ravotr

dinsdag 22 juli 2014

Wat een manier om het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog te herdenken: een heropvoering! Die gedachte flitst me door het hoofd bij het volgen van de gebeurtenissen na de vliegtuigcrash in Oekraïne. Zoals destijds een moord op de Oostenrijkse aartshertog/ troonopvolger de spanningen tussen mogendheden tot ontlading bracht, zo zien we vandaag een soortgelijk oplopende spanning. Nee, een grotere oorlog staat niet vast. Maar de parallellen zijn wel zeer griezelig, en nopen tot waakzaamheid, stellingname, tot een nee tegen beide oorlogsdreigende kampen, in de eerste plaats tegen het ‘eigen’ kamp. Als dat neerkomt op landverraad, best.

De parallel met 1914 is er. Kijk maar eens.

Voorjaar 1914: een gespannen situatie op de Balkan. Oostenrijk-Hongarije bestuurt Bosnië-Hercegovina na eerdere oorlogen; Servische nationalisten agiteren daartegen en vinden dat het gebied bij het Servische koninkrijk hoort. Oostenrijk-Hongarije zit in een bondgenootschap met Duitsland. Servië zit in een bondgenootschap met Rusland, dat weer in alliantie met Frankrijk en Engeland verbonden is. Tussen de beide machtsblokken bestaan al andere spanningen.

Voorjaar 2014: een gespannen situatie in Oekraïne. Een pro-Westerse rechtse regering bestuurt Oekraïne na een mede door dat westen aangestuurde volksopstand; pro-Russische separatisten agiteren daartegen en vinden dat het gebied bij Rusland hoort of minstens in nauwe verbondenheid daarmee bestuurd moet worden. Rusland staat tegenover de VS, de NAVO en de EU, en zoekt zelf bondgenoten als China, Brazilië en anderen – de andere zogeheten BRICS-landen met wie het een gezamenlijke ontwikkelingsbank opricht als tegenwicht tegen de Wereldbank en IMF met het VS overwicht daarbinnen. Tussen het pro-Russische machtsblok en het Westerse machtsblok bestaan al andere spanningen.

Zomer 1914: de Oostenrijk-Hongaarse aartshertog die in Sarajevo op bezoek is, wordt vermoord. Aanwijzingen gaan in de richting van Servische nationalisten Oostenrijk-Hongarije eist een onderzoek en stelt een ultimatum. Servië houdt het been stijd. Oostenrijk-Hongarije voelt de steun van Duitsland. Servië voelt de steun van Rusland. De spanning stijgt snel.

Zomer 2014: Een verkeersvliegtuig wordt neergehaald in het Oosten van Oekraïne. Aanwijzingen gaan in de richting van pro-Russische separatisten. Oekraïne geeft de schuld aan Rusland. Oekraïne ‘s supporters en hoofdsponsors VS en EU, ondersteunen Oekraïne in die houding. Rusland geeft juist Oekraïne de schuld. Westerse staten, politici en opiniemakers roepen op tot sancties, hier en daar – in Duitse media bijvoorbeeld – wordt militaire actie tegen Rusland als mogelijkheid geopperd.. De spanning stijgt snel.

We weten hoe het in 1914 verder ging. Oostenrijk-Hongarije eiste capitulatie van Servië, Rusland begon daartegenover haar troepen te mobiliseren, Duitsland mobiliseerde haar troepen tegenover Rusland én tegenover Ruslands bondgenoot Frankrijk, dat op haar beurt haar troepen mobiliseerde. DE ene na de andere tegenover staande regering kreeg oorlogskredieten los, de aanvankelijke oppositie ter linkerzijde verdampte, en in augustus marcheerde Europa in gelid naar de loopgraven en was de Eerste Wereldoorlog een feit.

Die oorlog was niet het gevolg van die moord in Sarajevo. De rivaliteiten tussen Rusland en Oostenrijk-Hongarije op de Balkan speelde al veel langer, evenals de spanning tussen een assertief, snel industrialiserend Duitsland enerzijds en een wegens de verloren oorlog van 1871 rancuneus Frankrijk gesteund door een Engeland dat haar hegemonie op zee bedreigd zag door de snelgroeiende Duitse militaire macht anderzijds. De moord bracht een proces op gang waarin die spanningen tot ontlading kwamen.

Datzelfde dreigt nu ook. Een neergehaald vliegtuig is geen oorlogsreden. De rivaliteiten tussen enerzijds Rusland , en anderzijds een assertief NAVO-blok dat met succes grote delen van Oosteuropa uit Russische invloedssfeer heeft losgeweekt, bestaan al veel langer. Datzelfde geldt voor de rivaliteit tussen Russische bondgenoten als Syrië enerzijds, en haar pro-Westerse Arabische tegenstanders die een vleugel in de gewapende strijd tegen het Syrische regime helpen financieren anderzijds. De vliegtuigcrash dreigt een proces op gang te brengen waarin de spanningen tot ontlading komen. Dit leidt niet onvermijdelijk naar een grote oorlog. Maar het kan wel degelijk die kant op gaan.

Wat is de beste houding nu, als we die oorlogsdreiging het hoofd willen bieden? Laten we om te beginnen onderkennen dat beide kanten geen enkele steun verdienen. Beide kanten presenteren zich als defensief: Oekraïne verdedigt zich tegen een gewapende poging tot afscheiding; NAVO. VS en EU helpen Oekraïne zich tegen herstel van Russische suprematie te weer te stellen. Separatisten in Oekraïne verdedigen zich tegen een gewapende poging om hun verzet neer te slaan. Rusland helpt die separatisten bij deze defensieve strijd met geavanceerd wapentuig. Beide machtsblokken verdedigen louter zichzelf tegen het andere agressieve machtsblok. Net zoals Servië zich in 1914 slechts tegen Oostenrijk-Hongarije verdedigde, Duitsland zich slechts tegen Rusland en Frankrijk zich slechts tegen Duitsland verdedigde. Zo werkt rivaliteit tussen imperialistische machten. Dat was toen, en dat is nu niet anders.

Partij kiezen voor één van beide kanten betekent de defensieve pretenties van de ene kant serieus nemen, en de defensieve pretenties van de ander van tafel vegen. Het betekent de wandaden van de tegenstander uitvergroten, en die van de bondgenoot door de vingers zien, of zelfs over het hoofd.. Partij kiezen is niet alleen hypocriet vanwege deze twee maten waarmee gemeten wordt. Partij kiezen is ook nog eens de spanning verder helpen opvoeren door emoties te steken in één van de tegen elkaar staande kampen, en haar optreden daarmee extra te legitimeren. Het betekent een oorlogspartij – en daarmee de strijd zelf – van extra lading, extra energie, te voorzien. Partij kiezen vergroot de oorlogsdreiging en haalt – als het daadwerkelijk oorlog wordt – de rem er nog verder af.

De basis is dus: stelling nemen tegen de beide strijdende partijen, nee zeggen tegen het conflict zelf, oppositie en verzet opbouwen tegen alle deelnemers aan de rivaliteit en de dreigende oorlog. Misschien dat dit een oorlog helpt keren, misschien niet. Maar zelfs als het oorlog wordt, dan is het bestaan van sociale krachten die deze oorlog tegenwerken, van het grootste belang om des te eerder uit die oorlog te kunnen breken.

Maar een goede invulling deze stellingname tegen de strijdende kampen verschilt wel van plaats tot plaats. Ik geloof niet dat de klemtoon overal hetzelfde moet liggen. Ik pleit voor afwijzing van beide kampen. Maar ik pleit er ook voor om daar ook als het ware een compenserende onevenwichtigheid in te bouwen: tegen alle strijdende partijen maar boven alles tegen die partij waar je zelf invloed op kunt uitoefenen en waar je een soort verantwoordelijkheid tegenover kunt nemen. Strijders tegen oorlog en onrecht in Moskou hebben vooral een taak tegen hun machthebbers ter plekke. Strijders tegen oorlog en onrecht in Kiev hebben voor alles een taak tegen de macht van de Oekraïense regering.

In Rusland betekent dat: boven alles Poetin en zijn machtsapparaat voor de voeten lopen, het Russische chauvinisme in al haar vormen doorbreken, steun aan de pro-Russische gewapende groepen tegenwerken. Zonder daarbij een pro-Westerse opstelling te kiezen, zonder Oekraïne, VS of EU in een positief daglicht te stellen, maar ook zonder zich al te druk maken dat de houding als pro-Westers zal worden opgevat door de vrienden van Poetin.

In Oekraïne betekent het juist: de regering in Kiev tegenspreken en tegenwerken, haar militaire operaties helpen dwarsbomen, haar propaganda doorprikken, de nazi ‘s die het vuile werk helpen opknappen de weg helpen versperren. Zonder de daarbij een pro-Russische houding in te nemen, zonder bijvoorbeeld de fascistische elementen onder de separatisten te miskennen, zonder de steun die het pro-Russische kamp krijgt uit uiterst-rechtse, soms openlijk fascistische kringen tot en met de Gouden Dageraad te negeren.. Maar ook zonder zich al te druk te maken dat de houding als pro-Russisch zal worden uitgelegd door de vrienden van Kiev.

En in Nederland? Dit land is deel van NAVO en EU. Dit land heeft Timmermans die zich al vaker een bondgenoot van de Oekraïense regering heeft betoond. Dit land is deel van het anti-Russisch opererende, Westerse bondgenootschap. Stelling nemen tegen de anti-Russische bijna-oorlogsstemming die ook hier om zich heen grijpt – stelling nemen tegen de oproepen tot ‘hardere maatregelen’ en dergelijke – is dan ook taak nummer één alhier. Zonder de pro-Russische separatisten en hun oppersupporter Poetin ook maar enige steun of krediet ter verlenen. Maar ook zonder ons te laten verlammen door de angst om voor pro-Russisch, pro-separatistisch of zelfs landverrader te worden uitgemaakt. Integendeel. Voor landverrader te worden uitgemaakt dient te worden opgevat als compliment. Juist in tijden van dreigende imperialistische oorlog is landverraad het hoogst denkbare goed.

Peter Storm