ravotr

zaterdag 2 maart 2013

De spectaculaire opkomst van komiek/politicus Beppo Grillo in Italië heeft tot flinke verwarring geleid, ook bij links. Gevestigd rechts ziet hem als een lastige populist die onvrede aanboort en daarmee het bestel in opschudding brengt. Ter linkerzijde is verdeeldheid. Hier en daar hoor je een waardering, een erkenning van een geestverwantschap die een gevaarlijke misvatting in houdt.

De illusie dat Grillo en zijn Vijfsterrenbeweging een soort van links fenomeen is, een soort radicale systeemkritiek inhoudt, is helaas wijdverbreid. Er is de Socialist Worker, die eerder in deze week sprak van de “linkse, tegen corruptie gerichte, Vijfsterrenbeweging” die als winnaar “iets te vieren” had. De opstelling van Dario Fo – gevierd radicaal-links theaterschrijver en Nobelprijswinnaar – is eigenlijk tragischer. Hij ziet in hem een “wijze clown die Italië met satire redt”, volgens de Guardian. “Hij is van die school van middeleeuwse minstrelen die spelen met paradox en het absurde”, aldus de schrijver. In de internetforums waarvan Grillo zich bedient, zie hij zelfs een herleving van middeleeuwse, relatief democratische, stadsraden in Italiaanse stedelijke gemeenschappen. Dat komt er van als je theatrale verbeelding, historische referenties en actualiteit door elkaar haalt. Wel waarschuwt Dario Fo de huidige hofnar voor “vleierij”. Grillo op zijn beurt ziet graag dat Dario Fo de komende president wordt. Over vleierij en ontvankelijkheid daarvoor gesproken.

Grillo verdient een veel kritischer bejegening. Hij is geen man van links, en zijn beweging is geen progressief verschijnsel. Ja, Grillo en de Vijfsterrenbewegin spreken zich had uit tegen gevestigde politiek, tegen opgelegde bezuinigingen en corruptie. Ja, hij sprak de taal van rechtstreekse democratie, en van stevig milieubeleid. “Hij belooft banken te nationaliseren, belooft bijstand voor werklozen, maar laat in het midden waar het geld vandaan moet komen”, zegt de NRC. “Hij hekelt de enorme inkomensverschillen en wil naar een maximumverschil van 1 op 12.” Linkse taal, zeker. De manier waarop hij de gevestigde politiek de wacht aan zegt is stevig: “Ik geef de oude partijen nog 6 maanden en dan is het afgelopen”, zei hij na de verkiezingen, die hij een “generale repetitie” noemde. Gezien het diskrediet waarin die ‘oude partijen’, met bijbehorende bezuinigingen en corruptie, zich hebben gestort, is het best te begrijpen dat Grillo en zijn beweging erg populair zijn geworden bij mensen die anders links hadden gestemd.

Maar maakt hem dat tot ‘links’? Alleen al zijn woordgebruik zou een waarschuwing moeten zijn. Het begrip ‘oude partijen’ waartegen hij zichzelf afzet als nieuwlichter – doet on s dat niet denken aan de ‘oude politiek’ waartegen iemand als Fortuyn, en later Verdonk, en ook Wilders, tegen tekeer ging? Zien we hierin niet al een stijlfiguur van uiterst rechts?

Maar er is veel meer. Grillo’s partij wil niet alleen immigranten, maar ook kinderen van immigranten beletten om Italiaans staatsburger te worden. Dat kun je met de beste wil van de wereld geen progressief standpunt noemen. Grillo moet niets hebben van vakbonden: “Elimineer de vakbonden, ik wil een staat met ballen”, aldus Grillo volgens dagblad Repubblica op 18 januari (1). Hoe noemen we het soort politiek dat vakbonden wil afschaffen een sterke staat wil vestigen ook alweer? Links?!

Dan is er nog de interne structuur van Grillo’s beweging. Er is een website, waarover hij en zijn zakencompagnon Casaleggio de baas zijn. Via internet konden de ruim 255.000 leden van de Vijfsterrenbeweging kandidaten kiezen. Het aantal mensen dat daar daadwerkelijk aan meedeed bedroeg echter slechts 20.252, en op de verkiezing bestond geen enkele onafhankelijke controle. Grillo staat niet toe dat kandidaten van zijn beweging zich op TV laten interviewen. “Het statuut (de reglementen van de Vijfsterrenbeweging, Peter Storm) bevat regels. Als ze de regels willen veranderen, beginnen ze maar een andere beweging.” De ‘oude partijen’ zijn nog democratischer dan dit: die hebben nog een interne procedures om regels te veranderen… De Guardian, waar ik ik dit aan ontleen, vraagt nog aan Casaleggio: “En wie heeft het statuut geschreven?” Het antwoord: “Grillo en ik.” Is er nog meer informatie nodig om vast te stellen dat de Vijfsterrenbeweging met harde hand van bovenaf bestuurd wordt door twee ongekozen leiders, één als boegbeeld, één als man achter de schermen?

Er is, naast de inhoudelijke en organisatorische redenen om Grillo zijn linksige masker af te rukken, nog een zwaarwegende strategische reden om helemaal niet blij te zijn met diens opkomst. Een artikel van Wu Ming, te lezen via Libcom.org, maakt een zeer belangrijk punt. In meerdere Zuid-Europese landen is er heftig verzet tegen bezuinigingsbeleid op gang gekomen. In Italië is dat opvallend veel minder het geval. “Hier In Italië is een groot deel van de ‘verontwaardiging’ (2) onderschept en gereorganiseerd door Grillo en Casaleggio – twee welgestelde mannen van in de zestig met een achtergrond in de entertainmentindustrie en in marketing. Ze schiepen een politiek/ economische franchise, met zijn eigen copyright en handelsmerk een strak van bovenaf gecontroleerde en gemobiliseerde beweging, leuzen en ideeën kapend van sociale bewegingen, en die vermengend met apologieën over een ‘ethisch kapitalisme’, en oppervlakkige uitspraken die zich con centreren rond de eerlijkheid van het individu/politicus/ bestuurder. Ze schiepen een verwarde verzameling van voorstellen, waar neoliberale en antikapitalistische, centralistische en federalistische, libertaire en reactionaire voorstellen naast elkaar konden bestaan.”

Waar in Spanje en Griekenland werkelijk bewegingen van onderop opkwamen – de Indignados in Spanje, allerlei assemblees en basisinitiatieven in Griekenland – daar werd het terrein voor zulk soort beweging als het ware bezet door een top-down-beweging die daar qua leuzen op lijkt maar qua dynamiek iets heel anders betekent. Zo bezien heeft, aldus het artikel, Grillo en zijn Vijfsterrenshow het Italiaanse astablishment niet zozeer ondermijnd maar kuist een strategische dienst bewezen. Of dit zo bewust was als Wu Ming hier en daar lijkt te suggereren, weet ik niet. Maar het reactionaire effect – echte onvrede absorberen in een autoritaire beweging, die in plaats van werkelijk basisverzet en bijbehorende organisatie de stembus plaatst – is duidelijk. Bert Wagendorp schreef in de Volkskrant: “In mei 2011 ontstond in Spanje de Moviementi M-15, een protest tetgen het roofkapitalisme van banken en investeerders en de desastreuze effecten daarvan voor de burgers. De 15 mei-beweging was één van de inspiratiebronnen voor Occupy Wall Street (…) Grillo was toen al een jaar of twee bezig.” Voor Wagendorp zijn Grillo en Occupy wellicht een soort geestverwanten. Wu Ming maakt echter aannemelijk dat Grillo’s optreden een werkelijk Occupy-achtige beweging in Italië eerder heeft helpen blokkeren. Het dwarsbomen van verzet en protest van onderop, het kapen van een deel van het programma van zulk protest om het onder te brengen in een autoritair bestuurd politiek project van enkelingen aan de top die amper tegenspraak dulden, hoort dat bij links? Niet bij een links dat ook maar enig vertrouwen vanuit sociale bewegingen van onderop verdient.

Grillo en zijn Vijfsterrenbeweging zijn met meer dan een kwart van de stemmen bij de recente verkiezingen een machtsfactor van betekenis geworden. De steun voor hem weerspiegelt woede wegens bezuinigingen en corruptie. Maar die woede is door Grillo en diens beweging behendig vertaald in een gevaarlijke autoritaire richting die geen enkel krediet van linkse en radicale mensen verdient. (3)

Noten

1. de verwijzing kwam ik tegen in een artikel van Alistair Stephens op de website van Counterfire over de Italiaanse verkiezingen . Counterfire is een afsplitsing van de SWP, de partij die Socialist Worker publiceert, en heeft in ieder geval een veel subtielere analyse van het Grillo-fenomeen dan ik laatstgenoemd blad tegenkwam.

2. ‘indignation’, in de Engelse tekst – naar we mogen aannemen een verwijzing naar de Indignados in Spanje met hun pleinbezettingsacties in 2011 die een voorloper waren van het latere Occupy ( de noot stond niet in het citaat, maar heb ik zelf daar aangebracht).

3. Enkele andere, in de tekst nog niet doorgelinkte stukken over Grillo die ik tegenkwam en heb benut (al zijn ze bepaald niet zonder problemen): “Italian election: Grillo is no joke”, op Shiraz Socialist, op 24 februari; “Italy Election: Nothing left about Grillo”, Toby Abse, Weekly Worker 951, 21 februari; “Italy: Grillo, the Five Star Movement, Fascism, and their SWP and Counterfire fans”, op Tendancy Coatesy op 1 maart; en “Italy: a crisis of the system – an assessment of the February 24/25 elections”, Falce Martello editorial board op In Defense of Marxism, 27 februari.

Peter Storm