vrijdag 25 oktober 2013
De controverse tussen antiracistische tegenstanders van de Zwarte Piet-traditie en haar furieuze verdedigers heeft afgelopen dagen een griezelige wending gekregen. Woensdag werd bekend dat een Sinterklaasviering waar als tegemoetkoming aan bezwaren: gekleurde, niet enkel zwarte, pieten zouden meedoen, van dat voornemen is teruggekomen. De reden: “Doodsbedreigingen“. De organisatie wilde het risico niet nemen dat er echt iets ergs zou gebeuren, en houdt het nu ‘gewoon’ bij Zwarte Pieten. Daarmee hebben mensen die kennelijk van zelfs geen bescheiden verandering in de traditie willen weten, hun zin eventjes gekregen – met platte intimidatie als middel. Organisatoren werden zelfs voor NSB-er en dergelijke uitgemaakt. Maar wie staat n nu eigenlijk in de traditie van die nazi-club? Degene die rekening wil houden met antiracistische bezwaren, door een Zwarte Piet in te ruilen voor een groene? Of degene die dit door bedreiging tracht te verhinderen?
De gang van zaken is symptomatisch voor iets wat begon als kritiek versus verdediging, uitgroeide tot verhitte controverse en inmiddels een frontale botsing is tussen enerzijds scherpe beargumenteerde kritiek, anderzijds een defensieve maar wel zeer wijdverbreide explosie van xenofobe, met drogredeneringen en demagogie ‘onderbouwde’ afwijzing. Is dat echt wat verdedigers van de heilige Zwarte Piet-traditie willen? Eerst uit naam van wit plezier over zwarte pijn blijven heenwalsen, ook nu die pijn duidelijk en onmiskenbaar voor het voetlicht is gebracht, bijvoorbeeld op de hoorzitting over de Sinterklaasoptocht waartegen Quincy Gario en anderen bezwaar tegen indienden op antiracistische gronden. En nu dus hun zin door te drijven door te dreigen met moord en doodslag?
De controverse is in de kern helemaal niet ingewikkeld, hoeveel complexe historische achtergronden er ook worden aangevoerd om uit te leggen hoe goedmoedig en onschuldig de traditie is. De zaak is als volgt. Er is een feest waar een bisschop hoog ter paard, omringd wordt door knechten. De bisschop heeft standaard een wit gezicht, de knechten zijn standaard donker. De bisschop is de baas, de knechten duidelijk ondergeschikt. De bisschop straalt volwassen wijsheid en vriendelijkheid uit, de knechten zijn speels, kinderlijk, soms onhandig, soms dom. Het geheel straalt onvermijdelijk een onverbrekelijk verband uit. Wit hoort bij superieur, wijs en volwassen. Zwart hoort bij ondergeschikt, knecht, onvolwassen en dom. De accenten variëren per viering, maar de essentie blijft: een negatieve beeldvorming, een stereotype beeld van zwartgekleurde mensen als minder dan de witte baas.
Die beeldvorming is in de kern racistisch, ongeacht of degenen die eraan meedoen of er plezier aan beleven dit nu zo bedoelen of niet, ongeacht ook of degenen die er pret aan beleven dit zelf zo zien of niet. Racisme is niet in de eerste plaats een kwestie van bewuste boosaardigheid. Het zit vaak veel dieper, verstopt in allerlei ogenschijnlijke vanzelfsprekendheden, zoals in dat ‘onschuldige’ kinderfeest. De woede van verdedigers van het feest is waarschijnlijk juist zo groot omdat de eigen beleving – ‘we bedoelen het toch niet racistisch?!’ – botst met het racistische beeld dat, eenmaal aangewezen, moeilijk helemaal valt te ontkennen. Dat wringt, en uit die kortsluiting komen grote vonken van boosheid voort, en van ontkenning dat er zelfs maar een probleem zou kunnen zijn. De andere uitweg – erkennen dat dit racisme er is, dat je je dat nooit echt hebt gerealiseerd, dat je het nooit zo hebt bedoeld, en dat je wil helpen aan dat racistische beeld een eind te maken door de Zwarte Piet-figuur prijs te geven – is beter. Maar blijkens die twee miljoen Likes voor Pietitie op Facebook, is het voor heel veel mensen kennelijk ook lastiger.
Die racistische beeldvorming doet donkere mensen pijn, en dat is logisch. Als donkere mensen zien dat in een optocht andere donkere mensen wel en witte mensen niet worden neergezet als minder, als grappig, kinderlijk dom, enigszins belachelijk, dan voelen ze zich terecht weggezet als minder dan witte mensen. Dat hoeven ze niet te pikken, en dat pikken een aantal zwarte mensen en hun bondgenoten dan ook niet. Terecht. Als witte mensen rond die tijd dan ook nog willekeurige zwarte mensen quasi-grappig ‘hey, Piet!’ toeroepen , als donkere kinderen thuiskomen met vragen met de strekking: ‘Ben ik dom? Zwarte Piet is ook donker en ook dom…’ zoals Sunny Bergman, één van degenen die een bezwaarschrift indienden tegen de intocht en op die hoorzitting daarover aan het woord kwam, in iets andere bewoordingen vertelde…
Als dat allemaal zo is, dan zou eigenlijk duidelijk moeten zijn dat de Zwarte Piet-traditie niet alleen racistisch is, maar ook racisme aanwakkert, legitimeert, van bevestiging en een handvat voorziet. Wie dat onder ogen ziet en werkelijk tegen racisme is, kan weinig anders dan zeggen: dat kan dus zo niet, we gaan geen donkere mensen moedwillig pijn blijven doen om ons feestje koste wat kost onveranderd overeind te houden. Dus: wég met Zwarte Piet, ontdoe hem op zijn allerminst van de standaard zwarte kleur en van verwijzingen naar slavernij, zodat het geen Zwarte Piet meer is. Dat is de kern.
De weerstand daartegen beroept zich voornamelijk op drogredeneringen, ontwijkingen, en van een dosis racistisch venijn dat er aldoor al was maar nu de oppervlakte bereikt. Drogredeneringen: de donkere huidskleur komt door het roep in de schoorsteen waar ze door moeten. Tegenvraag: waarom zijn de Pieten op de boot dan al zwart, hoe komt het dat het gezicht zwart is van het roet maar de Pietenpakken niet? En heeft een schoorsteen soms ook een tot voor kort heel gangbaar pseudo-Surinaams accent tot gevolg? Onzin dus, dat roet-excuus. Drogredenering: en als ik nou beledigd ben door het woord ‘blanke vla’? Tegenvraag: is blanke vla genoemd naar de huidskleur van witte mensen? En is het deel van een beeldvorming waar ‘blank’ minder is dan zwart? Onzin dus. Zo kunnen we doorgaan, maar dat is op internet al zeer uitvoerig gedaan. “Zwarte Piet en racisme: een paar kritische (peper)noten” , dat mooie artikel van Mathijs van der Sande op de website van Doorbraak, blijft voor mij een hoogtepunt van argumentatie tegen de Zwarte Piet-traditie. Wie dat nog niet heeft gelezen, kan dat beter alsnog doen.
(wordt vervolgd)
Peter Storm