ravotr

woensdag 17 september 2014

Het kabinet heeft haar begroting en beleidsplannen gepubliceerd, enkele opmerkingen wil ik er wel over maken. Het is weer een aso-beleid en een aso-begroting, met uitgaven aan oorlogsonzin en spionnenflauwekul, en met inkomenseffecten die de ongelijkheid aanwakkeren en de financiële nood van velen zullen verergeren. Op een paar punten – zorg enerzijds, oorlog en spionage anderzijds – zien we een gevaarlijke trendbreuk die blijk geeft van asociale prioriteiten Op inkomensgebied zien we voor veel te veel mensen nog steeds verdere verslechteringen, verdere verarming. Dat zal nauwelijks veranderen zolang we zelf niet in beweging komen tegen voortwoekerend asociaal beleid. Waar wachten we op?

De twee trendbreuken betreffen zorg en ‘defensie’/ binnenlandse veiligheid. De NRC schrijft: “Voor het eerst dalen de collectieve uitgaven aan zorg”,  en zegt erbij dat deze draai “historisch te noemen” is. Grote bezuinigingen dragen hieraan bij, alleen al 12 procent minder bij de psychiatrie. Volgens hetzelfde bericht zijn mensen gemiddeld ook 15 euro minder aan zorg kwijt dan vorig jaar. In beide berichten lees ik weinig goeds. Voor de mindere uitgaven per persoon krijgen mensen kariger zorg terug. En het zou me niets verbazen als zorgmijden uit kostenoverweging – ‘ik red me wel met paracetamol, ik bespaar me de kosten van een apotheekrecept’ – hier ook een rol speelt.

Vooral die kariger zorg levert geld op, én maatschappelijke problemen. Minder uitgaven aan psychiatrie betekent straks meer ontredderde mensen op straat, mensen die zich nauwelijks kunnen handhaven en andere mensen narigheid kunnen bezorgen met hun gedrag zonder dat zij daar zelf veel aan kunnen doen. Wat de staat bespaart aan psychiatrie kan ze straks weer over de balk gooien door politie op deze mensen los te laten en ze op te sluiten. Zo verlaag je de zorgkosten, maar vooral door het lei van de zorg zelf uit te hollen. Wie wel eens praat met mensen die werken in de geestelijke gezondheidszorg, in en om opvangcentra, psychiatrische zorg, verslavingszorg, daklozenopvang en dergelijke, snapt snel dat de werkdruk er enorm is, de frustraties en het cynisme onder personeelsleden oplopen, de cliënten zowel als het personeel gevaar lopen, en carrièregerichte managers de lachende derde zijn. Het terugdringen van de zorguitgaven is dus helemaal geen reden tot vreugde. Het is een reden tot zorg.

De tweede trendbreuk is openlijk asociaal. Voor het eerst sinds geruime tijd gaat er weer flink geld bij de oorlogsbegroting. Die “krijgt er tot 2017 driehonderd miljoen euro bij, en daarna jaarlijks 100 miljoen”. Ook komt er extra geld voor de spionnendienst AIVD. Die “krijgt er elk jaar 25 miljoen euro bij”. De paniekzaaierij rond jihadisme en IS is vooral verantwoordelijk voor dat laatste. De opstelling van Rusland rond Oekraïne – waarbij de houding van NAVO en EU als context netjes wordt weggelaten – heeft een groeiend oorlogsbudget aannemelijk helpen maken. Dit zijn verwerpelijke keuzes: geld weghalen uit zorgbudgetten, en tegelijk geld stoppen in oorlog en het ondermijnen van privacy en burgerrechten.

Er zijn meer van die asociale keuzes gemaakt, zoals in koopkrachteffecten blijkt. Die van mensen aan de onderkant gaat amper vooruit, en voor flinke groepen zelfs flink achteruit. Een half procent voor mensen met een inkomen van 3600 euro of minder. Zit je daarboven, maar onder de 5200 euro, krijg je er nog minder bij: 025 procent. Maar wie meer dan 5200 aan inkomen heeft gaat een 0,75 procent op vooruit. De afstand tussen laag en midden wordt dus iets minder groot; die tussen laag en midden enerzijds, en hoog wordt echter vergroot. Dat is het beeld dat de NRC schetst. Dat is al asociaal.

Op Nu.nl staan echter de specifieke koopkrachteffecten voor allerlei inkomenscategorieën aangegeven. Die zijn best schrijnend. Alleenstaande niet-werkenden: een half procent koopkrachtdaling; niet-werkend paar met kinderen: 0.75 procent daling; alleenverdiener modaal met kinderen: maar liefst 2,5 procent daling. Alleenverdiener twee keer modaal met kinderen: 0,25 procent stijging; alleenstaande met modaal inkomen zonder kinderen krijgt niets erbij, een alleenstaande met twee keer modaal zonder kinderen: 1 procent erbij!

Juist allerlei groepen mensen aan de onder kant incasseren wéér een inkomensdaling of krijgen hooguit pas op de plaats, mensen met meer inkomen krijgen er nog wat bij. Een vergroting van de sociale ongelijkheid is het gevolg, net als de verdere verarming van mensen. “Zo gaan mensen met werk er volgend jaar op vooruit, onder meer doordat de loonbelasting omlaag gaat. Ook gezinnen met kinderen worden ontzien. Wie niet werkt, maar een uitkering of pensioen ontvangt, zal het volgen d jaar met relatief iets minder moeten doen”, schrijft de Volkskrant. De cijfers van Nu.nl laten zien dat dit een nogal vertekend en voor velen te rooskleurig beeld is. In cijfers elders in de Volkskrant blijkt dat ook wel, en daar spreekt de tekst ook openlijk over groeiende verschillen tussen mensen met inkomen uit werk en mensen die van een uitkering leven.

Daar viel me trouwens nog een betrekkelijk willekeurige uitschieter op: een werkende alleenstaande met kinderen die minimumloon ontvangt, gaat er maar liefst 10 procent op voor uit. Het lijkt me een min of meer toevallig effect, tussen de kwart en halve procentjes plus en min waarmee het lijstje is doorspekt. De grootste uitschieter neerwaarts is de al genoemde 2,5 daling procent voor iemand die werkt, met een niet-werkende (althans: geen loondienst verrichtende! – partner, met kinderen. Het heeft er veel van weg dat het kabinet niet eens naar enig soort consistentie gestreefd heeft. Sommige mensen aan de onderkant zakken verder weg, anderen krijgen er wat bij. Misschien is die willekeur wel de consistentie. Zo ondermijn je een beeld van een gezamenlijk aangevallen onderkant, en daarmee ook de kans op gezamenlijk verzet. Zo beschadig je de kansen op solidariteit.

De Volkskrant zelf heeft een nogal ingewikkelde infographic waaruit het beeld wel is af te leiden. Het is wel aardig om daar even mee te spelen. Als je met de schuif naar lage inkomens gaat zie je dat een flink percentage inkomensdaling kan verwachten. Alleen bij de zeer lage inkomens is dat percentage nul. Maar ga je naar hoge inkomens dan zie je dat daar óók slechts een minderheid inkomensdaling hoeft te vrezen, en een vrij forse meerderheid inkomensstijging. Het grafiekje geeft, net als de Nu.nl, trouwens de topinkomens buiten beeld: het hoogste inkomen waarover de Volkskrant iets meldt is 125.000 euro. Wat de top vangt – van verdienen is daar geen sprake – wordt ons, in deze tijd van transparantie en openheid, niet verteld.

Voor wie dit tot zich neemt wekt de NRC-bewering dat het kabinet voor het eerst sinds jaren “een begroting zonder bezuinigingen” heeft gemaakt, een verkeerde indruk. Geen nieuwe bezuinigingen op ministeries misschien, maar wel inkomensdaling voor vele honderdduizenden – die daarmee opnieuw tot een jaar van bezuinigingen op levensbehoeften worden veroordeeld. De economie krabbelt uit een dal; te velen van ons worden juist nog eens extra een dal ingeduwd. Hoe en wanneer duwen we eens gezamenlijk terug?

Peter Storm