dinsdag 11 juni 2013
Premier Erdogan zet de aanval in tegen de protesten die nu al meer dan twee weken in Istanbul plaatsvinden. Hij gebruikt daarvoor een hele trukendoos, van zalvende woorden via dreigende taal tot een onverhoedse politieaanval op het Taksim-plein. Het is kennelijk een poging om demonstranten te verrassen, te intimideren en op het verkeerde been te zetten. De komende avond en nacht zal duidelijk worden wat de effecten op de protestbeweging zullen zijn. Jaagt de aanval angst aan die als domper op het protest werkt? Of is de provocatie juist een aanjager die de woede alleen maar hoger doet oplaaien? Het begont gelukkig op het tweede te lijken.
De afgelopen dagen gaf Erdogan tegenstrijdige signalen. De nadruk lag op dreiging. Er was de aankondiging dat APK-aanhangers nu ook de straat op zouden gaan, als tegenwicht tegen de protesten. Dat zou moeten plaatsvinden in Ankara en Istanbul. Er waren de woorden van Erdogan dat zijn geduld een keer opraakte, dat het afgelopen moest zijn met de demonstraties, dat de betogers het land schadden en de economie doelbewust schade toebrachten. Maar er was gisteren ook het nieuws dat Erdogan woensdag met woordvoerders van de demonstranten op Taksim zou gaan praten – iets dat de indruk wekte dat de regering de crisis nog niet op de spits wilde drijven. Het gesprek zou plaatsvinden op verzoek vanuit demonstranten zelf, en misschien heeft de regering dat verzoek opgevat als een teken van zwakte vanuit de actievoerders. Hoe dan ook: vroeg in de ochtend viel de oproerpolitie de barricades op het Taksim-plein aan. Vrij korte vechtpartijen, van agenten met traangas en rubberkogels tegen demonstranten die stenen en molotovcocktails gooiden. Maar ook arrestaties van vijftig advocaten vanwege hun steun aan het protest.
De NRC wees erop dat de vechtende demonstranten op Taksim een andere groep vormden dan de mensen in het nabijgelegen Gezi-park die op dat moment nog met rust gelaten werden. “Op het plein gooien een klein aantal betogers met stenen naar de politie, maar de grote groep mensen in het park houdt zich rustig en wil niet met het geweld te maken hebben.” Sommigen zeggen dat het “tafereel dat daar gaande is geprovoceerd geweld is dat onderdeel uitmaakt van ‘de slag om het imago van Taksim’. Daarmee wordt bedoeld dat de Turkse televisie de beelden waarschijnlijk zal gebruiken om de ‘bandieten’ in beeld te brengen die de overheid momenteel bestrijdt.” Het kan nog wel eens verder gaan dan enkel die beeldvorming. Luke Harding in de Guardian: Er is iets opvallends met die media-aandacht: “Turkse media hebben beeldmateriaal van de deze botsingen live uitgezonden, in schril contrast met de e vroege dagen van het protest, gekenmerkt door politiebruutheid, toen ze geheel en al naliet die te vermelden.” Toen zwegen media, nu zitten ze er gretig bovenop: het past in het plaatje dat de staat de slag om de beeldvorming behendig speelt.
Het zou wel eens nog iets verder kunnen gaan dan alleen de media zelf. Harding: “Er is een wijdverspreide verdenking dat veel van de botsingen tussen politie en ‘betogers’ ge-faked zijn, met sociale media die suggereren dat sommige van degenen die molotovcocktails gooien agent-provocateurs zijn.” Intussen citeert de Volkskrant Ozkan Golpinar, een publicist die die weliswaar niet bij deze specifieke confrontatie zelf was, maar zich wel in Istanbul bevond en met mensen praatte: “de verhalen over de confrontaties tussen demonstranten en politie zijn erg verdacht (…) Waarschijnlijk zijn een heleboel mensen die met molotovcocktails gooien, undercoveragenten die de boel provoceren. Sommigen van hen lopen rond met opzichtige spandoeken van de SDP, een kleine linkse partij, maar niemand van deze fractie kent hen. Je zag bovendien hoe echte demonstranten probeerden die provocateurs te stoppen – maar juist zij werden vervolgens opgepakt.” Een vrij klassiek scenario, waarin de politie een botsing uitlokt en/of zelfs organiseert, om daarmee de staat een extra handvat te geven om het protest aan te vallen en de beeldvorming naar eigen hand te zetten om steun voor het protest te ondermijnen en begrip voor de onderdrukking te vergroten.
Hoe gaat dit uitpakken? Golpinar wijst erop dat Erdogan, door betogers van Taksim te jaren maar het Gezi-park met rust te laten, wellicht met succes verdeeldheid binnen de zeer diverse groep demonstranten weet te scheppen, en in te spelen om het feit dat bijvoorbeeld milieubetogers in Gezi niet willen dat hun protest “gekaapt” wordt door andere groepen. Lukt hem dat, dan zou dit een “grote overwinning” voor de premier zijn.
Het zou kunnen, maar alleen als de provocerende aanval niet tot juist een feller protest leidt, gevoed door nieuwe doses verontwaardiging. Het zou dan wel eens kunnen blijken dat Erdogan en zijn politie wederom in eigen voet hebben geschoten. Zo blijkt intussen dat de politie ook het Gezi-park niet met rust laat, hetgeen de hypothese van Golpinar wankel maakt. Wiggen tussen twee groepen betogers drijf je niet als je beide groepen laat bestoken door dezelfde oproerpolitie. Aan de randen van het park is nu ook alweer traangas. Intussen roept het Taksim-platform op tot een grote demonstratie, vanavond om acht uur. Opkomst en stemming aldaar zullen veel duidelijk maken over de vraag of Erdogan is begonnen aan een succesvolle tegenaanval, of juist een nieuw lont heeft gestoken in een revolutionair kruitvat dat Turkije zo overduidelijk blijkt te zijn, alle relativerende commentaren ten spijt.
Peter Storm