vrijdag 29 november 2013
Demonstraties in de hoofdstad en elders in het land. Politiegeweld als betogers overheidsgebouwen belegeren en dergelijke. Oproepen van oppositieleiders dat de regering of het staatshoofd moet aftreden, dat er nieuwe verkiezingen moeten komen. Straatprotest, niet een uurtje of een hele middag, maar dag na dag na dag. Een vleugje revolutie? Niet te vroeg juichen. Wat zich momenteel in Oekraïne voltrekt is geen revolutie, geen contrarevolutie, maar een neprevolutie, een als volksopstand verpakte campagne van het ene deel van de politieke elite tegen het andere. . Hetzelfde geldt trouwens ook voor Thailand, voor wie de beschrijving van gebeurtenissen evengoed van toepassing is. Maar we houden het hier even bij Oekraïne.
“Tienduizenden mensen” demonstreerden op 24 november in Kiev, de hoofdstad van het land. Het waren er mogelijk 50.000, volgens Aljazeer “het grootste protest dat het land had gezien sinds de vreedzame Oranje revolutie”, ook al een nep-revolutie trouwens. Sommige betogers mensen belaagden regeringsgebouwen, de politie deed haar ding en vuurde traangas af. Dat laatste is verwerpelijk, ongeacht het doelwit van de politiecharges. Maar dat maakt de demonstranten nog niet tot helden wiens kant we kunnen kiezen.
Want waar gaat het om? De demonstranten protesteren omdat de regering van president Janoekovitsj een verdrag met de EU dat bijna rond was, alsnog afwijst. Politici van de oppositie zien daarin vooral een knieval voor Russische druk en beschouwden het regeringsbesluit min of meer als landverraad. Russische druk was er zeker. De BBC: “Aan de ene kant bood het leningen en prijskortingen aan Kiev. Aan de andere kant dreigde het met pijnlijke handelssancties en hogere gasrekeningen.” In 2009 leidde een conflict tussen gasleverancier Rusland en afnemer Oekraïne al eens tot het afsnijden van de leveranties, dus helemaal een wassen neus is het dreigement niet. Dat Rusland economische machtsmiddelen gebruikt om Oekraïne – voormalig deel van eerst het Tsaristische, vervolgens van het ‘Socialistische’ Rusland om Oekraïne binnen haar invloedssfeer te houden, is evident. Het illustreert de rol die Rusland als imperialistische macht, minstens regionaal, nog steeds speelt. Dat mensen in Oekraïne – velen ervan met hele nare herinneringen aan eerdere fasen van Russische overheersing – daar knorrig van worden, is niet raar. Maar de knorrigheid wordt gekaapt, door nationalisten en door politieke stromingen die de EU en haar neoliberale beleid willen binnenhalen. Dat maakt de huidige protesten niet alleen nationalistisch, maar neoliberaal van dynamiek. Al zullen er veel demonstranten zijn die zich van dat laatste weinig bewust zijn, en vooral hun afkeer van de regering en haar pro-Russische koers tot uiting willen brengen.
Die pro-Russische koers is trouwens meer dan alleen maar het zwichten voor Russische chantage. De politieke en economische elites in Oekraïne zijn intern verdeeld, met een vleugel die zich richt op de EU, de NAVO en een neoliberaal economisch model, en een andere vleugel die zich met Russische belangen verbonden weet. Gier speelt een taalkundige en regionale verdeling ook een rol. De anti-Russische en pro-Westerse nationalisten zijn vooral sterk in het westen van Oekraïne, waar de taal voornamelijk Oekraïens is. De pro-Russische politici zijn vooral sterk in het oosten, waar de traditionele industrie en mijnbouw voornamelijk is gevestigd, en waar mensen voornamelijk Russisch spreken. De koers van Janoekovitsj is dan ook geen ‘landverraad’, zoals politici van de oppositie die zijn aftreden inmiddels eisen, dat noemen. Zijn koers wortelt in een andere inschatting van de belangen van de Oekraïense staat dan de keus die de oppositie maakt. Er botsen twee versies van Oekraïens staats- en kapitaalsbelang. Met het werkelijke belang van de armere bevolking in Oekraïne – welke taal men ook spreekt – heeft het niets wezenlijks te maken, behalve dan dat dit laatste belang haaks staat op wat beide politieke vleugels beogen. Dit is een eliteconflict waarbij politici een deel van de bevolking in meeslepen – aan beide kanten, want er zijn ook pro-Janoekovitsj-betogers op straat geweest, gelijktijdig met het protest tegen diens regering.
Janoekovitsj wees het EU-verdrag ook af omdat Oekraïne er te weinig voor terugkreeg – en mogelijk ook uit angst voor de gevolgen. De BBC wederom: “Mr. Janoekovitsj zei dat Oekraïne minstens 20 miljard euro per jaar nodig had om de kosten van het ‘upgraden’ van haar economie naar ‘Europese maatstaven’ te dekken”. Het aanbod van de EU is 610 miljoen euro financiële steun, “op voorwaarde dat Oekraïne voldoet aan de voorwaarden van een IMF-noodlening van 11,15 miljard euro, overeengekomen in 2010.” Noodkrediet, IMF-voorwaarden, klinkt het niet erg bekend? Hoe zou dit allemaal klinken in het Grieks? In het land waar ze die taal spreken, weten ze inmiddels waar die ‘voorwaarden’ op neerkomen. Bezuinigingen. Meer bezuinigingen. Nog meer bezuinigingen, totdat lonen en pensioenen met tientallen procenten gedaald zijn, de werkloosheid tot tientallen procenten is opgelopen. Anders gezegd: haal de EU en haar beleid binnen, dan zet je de deur open voor een sociale ramp.
Het zou best kunnen zijn dat Janoekovitsj niet zozeer die ramp zelf, maar wel de kans op breed en fel verzet tegen het beleid dat die ramp brengt, vreest zoals dat in een artikel op de World Socialist Website WSWS wordt gesuggereerd, en dat hij op zijn minst gunstiger voorwaarden eruit wil slepen. Succes van degenen die nu protesteren en de EU wél binnen willen halen, brengt die ramp dichterbij. Degenen die aan dat protest leiding geven – rechtse nationalistische politici – dienen met hun koers dan ook helemaal niet het welzijn van de bevolking. Ze zien zichzelf eerder als degene die met een pro-EU-koers zelf ook weer politieke macht krijgen – politieke macht die ze via reguliere verkiezingen zijn kwijtgeraakt nadat ze er net zo goed een bende van maakten als hun voorgangers en opvolgers.
De huidige betogingen zijn daarmee niet alleen een uiting vaneen vrij openlijk rechtse chauvinistische politiek. Ze zijn ook een breekijzer voor een grover neoliberaal sloopbeleid dan de Oekraïense staat tot nu toe heeft aangedurfd. De huidige machthebbers zijn geen verdedigers van sociale rechten, geen vrienden van vrijheid en rechtvaardigheid. Maar degenen die via de huidige protestgolf de macht willen veroveren zijn geenszins wezenlijk beter. Gewone, helemaal niet steenrijke, mensen die nu koukleumen op een stadsplein in Kiev, om dit slag politici in het zadel te helpen, brengen offers voor hun eigen vijanden.
Peter Storm