donderdag 5 december 2013
De laatste weken is er nogal wat heisa rond activiteiten van de spionnenbende van de AIVD, soortgelijke diensten en soortgelijke werkzaamheden. De AIVD blijkt bijvoorbeeld hele internetfora tegelijk in de gaten te houden na het zaakje te ‘hacken’. Het betreft fora waarvan de deelnemers best in de gaten gehouden mogen worden volgens de minister, want het gaat niet om een “forum over zeevisserij”, aldus Plasterk die als minister elk vertoon van verstandigheid waarover hij als wetenschapper nog beschikte, allang heeft laten varen. Zal je net zien: als er een grote aanslag aankomt, zal achteraf blijken dat die is voorbereid op een forum over zeevisserij. Een mooi argument voor Plasterks AIVD om dan voortaan maar écht alle internetfora, chatboxen en dergelijke af te tappen. Adres van je oude schoolvriendin kwijt? Bel Plasterk, Partij van de Afluisteraars, die heeft het wel ergens in de getapte bestanden.
Intussen blijkt een andere spionnenbrigade, de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging, onderzoek naar De Roy van Zuidewijn te hebben gedaan. Niet in opdracht van prins Bernhard hoor, zo verzekerde premier Rutte een lichtelijk verontruste Tweede Kamer – maar wel op diens verzoek. Maar daartoe had de prins volgens de premier “het volste recht”. Natuurlijk. Als je de echtgenoot van je dochter niet vertrouwt, laat je die echtgenoot bespioneren. Dat is toch een fundamenteel burgerrecht? Met deze kul houdt een premier een prinselijk privilege in ere. De Kamer hoorde het aan, ronk een glas, deed een plas en alles bleef weer in grote lijnen zoals het was. Dit proces heet ‘parlementaire controle’.
Er is hier van een soort trend sprake, een trend om geheime diensten en geheime operaties de ruimte te geven. In januari van dit jaar werd bijvoorbeeld al bekend dat zowel PvdA als VVD pleiten voor het gebruik van zogeheten burgerinfiltranten. Dat zijn mensen die in opdracht van politie wetten overtreden – bijvoorbeeld drugs helpen verhandelen – om aldus nietsvermoedende andere wetsovertreders – grote drughandelaars bijvoorbeeld – te kunnen opsporen. In de jaren negentig brak over die inzet groot gedonder uit, toen bleek dat een deel van de recherche zo ongeveer opereerde als drugskartel. Na deze zogeheten IRT-affaire werd de inzet van dit soort infiltranten verbonden. Nu willen de twee regeringspartijen er doodleuk weer mee beginnen, “onder streng toezicht van justitie” Natuurlijk. Dat werkt. Dat geloven we. Toch?!
Terug naar de AIVD en haar praktijken. Natuurlijk heeft de AIVD zich volgens Plasterk zich bij die forumkrakerij keurig aan de wet gehouden. Volgens D66-Kamerlid Schouw is dat dubieus: de wet vraagt om gerichte verdenking van een persoon, waarna de AIVD de minister om toestemming moet vragen om af te luisteren. Hier gaat het om hele netwerken tegelijk. Ik ken niet de exacte formulering van de wet, en wie er technisch gezien precies gelijk heeft, mogen anderen uitzoeken. Blijkt dat de AIVD inderdaad de wet overtreedt, is dat een reden extra voor Plasterk om af te treden. Dan heeft hij niet alleen crimineel gedrag gefaciliteerd, maar er ook nog eens over te hebben gelogen. Dat zou zelfs voor gewone parlementaire democraten een reden moeten zijn om hem naar huis te sturen. Em als de gang van zaken wél legaal was, wel binnen de wet viel, dan laat dat alleen maar zien dat die wet stinkt. Legaal de vrijheid en privacy van mensen afbreuk doen is ook misdadig, al is het technisch gezien geen misdrijf. Het laat weer eens zien dat de legaliteit maar al te vaak dient als rugdekking voor staatsmisdadigheid.
Het gaat bij de recente commotie om “jihadfora”, zo duidt de Volkskrantjournalist van het interview met Schouw de bespioneerde plekken aan. Dat geeft er aldus meteen een tendentieuze draai aan. Een begrip uit de islam wordt weer in verband gebracht met sinistere dreigingen. Zo wordt xenofobe angst gevoed – en zo worden mensen die niets met de islam hebben gerustgesteld: het gaat om jihadfora, dus als je van een bevolkingsgroep bent die geen jihad erkent, hoef je nergens bang voor te zijn. Maar zo is het dus niet. We weten niet wat voor fora de AIVD hackt en monitort. Dat is nu juist geheim. We weten wél dat de AIVD zich in opeenvolgende jaarverslagen bezorgd betoont over “dierenrechtenextremisme”, over “asielextremisme” – oftewel over mensen die zich verzetten tegen wreedheid en misbruik van dieren, en tegen het opsluiten, deporteren, criminaliseren, laten creperen van mensen zonder verblijfspapieren. Ook die gebruiken internet, zoals je gewoon op Indymedia kunt zien, en ook hun internetlocaties zijn, om even in de beeldspraak van Plasterk te blijven, geen fora voor welke vorm van visserij dan ook. Laten we er maar van uitgaan dat de AIVD ook anarchistische en linksradicale actievoerders in de gaten houdt, en dat we geen zicht hebben hoe dat precies gebeurt. Ja, we zijn staatsgevaarlijk. Maar de staat – elke staat – verdient ook niet anders.
Het is frappant hoe weinig commotie er do rond dit alles ontstaat. Sterker, hier en daar zie je mensen expliciet de NSA/STASI-praktijken van de AIVD verdedigen. Dat doet bijvoorbeeld Giliam de Valk in Trouw, in reactie op een AD-bericht dat de AIVD informanten probeert te werven onder studenten. De Valk vindt dat daar weinig aan mis is. Je moet toch radicale gevaren in de gaten houden? En studenten zijn oud en wijs genoeg om niet als kwetsbaar te worden weggezet. De Valk snapt niet dat het geen kwestie is van kwetsbaarheid, maar van misbruik van vertrouwen. Je maakt van mensen – jong of oud – geen verklikkers. Dät is de kern.
Volgens De Valk is het echter toch best nuttig, wat de AIVD doet. Zijn redenering: “In de protestbeweging heb je groepen die extremistisch dreigen te worden. DE AIVD benadert dan studenten die niet geradicaliseerd zijn om zo ‘n beweging te kunnen inschatten. Neem de andersglobalisten. Zij worden gezien als bonafide actievoerders, maar daarbinnen wil de AIVD graag de trotskisten in de gaten houden, die nogal sterke communistische ideeën huldigen.” OMG, het trotskistische gevaar! Conclusie één: de AIVD houdt zich dus inderdaad met meer bezig dan met ‘jihadfora’ en bijbehorend ‘moslim-extremisme’: links is doelwit. Twee: er is ook bij De Valk in feite zelfs geen suggestie dat genoemde trotskisten in de andersglobaliseringsbeweging de wet overtreden, geweld gebruiken of iets dergelijks. Dat zou ook wel vrij veel eer zijn, maar dit terzijde. Conclusie drie: kennelijk zijn voor De Valk en de AIVD “sterke communistische ideeën” op zichzelf al reden om mensen in de gaten te houden, reden dus tot verdachtmaking, criminalisering. Het gaat hier louter om opvattingen, op grond waarvan mensen volgens hem bespioneerd mogen worden. In dit geval linkse opvattingen. We zijn terug in de tijd van senator Joe McCarthy en zijn heksenjacht op communisten en ‘communisten’ in de VS. Dat De Valk het okay vindt om mensen puur vanwege hun opvattingen in de gaten te laten houden door een geheime dienst, tekent zijn mentaliteit. Die past bij de dienstbare functionaris van een politiestaat.
Maar we hoeven ons geen zorgen te maken volgens De Valk. “Ik weet niet hoe het nu gaat, maar in de jaren tachtig g kregen de medewerkers van de toenmalige BVD les in ethiek.” De BVD was de voorloper van de AIVD. Laten we aannemen dat dit ook bij de AIVD het geval is. Zijn we dan gerustgesteld? Geheime agenten hebben blijkbaar les nodig in wat veel andere mensen gewoon aan opvoeding, ervaring, eigen gevoel en inzicht hebben meegekregen. Jij en ik hebben een geweten. Geheime agenten krijgen lessen in ethiek. Dat zal helpen…
Welnu, dit ethisch geschoolde gezelschap van afluisteraars, spionnenronselaars en politiestaatsfunctionarissen moet natuurlijk worden gekortwiekt, zo zullen ook de gevestigde politiek en aanpalende deskundigen na al deze toestanden toch wel snappen? Nauwelijks. Eerder het tegendeel. Extra bevoegdheden voor de diensten! Dat is de trend. “De Nederlandse inlichtingendienst AIVD en MIVD moeten internet- en telefoonverkeer ongericht kunnen ‘verkennen en analyseren’ . Dat bepleit een onderzoekscommissie onder leiding van ex-topambtenaar Stan Dessens. Daarmee vraagt de commissie om een verruiming van de elektronische spionagebevoegdheden van de diensten.” Natuurlijk, er moeten ‘waarborgen zijn: de minister moet per activiteit groen licht geven , en een toezichthoudende instantie moet zaken kunnen stopzetten. Maar hoe kunnen minister en instantie nu adequaat controle uitoefenen op wat zich in het geheim voltrekt? En hoe kan een minister ooit weten dat een afluisteractie ook daadwerkelijk stopt na een verbod? Ruimere bevoegdheden zullen gretig worden benut, maar van scherpere controle komt standaard weinig tot niets terecht. Het is allemaal nog een advies hoor , en zelfs politici van grote partijen reageren met enige twijfel en ongemak. Maar de trend is duidelijk, en ook als er formeel niets verandert rukken de diensten en hun praktijken ongezien op, als we ze niet tegenhouden.
Wat moeten we aan met dit adderengebroed en hun holen? Het is natuurlijk glashelder dat zelfs de kleinste uitbreiding van bevoegdheden totale afwijzing verdient. Geen ongericht geanalyseer en zo meer. Geen herinvoering van burgerinfiltranten, al betreft het daar niet de AIVD maar ‘gewoon’ recherchewerk. Geen pogingen om studenten te ronselen als assistent-spion. En natuurlijk moet minister Plasterk aftreden. Open deur! Maar zulke dingen zijn natuurlijk marginale correcties, met grenzen die – omdat het om geheime dienstwerk gaat – maar al te makkelijk kunnen worden ontdoken en doorbroken. En zelfs kleine inperkingen van het geheime dienstwerk zullen met hand en tand bestreden worden vanuit die diensten, hun bondgenoten en bevriende opdrachtgevers.
Veel noodzakelijke inzet, voor iets wat amper wat uithaalt… is het niet slimmer om meteen de hoofdprijs te gaan halen? Zolang geheime diensten bestaan, zullen ze privacy schenden, vrijheid ondermijnen en zich aan transparantie en openbaar toezicht onttrekken. Wie vrijheid en privacy wil, wie niet standaard en ongezien als potentiële staatsvijand of crimineel behandeld wil worden, kan maar beter voor de volledige afschaffing en ontmanteling van de geheime diensten – AIVD, MIVD, geheime politiediensten en dergelijke – gaan. Dat zal niet zachtzinnig gaan: dit soort staatsorganen laten zich doorgaans niet afschaffen, laat staan daadwerkelijk ontmantelen, zonder dat die diensten dat met grof geweld en smerige trucs proberen te verhinderen Waar wij behandeld worden als staatsvijand, behandelen wij de staat als vijand, waar wij door de geheime diensten behandeld worden als crimineel, behandelen wijn die diensten als de criminele bendes die het feitelijk zijn.
Peter Storm