donderdag 18 juli 2013
Met felle, tamelijk spontane en met arrestaties beantwoorde demonstraties hebben duizenden mensen in Rusland geprotesteerd tegen het vonnis waarmee een Russische rechtbank de dissident Aleksei Navalky treft: vijf jaar gevangenisstraf. De protesten zijn terecht, het vonnis is verachtelijk. Maar datzelfde geldt voor veel van de verontwaardigden reacties van Westerse politici.
Eerst dat vonnis: vijf jaar cel. Vergrijp: verduistering van een houtvoorraad ter waarde van 400.000 euro. Die zou jhij dan tegen een hoge prijs aan een staatsbedrijf hebben doorverkocht. Dat zou dan in 2009 hebben plaatsgevonden, toen hij werkte in Kirov in dienst van de plaatselijke gouverneur. Als de beschuldiging zou kloppen en de straf terecht zou zijn, dan heb ik een vraag. Vijf jaar cel voor verduistering van een houtvoorraadje van 400.000 euro. Hoeveel jaar cel voor de door Putin bedreven verduistering van de rechten en vrijheden van de complete Russische bevolking? Toch wel minstens levenslang, gevolgd door eeuwigdurende opsluiting van Putins stoffelijke overschot, ongetwijfeld gebalsemd in een mausoleum bij het Kremlin…
Een andere vraag: zou Navalny zelfs maar aangeklaagd zijn – zelfs als hij gesjoemeld had met die houtvoorraad, en er is geen reden om de rechterlijke uitspraak dit soort voordeel van de twijfel te geven – als hij de jaren daarna gewoon als zakenman of als staatsfunctionaris had gewerkt en niet als activist van de oppositiein de aandacht was gekomen? Het hele proces, van aanklacht tot en met uitspraak, is een ingreep van hogerhand tegen iemand die straatprotest tegen Putins a presidentschap, diens intimidatie van oppositie, diens manipulatie van verkiezingsstrijd om macht te vergaren, diens onderdrukking van van protest, hielp aanvoeren. Het is een klassiek dissidentenproces in klassieke Sovjetunie-stijl, maar onder iets gewijzigde omstandigheden.
De protesten waarin Navalny zo’n rol speelde, vonden vooral plaats in de laatste maanden van 2011 en de eerste helft van 2012. Ze richtten zich tegen de verkiezingsoverwinning van Putins partij in parlementsverkiezingen en tegen diens verkiezing tot president. Plat gezegd: hij liet die verkiezingen stelen, deels doordat oppositie amper ruimte kreeg om adequaat campagne te voeren, deels echter ook door regelrechte fraude. Het wrange is echter dat hij ook zonder die fraude waarschijnlijk genoeg stemmen zou hebben vergaard. Hij is er namelijk in geslaagd om breed levende conservatieve gevoelens bij veel mensen te benutten. Vooral buiten de grote steden zijn veel Russen blij met de rust, vatbaar voor het ‘law and order’ verhaal van Putin, en opgelucht dat de ‘chaos’ van de jaren negentig van Boris Jeltsin voorbij zijn. Dat de economieredelijk draait, hielp ook. Het is iets dat critici van Putin onder ogen moeten zien: de man, en zijn beleid is helaas tamelijk populair.
Het maakt echter het politiegeweld dat hij op protesterenden liet belanden des te lomper. Maar veel mensen bleven de straat op gaan, en één van degenen die hen daartoe aanmoedigde was Navalny, blogger, campagnevoerder tegen corruptie en dergelijke. Toen de presidentsverkiezingen achter de rug waren, nam Navalny initiatief tot een soort sit-in, later uitgebreid tot een rondwandeling als protest. “Het zelforganiserende potentieel van een groep mensen die wordt geleid door eenzelfde gedachte (‘Putin sucks!’) en verbonden via internet, is schier onbegrensd.” schreef Arnout Brouwers op 9 mei 2012 op de de Volkskrant-website. Hij wees op de hippie-sfeer, en het moet een redelijk Occupy-achtig geheel zijn geweest, dat dagenlang ononderbroken aanhield. Nabalny was hier dus bij betrokken.
De positieve, radicale en alternatieve sfeer van dit protest wil echter niet zeggen dat Navalny links, radicaal of zelfs maar bijzonder progressief is. De manwil verkiezingen waarbij de autoriteiten niet frauderen, hij wil kunnen protesteren tegen ondemocratisch gedrag van de overheid. Sp far, so good. Maar zijn politieke voorkeur is rechts. Hij hanteerde bijvoorbeeld de leus: “Stop met het voeren van de Kaukasus”, waarmee hij inspeelt op wijdverbreid racisme onder Russen tegen de bewoners van dat gebied, bijvoorbeeld Tsjetsjenen tegen wie uitgerekend Putin een bloedige koloniale oorlog heeft gevoerd en helaas gewonnen. Ook was hij herhaaldelijk spreker op wat de BBC aanduidt als “ultranationalistische evenementen”. Ga er maar vanuit dat op dit soort bijeenkomsten er meer te beluisteren viel dan nationale folkloristische muziek. Extreem nationalisme, deels in neostalinistische en deels in rechtstreeks fascistische verpakking. Navalny houdt niet bepaald voldoende afstand van dit type rechtsheid. Het is een reactionair ingrediënt van de protestbeweging waar hij één van de boegbeelden van is.
Die protestbeweging zelf was zeer breed van samenstelling. Nationalisten waren er deel van, maar liberalen, linksere democraten en revolutionaire anarchisten ook. Opvallend deel van de protestcultuur die ermee samenhing was bijvoorbeeld de antiautoritaire punkgroep Pussy Riot, waarvan ook drie leden tot een lange straf zijn veroordeeld. Dee beweging was een protest tegen Putin en diens macht, tegen verkiezingsfraude en machtsmisbruik. Het was een democratisch protest, datin de kern waardering verdient, ook van degenen die democratie in de gangbare electorale versie volstrekt ontoereikend binden. Ook voorstanders van rechtstreeks staatloos zelfbestuur – en geen bestuur door zeklfs voorbeeldig democratisch gekozen politici – hoeven niet onverschillig te blijven als machthebbers hun éígen pretentie dat ze democratisch, via verkiezingen aan de regering komen, met voeten treden. Het zijn hun verkiezingen, niet de onze. Maar we hebben het volste recht om dan tenminste van ze te eisen dat ze zich aan hun eigen verkiezingspretenties houden. Degenen die tegen Putins verkiezingsdiefstal protesteerden, hadden het recht aan hun kant, ongeacht wat deze demonstranten er verder aan opvattingen op nahielden. De anarchisten die blijkens een verslag met foto op Libcom, op 6 mei 2012 deelnamen aan een fel protest tegen de verkiezing van Putin, met 100.000 betogers in Moskou, waren op hun plek.
Uit de solidariteit met het protest van destijds vloeit ook de noodzaak van stellingname tegen de veroordeling van Navalny voort. Nee, nioet uit geestverwantschap met Navalny, want daarvan is feitelijk geen sprake. Maar Navalny wordt net zo min veroordeeld wegens zijn rechtse opvattingen – die hij gemeen heeft met Putin! – als vanwege wat gedoe met hout. Hij wordt veroordeeld omdat de Russische staat in hem een lastpost ziet. Precies om die reden vind ik dat hij vrij moet komen – want zijn veroordeling is een bedreiging voor al die andere lastposten die de strijd voor meer vrijheid ook in Rusland proberen te voeren.
*****
Intussen verheffen politici hun stem tegen Navalny’s veroordeling. In hun retoriek domineert de hypocrisie. William Hague, de Britse minister van Buitenlandse zaken, spreekt van “gebrek aan naleving van internationale mensenrechtenverplichtingen.” Zijn Nederlandse collega Frans Timmermans liet weten: “Helaas is er alle reden tot zorg over de rechtsstaat, gelet op dit vonnis.” Als de staat van Putin de dissidente Navalny opsluit, is er “reden tot zorg”. Toen de staat van Rutte – chef van Timmermans – de dissidente Russische vluchteling Alexandr Dolmatov weigerde als vluchteling te rekenen, hem daarmee tot een zelfmoordpoging dreef, hem vervolgens geen adequate zorg bood waarna hij daadwerkelijk zelfmoord pleegde, toen was er voor dit type zorg bij Timmermans blijkbaar niet echt reden. Onderdrukking is schande als Putin die bedrijft. Maar onderdrukking in eigen land vindt Timmermans kennelijk geen punt. Schande spreken over onderdrukking onder Putin is makkelijk. De helpende hand bieden aan één van zijn slachtoffers is hem echter een brug te ver. Verachtelijk, deze houding van de minister. Maar geheel en al voorspelbaar ook.
Peter Storm