maandag 28 oktober 2013
En toen was Lou Reed dood, na een leven van 71 jaar waarin hij een spoor van opmerkelijke muziek heeft nagelaten. Lang niet alles doet me evenveel. Maar bij het beluisteren van juist ook zijn oude werk valt op hoe fris, hoe modern het vaak klinkt. Misschien is tijdloos wel een beter woord. En bij beluistering van allerlei latere muziek, new wave uit de jaren zeventig bijvoorbeeld, blijkt ook nog eens hoe groot de invloed op de ontwikkeling van de rockmuziek hij is geweest.
Een muzikale biografie ga ik hier niet geven. Ik pluk er een paar hoogtepunten voor mezelf uit. Dat fameuze album met die banaan op de hoes van de Velvet Underground, op het eerste album samen met zangeres Nico, de band waarin hij een groot aandeel heeft gehad. Ja, zonder de aparte zangstem van zangeres Nico zou dat album niet de kracht hebben die het heeft. Maar zonder Lou Reed, naast de opmerkelijke klassiek geschoolde John Cale de drijvende kracht van de band, evenmin. Strakke gitaarmuziek, doordringende, ogenschijnlijk vlakke vocalen, soms ijle ballads, soms stevige rock, soms bijna wat veel later punk zou gaan heten. Het is een album dat veel tijdlozer aandoet dan bijvoorbeeld muziek van de Beatles uit dezelfde tijd. We schrijven 1967. Maar als het album uit 1977 of 1987 was geweest, zou het nog steeds niet gedateerd zijn geweest voor dit tijd, of het moet de geluidskwaliteit en opnametechniek betreffen. Luister je naar Sergeant Pepper, van de Beatles, uit datzelfde jaar, dan is dat op een heel andere manier prachtig. Maar je hoort wel meteen dat het niet veel eerder zou kunnen zijn gemaakt, maar ook niet veel later.
Opvallend was ook de onderwerpskeus qua teksten. Geen zoete liefdesliedjes, ook geen zweverige peace, love and understanding-verhalen. Drugs, zeer openlijk besproken in bijvoorbeeld het tergende “Heroin’; seks, van het expliciete soort, met SM-taferelen, vernedering met de man bepaald niet in charge of things. Liefdesliedjes, jazeker, ook dat, waarin bijna zakelijke beschrijvingen samengaan met ijle breekbaarheid – met steeds het gevoel dat er elk moment iets afschuwelijks kan gebeuren. Op latere Velvet-albums komt dat terug. Nico is dan uit beeld. “Pale Blue Eyes” , van een titelloos album uit 1969 is huiveringwekkend. Het beschrijft zijn affaire met een getrouwde vrouw. Het wederzijds genot is evident, de wetenschap dat het verkeerd is ook, maar berouwvol is de sfeer niet. Wel intens melancholiek, met een ijzige brekende stem en een fragiele gitaarbegeleiding en een uiterst terughoudende ritmesectie erachter.
It was good what we did yesterday
And I ‘d do it once again
The fact that you ‘re married
only proves you’re my best friend
But it’s truly, truly a sin
En dan het refrein weer:
linger on… your pale blue eyes…
Vanaf 1970 maakte Lou Reed het ene soloalbum na het andere. Ik ken maar een klein deel een beetje. Bekend is Transformer, met de hitsong “Walk on the Wild Side”, waar met genderrollen wordt gespeeld, in feite bijna een lofzang op travestie, al dringt de betekenis amper meer door omdat mensen het liedje zo vaak gehoord hebben dat het een cliché is geworden. Het bekende Perfect Day is huiveringwekkend. Ogenschijnlijk een beschrijving van een aardig dagje uit m van geliefde, naar de dierentuin en de film. Maar de melancholische, soms bijna dreigende muziek die zich in in traag walstempo voortbeweegt, doet anders vermoeden. Een groot verdriet ligt vlak onder de oppervlakte, een grote geestelijke leegte ook. En dat onheilspellende tussenstuk: “You’re gonne reap just what you sow…” Reed was grootmeester in dit soort schetsen.
Het album “Berlin”, met daarin songs die een nogal gewelddadige driehoeksverhouding beschrijven, geldt als meesterwerk, en terecht, met ongebruikelijk complexe m muzikale structuren, tempowisselingen en harmonische verschuivingen, maar ook met vrij eenvoudige songs als “Caroline Says II”.
Er is mishandeling onder protest:
Caroline Says
As she gets up from the floor
Why is it that you beat me
It isn’t any fun
Drugs:
But she’s not afraid to die
All of her friends call her “Alaska”
When she takes speed, they laufgh and ask her
Wat is on her mind?
En dan wordt het teveel:
She puts her hand through the window pane
It’s such a funny feeling
Het is een zeldzaam treurig lied, in een collectie songs dat aan dit type treurigheid én schoonheid toch al geen gebrek heeft.
Een ander prachtig album van Reed is van veel later, uit 1989. Als om zijn hang naar het grootstedelijke leven te verwoorden is ook dit album naar een megalopolis vernoemd: “New York”. Het bevat een collectie songs met deels de oude, van hem bekende thematiek: desintegrerende relaties, drugs. “Endless Cycle” bijvoorbeeld, een lied over een gezin dat van drugs en geweld doordrenkt is, en waar de ellende aan de volgdende generatie wordt doorgegeven. Uit het slotcouplet:
The man if he marries will batter his child
And have endless excuses
The woman sadly will do much the same
Thinking that it’s right and proper
En de afmaker:
The truth is, they’re happier t when they’re in pain
In fact, that’s why they got married
Dit alles ingebed in bijna ontspannen voortkabbelende gitaarbegeleiding, haast in country & westernstyle.
Op dit album vinden we ook songs waaruit maatschappelijke stellingname blijkt, een kritische en cynische kijk op macht en gevestigde orde, vaak ook grote woede en een gevoel dat er urgent iets moet veranderen. “There Is No Time” is daarvan een goed voorbeeld. Uptempo stevige rock horen, we en coupletten als:
This is no time for optimism
Thus is no time for endless thought
Thus is no time for my country right or wrong
Remember what that brought
En
This is no time to swallow anger
This is no time to ignore hate
This is no time to be actiong frivoloud
Becuase the time is getting late
En steeds dat refrein
There is no time…
Maar opeens is het wél ergens tijd voor:
This is no time for phony rhetopric
This is no time for political speech
This is a time for action
For the furure is within reachThis is the time (…)
Because there is no time…
Zo doe je dat dus. Zonder opsmuk, direct, en snoeihard laten zien wat er mis is, dat het zo niet kan, dat we iets zullen moeten doen om veel erger te voorkomen. Vrolijk is het bij Reed zelden. Mara van een volledig cynisme is zeker op dit album geen sprake. Ook buiten de songteksten liet Reed soms van maatschappijkritische betrokkenheid blijken. “Zo zegde hij in 2000 een concert in Wenen af uit ongenoegen over de deelname van de uiterst rechtse FPÖ van Jörg Haider aan de regering”, schreef de Volkskrant in het herdenkingsartikel over Lou Reeds leven en werk.
Maar zijn belangrijkste invloed was muzikaal. Luister naar de new wave en beginnende punk in de VS in de late jaren zeventig, en je hoort Lou Reed doorklinken. The Modern Lovers, de groep rond Jonathan Richman, op hun eerste album uit 1976 bijvoorbeeld: het vrij bekende “Roadrunner” zou zo op het tweede album van de Velvet Underground hebben kunnen staan. Iggy Pop met “Lust For Life” uit 1977, is feitelijk Lou Reed, met vergelijkbaar stemgebruik en lijzige intonatie, maar dan twee keer zo snel. Overigens was Pop al in de jaren zestig begonnen als proto-punkartiest.
Voorbeelden te over van Reed-Invloed in dit genre. Vrij eenvoudige gitaarsounds meestal, niet buitengewoon complexe structuren, heel veel van dit type muziek wordt gemaakt door mensen die heel goed naar vooral de Velvet Underground maar zeker ook later werk van Reed hebben geluisterd.
Nieuw werk van hemzelf zal daar dus niet bij komen, al vermoed ik dat er uit archieven nog wel onbekende opnames en misschien zelfs onbekende songs van hem zullen opduiken. Wat hij ons heeft nagelaten is van een grote, wringend-mooie rijkdom.
Peter Storm