woensdag 8 mei 2013
De rechten van mensen zonder verblijfsvergunning staan op verschillende punten volop in de belangstelling. Er is de hongerstaking van mensen die asiel hebben aangevraagd, opgesloten zitten in detentiecentra in Schiphol en Rotterdam. Ze hebben een doodsimpele eis: “vrijheid”. Daarnaast es er de druk binnen de PvdA om ‘illegaliteit’- -puur het verblijf in Nederland zonder de van staatswege geëiste papieren – strafbaar te stellen. Op beide fronten is, naast veel afschuwelijks, toch ook positief nieuws. Het belangrijkste pluspunt: de indrukwekkende weerbaarheid van de hongerstakers, en de solidariteit die dat oproept.
Ik begin dan ook bij de hongerstakingen. Wie enig menselijk gevoel heeft, kan alleen maar bewondering hebben voor de hongerstakers, en afschuw voelen jegens hun behandeling. Het gaat om vele tientallen mensen in Schiphol en Rotterdam. In Schiphol is de actie op 1 mei begonnen, zo werd duidelijk tijdens contact vanuit tijdens de solidariteitstour die het No Border-netwerk hield langs drie detentiecentra waar vluchtelingen opgesloten zitten. Uit Rotterdam kwam op 7 mei het bericht dat ook daar mensen in hongerstaking waren gegaan. In Schiphol ging het om 20 tot 26 mensen, in Rotterdam zelfs om 83 mensen. Uit beide plaatsen wordt melding gemaakt van zware druk die autoriteiten op hongerstakers uitoefenen, eenzame opsluiting, psychologische pressie, bedreiging, grove – en volgens een advocaat sinds 2010 illegale – behandeling in de isoleercel. Zo behandelen dictaturen hun tegenstanders. Zo behandelt de Nederlandse staat mensen die erbarmelijke omstandigheden ontvluchten, op zoek naar een bestaan in waardigheid en vrijheid. Intussen komt wel het goede nieuws dat hongerstakers in Rotterdam niet langer in een isoleercel zullen worden gegooid. Dat is althans afgesproken tussen de directie van het detentiecentrum en de Vereniging Asieladvocaten en Juristen Nederland (VAJN). Het betreffende Volkskrantartikel noemt intussen een nieuw aantal hongerstakers: 150, volgens de Werkgroep Deportatieverzet, 68 volgens justitie.
Dat mensen – hetzij uitgeprocedeerden, hetzij mensen wiens asielaanvraag nog loopt – zich genoodzaakt zien in hongerstaking te gaan, illustreert hun ellendige situatie. Dat ze de kracht vinden in zichzelf en elkaar roept diep respect en bewondering op. Wie in deze situatie zich weet te verweren, is stérk. Het is een volgende stap in volhardend verzet van vooral uitgeprocedeerde mensen, waarvan flinke groepen in 2012 met een reeks actiekampen druk zetten achter hun eis op verblijfsrecht. Het laat zien dat vluchtelingen vanwege de onderdrukking diep hen wordt uitgeoefend, kwetsbaar zijn, maar allerminst weerloos. Net als de actiekampen verdienen hongerstakingen onze onvoorwaardelijke solidariteit. Occupy Rotterdam organiseert bijvoorbeeld dagelijks actie ter ondersteuning van de hongerstakers in Rotterdam. Er gebeurt meer. De websites van No Border en van de Werkgroep Deportatieverzet zijn goede plekken om de ontwikkelingen bij te houden. Doorbraak heeft intussen ook een handig stuk over de acties.
Intussen voltrekt zich elders een bizar politiek theater. Afgelopen weken is binnen de PvdA protest opgekomen tegen de strafbaarstelling van illegaliteit. Dat verblijf zonder geldige papieren – ‘illegaliteit’ – een strafbaar feit gaat worden, is afgesproken in het regeerakkoord tussen PvdA en VVD. Veel leden en sympathisanten vinden die maatregel te cru, te hardvochtig en riepen de partij op die steun in te trekken. Een partijcongres nam kort geleden een motie aan tegen de strafbaarstelling. Partijchef Samson legde dat naast zich neer: afspraken met de VVD hebben voorrang. Zelfs voorrang boven menselijkheid en bijbehorende principes. Ik was niet heel verbaasd. Voor partijpolitici is regeerbaarheid en samenwerking met coalitiepartners hoofdzaak, rechten van kwetsbare mensen dus bijzaak. Bovendien is de druk om steeds scherpere repressie tegen migranten toe te passen niet alleen uit partijpolitieke afwegingen verklaarbaar. Die druk komt uit de werking van de staat zelf, voor wie controle op wie wel en wie niet ‘rechtmatig’ op het grondgebied ervan verblijft een kerntaak is. De strafbaarstelling van illegaliteit vloeit daaruit voort en is dan ook meer an alleen een VVD/PVV-stokpaardje.
Maar tot mijn lichte verbazing ligt de zaak toch minder vast dan ik enkele weken geleden dacht. Samson heeft besloten tot een extra ledenraad waarin hij het mensen nog eens zal uitleggen. Dat niet alleen: hij liet doorschemeren dat de uitkomst van die ledenraad niet bij voorbaat vast stond. Woorden, ja, maar ze voeden ongetwijfeld een gevoel dat het meegaan met de strafbaarstelling nog geen uitgemaakte zaak is. Nog opvallender: uit de VVD kwam een geluid dat er wat die partij betreft te praten is over de strafbaarstelling. “Bronnen binnen de VVD bevestigen nu tegenover de VVD dat de maatregel de liberalen geen kabinetscrisis waard is.” Zeer opmerkelijk. Voor zover ik weet hebben PvdA-kopstukken helemaal niet gedreigd met een kabinetscrisis rond dit punt. Ze zou vanuit haar partijbelang ook wel gek zijn om daar op aan te sturen. Als de PvdA een kabinet laat vallen omdat ze tegen de strafbaarheid van illegaliteit is, dan wordt ze in de verkiezingen afgedroogd, zo zal de PvdA top vrezen. Dan kunnen we de PVV al horen brullen over de PvdA die het land vol wil laten stromen met ‘criminele gelukzoekers’ en dat soort rabiate racistische taal. Te vrezen valt dat zoiets in het huidige politieke klimaat nog aanslaat ook. Dat gaat de PvdA niet riskeren, dus hebben tegenstanders van die strafbaarstelling pech. Integendeel, PvdA’ers hebben gezegd dat het regeerakkoord gewoon uitgevoerd moet worden.
Het lijkt haast wel of de VVD zelf wil dat de PvdA hetzelfde doet als de VVD afgelopen herfst rond de zorgpremie deed: aansturen op openbreken van dat akkoord. Waarom? Heeft de VVD misschien wisselgeld in gedachten? Jullie geen verbod op illegaliteit, dan willen wij puntje puntje puntje…? Er is in VVD-kring wel degelijk onvrede over recente afspraken waarin bepaalde bezuinigingen enigszins werden verzacht of uitgesteld. Wil de VVD hieraan morrelen? Hoe dan ook, het suggereert een weerzinwekkende koehandel, die echter tegelijk laat zien dat de weerzin tegen strafbaarstelling van illegaliteit tot diep in het hart van het politieke establishment voelbaar is. Dat laatste is een pluspuntje. En ik vermoed dat de zichtbare en voelbare acties van uitgeprocedeerde vluchtelingen zelf iets met die voelbare druk te maken hebben. Het gaat om mensen die weigeren onzichtbaar te zijn, weigeren zich geruisloos te laten afvoeren, opsluiten en deporteren.
De PvdA-top speelt het spel waar de VVD op hint alleen niet mee en wil geen heronderhandelingen over dit punt. Minister Dijsselbloem gaf aan dat het regeerakkoord niet opengebroken moet worden voor deze zaak. “Hij vreest dat nieuwe onderhandelingen ten koste gaan van de winstpunten voor de PvdA.” Vicepremier Asscher, ook PvdA: “Als kabinet laat je niet het regeerakkoord vallen op het moment dat er discussie is in de achterban van één van de coalitiepartijen.” Dat geldt kennelijk als de discussie gaat over fundamentele rechten van migranten. Het geldt echter niet als de discussie gaat over het beschermen van rijkere mensen tegen een inkomensafhankelijke zorgpremie. De inconsistentie is opvallend.
Maar de gang van zaken is tevens verhelderend. De VVD wil eventueel praten over die strafbaarstelling van illegaliteit, om hun eigen politieke redenen. De PvdA-top wil dit echter niet. De stabiliteit van de coalitie is heilig, de rechten van migranten zijn dat bij Samsons club overduidelijk niet. Veel PvdA-leden en sympathisanten willen op onderdelen een minder inhumaan beleid jegens migranten/ vluchtelingen. De PvdA als partij staat dat willens en wetens in de weg. Dat brengt een strategische keus mee. Blijven pushen binnen die vijandige partij – sjorren aan een steeds doder paard – zou best wat minder prioriteit mogen hebben, het organiseren van wijdverbreide en actieve solidariteit met de hongerstakingen een heleboel meer.
Peter Storm