrechtmatig. Hoe een belangrijk figuur aan zoiets onrechtmatigs, onmenselijks als slavernij heeft bijgedragen, kun je niet uit een historisch proces weg laten zonder de eerlijkheid van dat portret te ondergraven. De zeeheld belichten, diens roverspraktijken negeren, is geschiedvervalsing. Wie dat doet, en wie de weglating rechtpraat, geeft ook aan de ernst van de slavernij als misdaad van enorme proportie en dimensie, nogal te relativeren. Voort andere genocidale misdaden, korter geleden – massamoorden in Centraal-Europa, met slachtoffers wiens huidskleur wit was bijvoorbeeld – zou zo ‘n relativering niet worden gepikt. En terecht niet. Voor misdaden die langer geleden plaatsvonden, met zwarte slachtoffers, gelden kennelijk andere maatstaven. Precies dat maakt het al terecht dat er tegen de Michiel de Ruyter-film via protest bezwaar wordt aangetekend. Historische én hedendaagse rechtvaardigheid maken dat noodzakelijk. Zulk protest gaat plaatsvinden: op 26 januari, in Amsterdam, bij de première van de film.

De prachtigste apologetische draai bewaart Wiersma tot bijna aan het eind van zijn artikel. “We kunnen Michiel de Ruyter vergelijken met de Engelse zeeheld Nelson. Het zou nooit bij de Britten opkomen hun held in verband te brengen met slavernij. Waarom moeten wij dat met De Ruyter dan wel doen?” Stel dat het klopt dat ‘de Britten’ niet moeilijk doen over Nelson, wat is daar dan eigenlijk mee gezegd? Omdat ‘de Britten’ nalatig zijn in het onder ogen zien van hun slavernijverleden, is het okay als we in Nederland ook nalatig zijn in het onder ogen zien van ons slavernijverleden? Omdat ‘de Britten’ hun imperiale helden kritiekloos blijven vereren, is het prima als ‘wij Nederlanders’ hetzelfde doen? Ik heb ooit geleerd dat als je op een fout werd gewezen, het antwoord ‘maar zij doen het ook!’ niet als valide argument werd erkend, maar gewoon als smoes om je verantwoordelijkheid te ontlopen werd beschouwd. Kennelijk is deze elementaire schoolpleinwijsheid aan de geachte opinieschrijver in De Volkskrant heen gegaan.

Wat Wiersma betreft is het al met al terecht dat in het De Ruyter-filmepos diens rol bij de slavernij wordt weggelaten. Wat hem betreft moeten we de grote zeeheld vereren. Wat hem betreft is slavernij slechts een detail uit de heroïsche Hollandse geschiedenis. Waar hebben we zoiets toch vaker gehoord?

Peter Storm