ravotr

dinsdag 27 augustus 2013

Met het aanwijzen van Assad als schuldige komt Westers militair ingrijpen gevaarlijk dichtbij. Het zou volgens recente berichten deze week al raak – nee, mis! – kunnen zijn. De vraag dringt zich op: wat willen VS, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk daarmee bereiken?

(Opmerking: ik was van plan een iets eerdere versie van dit stuk pas na middernacht te plaatsen, ook om de blogvoorziening wat te spreiden. Gezien het tempo waarin een  aanval op Syrië nadert, plaats ik het toch eerder. In bijgewerkte vorm.)

Gaan de VS en bondgenoten voor regime change, voor een stevige interventie die het bewind omverwerpt en helpt vervangen? Dat is de implicatie van bijvoorbeeld John Wights analyse, aangestipt in mijn vorige artikel. De VS wil allang een grotere oorlog, de gifgasaanval levert het gewenste excuus. Het zou kunnen, maar ik betwijfel sterk of de VS wel zo happig zijn op een grotere oorlog en een vervanging van het regime door de huidige oppositie. Het hele optreden van de VS in de Syrische crisis is halfslachtig, terughoudend. Dreigende taal tegen Assad werd keer op keer geen of weinig kracht bij gezet. Wat wapenhulp aan de oppositie, wat CIA-personeel in de buurt en waarschijnlijk ookm wel in het land zelf, sancties en dergelijke. De VS zou Assad best door een plooibaarder figuur vervangen willen zien. Maar om hem in te ruilen voor een bewind waarvan de Moslim Broederschap waarschijnlijk de gematigde vleugel zou vertegenwoordigen, naast veel radicaler Salafistische groepen en dergelijke, dat vindt het Witte Huis vast geen aantrekkelijke gedachte.

De wapenhulp en de interventiedreiging lijken me eerder een gewelddadige communicatiestrategie om het bewind duidelijk te maken dat hetwat de VS betreft zo niet verder kan. Het doel lijkt eerder een strafactie pluspoging om een soort onderhandelingen te forceren, tussen bewind en oppositie dan om het bewind echt op te ruimen. In die onderhandelingen hoopt de VS op een uitkomst waarin de huidige Syrische staat enkele bewindvoerders aan de top inruilt voor anderen, oppositiefiguren wat ministersposten krijgen, maar het bewind verder intact blijft. Dat is iets anders dan een overwinning voor de gewapende oppositie, die voor de VS net zo min aantrekkelijk is als het huidige bewind.

Tegelijk ruiken sommigen in de veiligheidselite van de VS ook wel een kans. Assads regime is deel van een machtsblok dat Amerikaanse ambitiets dwarsboomt. Het is bondgenoot van Iran met haar kernprogramma, een land dat m over veel olie beschikt die zich vooralsnog buiten de Amerikaanse greep bevindt. Het is bondgenoot door de Libanese Sjiitische beweging Hezbollah die tegenover de Amerikaanse bondgenoot Israël staat. Het wordt gesteund door Rusland dat daarmee enig tegenwicht tegen Amerikaanse hegemonie in het Oostelijke Middenlandse-zeegebied overeind houdt. Als Assads bewind onder druk van interventie en gewapende oppositie plaatsmaakt voor een bewind dat dit bondgenootschap de rug toe keert, is dat strategische winst voor de VS. Het kan best dat de gifgasaanval het voorwendsel wordt om deze strategische winst versneld te incasseren. Maar de risico ‘s van zo ‘n operatie, en de zeer onzekere uitkomst, werkt aarzeling in de hand.

Vooralsnog lijkt het mij waarschijnlijker dat de VS een veel beperkter operatie voor ogen staat, een luchtaanval met raketten bijvoorbeeld. Obama wil een demonstratie van Amerikaanse macht en vastbeslotenheid geven. Hij staat onder druk om te laten zien dat zijn woord – we dulden geen chemische wapens in actie – iets waard is. Doet hij dat niet dan is er des te minder reden voor regimes en bewegingen om Amerikaanse dreigementen serieus te nemen. Zoals de NAVO in 1999 Servië ging bombarderen om de “geloofwaardigheid van de NAVO” te redden, zo trekt de VS nu ten strijde ter verdediging van de… geloofwaardigheid van de VS. Dat verhoogt tevens de druk in het kader van de onderhandelingsstrategie waar ik al op wees. Intussen lees ik vandaag in de NRC bijvoorbeeld dat een aanval met raketten al donderdag zou kunnen plaatsvinden , en dat de oppositie rekening moet houden met hervatting van onderhandelingen. “De Amerikanen zouden volgens een Syrisch oppositielid verwachten dat het ingrijpen hevig genoeg zal zijn om Assad te dwingen aan de onderhandelingstafel plaats te nemen, en een nieuwe overgangsregering goed te keuren.”

Hoe dat ten strijde trekken er uit gaat zien? Vermoedelijk dus niet als een complete aanvalsoorlog met invasie en bezetting. Eerder als een serie luchtaanvallen. De parallel is niet zozeer Irak 2003, maar eerder Libië 2011 – met dit verschil dat bij Libië regime change wel degelijk deel van het scenario was. De opzet was om via luchtaanvallen het overwicht van Kadhaffi’s machtsapparaat te breken, zodat de opstandelingen uiteindelijk konden winnen. Dat lukte uiteindelijk. Maar omdat de VS haar ingrijpen geen kracht bij zette met een invasie en bezetting, behield het maatschappelijke proces in Libië een vrij flinke autonomie. Er zit een gammele regering, wiens macht betwist wordt door allerlei milities en ook door demonstranten en stakers. Van een verregaande Westerse controle over de ontwikkelingen is geen sprake, en tot een dociel, solide, pro-Westers bewind in Tripoli heeft het al evenmin geleid. Zo ‘n heel doorslaggevend succes is de NAVO-operatie in Libië helemaal niet geweest.

Juist de laatste weken speelt zich in Libische havensteden een confrontatie af tussen enerzijds stakende oliearbeiders en bewakers en anderzijds een regering die dreigt met gewapend ingrijpen. Bewakingspersoneel zoud olie zelfs voor eigen rekening verkopen. De olie-export van Libië is door het hele nogal onoverzichtelijke gedoe gehalveerd. Als de NAVO-operatie Libië tot bevriende en stabiele oliestaat wilde omvormen, dan is dat vooralsnog niet erg gelukt. Een herhaling van het Libische interventiemodel in Syrië lijkt me – ook gezien de grote Westerse reserves aangaande het regime dat een overwinning van opstandelingen zou kunnen opleveren – niet erg waarschijnlijk. Om daar echt een pro-Westers stempel op te drukken vergt meer dan een regen bommen en raketten. Dat vergt een bezettingsmacht en héél veel geld, in een land waar je dat geld niet makkelijk terugwint door de olie te laten stromen, zoals men in Irak nog hoopte. Syrië heeft relatief weinig olie. Nog een ander verschil tussen Libië toen en Syrië nu: destijds ging het om een aanhoudende campagne van luchtaanvallen. Nu lijkt er eerder een kortstondige aanval oo komst te zijn. Al weet niemand hoe het daarna precies verder gaat.

Als het bovenstaande klopt, gaat de VS dus niet voor een grootschalige regime-change-operatie.via luchtaanvallen en invasie. Nog niet, althans. De komende aanval zal eerder een soort strafexpeditie zijn, om te laten zien “wie de baas is”, zoals Louis Proyect – aan wiens analyse ik hierboven het één en ander heb ontleend – het omschrijft. Hij maakt de vergelijking met de Amerikaanse luchtaanval op Soedan in 1998. Dat was een voorbode van een invasie. Het was gewoon een demonstratie van Amerikaanse macht, als vergelding voor vermeende betrokkenheid van Soedan bij Al Qaeda. De VS kon na de grote aanslagen om ambassades in Kenya en Tanzania niet afzien van een gewelddadig antwoord. Weer die “geloofwaardigheid” waar het ook nu vooral om gaat.

Ook nu gaat het eerder om een afstraffing dan om een veel verdergaande aanpak. Volgens David Bosco, die schrijft voor Foreign Policy en wordt aangehaald door Trouw, gaat het primair om vergelding, niet om regime change of om burgerbescherming. “In plaats daarvan is de boodschap aan het regime simpel, direct en beperkt. Als jij deze vreselijke wapens gebruikt, betaal je een prijs.” Maar wat nu als het regime deze prijs bereid is te betalen – of beter: te laten betalen door de slachtoffers van een raketaanval? Wordt de prijs dan verhoogd? Een grotere operatie richting regime change lijkt inderdaad niet het doel van de VS. Maar met een meer beperkte lichtaanval wordt toch een weg ingeslagen die in die richting gaat. Simpelweg door de oorlogsdynamiek die wordt ontketend

Hoe dat ook zij, we kunnen dus maar beter wel ernstig rekening houden met Amerikaanse, en eventueel ook Frans-Britse luchtaanvallen op Syrië. Dat is al misdadig, vanwege de doden, gewonden, getraumatiseerden die het ongetwijfeld zal opleveren. Het is misdadig omdat de VS en haar bondgenoten het recht niet hebben om wie dan ook gewapenderhand hun wil op te leggen. Het idee dat de VS, of welk land dan ook, als wereldwijde politieagent kan optreden is verwerpelijk. En hoe zwaarder de rol van de Verenigde Staten en andere Westerse mogendheden in de strijd tegen Assad, hoe minder rtuimte er is voor de resterende autonome dimensies die volksverzet nog heeft. Er is van de oorspronkelijke opstand al vrij weinig over: rechts-religieuze stromingen en strijdgroepen, gesubsidieerd door Saoedi-Arabië en Qatar, hebben daar al toe bijdragen. Westers ingrijpen versterkt dat verder.

Hoe meer interventie, hoe minder authentieke revolutie. Dat was voor mij ook reden om de NAVO-aanvallen op Libië in 2011 af te wijzen, net als de aanvalsdreiging tegen Syrië nu. Ik blijf bij die afwijzing, al heeft de zaak daar minder ongunstig uitgepakt dan ik destijds vreesde. Maar in Libië was de revolutie vrij sterk, en de NAVO-interventie relatief beperkt. Dat betekende dat de revolutie deels aan Westerse greep bleef ontsnappen na zijn voordeel te hebben gedaan met de verzwakking van Kadhaffi die een gevolg was van NAVO-luchtaanvallen. Dat opstandelingen hun voordeel wisten te doen met imperialistische politiek, maakt die politiek niet minder imperialistisch. Dat de NAVO-interventie er niet in geslaagd is werkelijk Westerse greep op Libië af te dwingen, is aardig maar geen Westerse verdienste.

In Syrië is de greep van rechtsreligieuze stromingen en conservatief-Arabische sponsors van ‘het verzet’ al veel groter, en de autonomie van de volksopstand al verregaand verwoest. De kans op een ontwikkeling als in Libië is daarmee kleiner. En áls opstandelingen zich aan buitenlandse greep onttrekken, dan eerder om een eigen jihadistisch project te lanceren dan om een volksrevolutie verder te brengen.

De misdaden van Syrisch regime én oppositie zijn evident. De misdaden van de Verenigde Staten zijn dat echter niet minder. De ene criminele zwaarbewapende bende loslaten op de andere is verkeerd, zelfs al zou de Amerikaanse criminele bende zich tegenover haar Syrische tegenpool weet te voorzien van de de Wereldwijde Criminele Bendes in vergadering bijeen, oftewel de Verenigde Naties.

De risico’s dan het niet bij beperkte luchtaanvallen blijft, zijn groot. Nee, ik denk dus niet dat de VS snel en eigenhandig het Syrische bewind ten val gaat brengen. Maar wat als na een reeks Amerikaanse luchtaanvallen er een nieuwe, grotere gifgasaanval komt? Dan staat de Amerikaanse macht opnieuw te kijk, dan dreigt verdere escalatie. Het is ook best denkbaar dat luchtaanvallen de Syrische staat verzwakken, en opstandelingen toch vrij snel het regime ernstiger bedreigen. Dan rolt de zaak richting omverwerping van Assad, ook al was dat niet het bedoelde scenario. Omgekeerd: wat als veel Syriërs uit afwijzing van Amerikaanse agressie – want dat is het! – het regime juist extra gaan steunen? Dan zou een strafmaatregel tegen Assad diezelfde Assad in de kaart spelen. Dát zou de druk vergroten op het Westen om dat te compenseren met extra steun voor de oppositie kunnen vergroten, en/of om meer luchtaanvallen te doen en wél Assads bewind daadwerkelijk proberen militair te verslaan.

Allemaal onzekerheden en speculatieve redeneringen, ik weet het. Hoe het ook zij: Westerse luchtaanvallen zijn een gevaarlijke, escalerende oorlogsdaad. Die oorlogsdaad verdient afwijzing, protest en verzet. Niet om het kleine Syrië te steunen tegen de grote VS: conflicten tussen staten zijn niet onze conflicten, kleine schurken verdedigen tegen grotere schurken houdt ons gevangen in misdadigheid. Wel vanwege de nieuwe doden, gewonden, verminkten, vluchtenden die er het gevolg van zullen zijn. En ook van de schade die interventie de toch al zo beperkte ruimte voor en autonomie van authentiek volksverzet toebrengt.

Als de Syrische bevolking met Assad afrekent, wint die bevolking zelf. Als de VS met Assad afrekent, winnen de VS en haar conservatieve zetbazen. Dan heeft de bevolking – zelfs al zal die aanvankelijk opgelucht zijn – het nakijken. Dat is een vorm van neokolonialisme. Bevrijding is iets anders.

Peter Storm