zondag 8 juli 2012
Afgelopen weken vond een door de Vrije Bond op touw gezette tournee plaats van opvoeringen van het toneelstuk ‘Marx in Soho’, geschreven door Howard Zinn en uitgevoerd door Jerry Levy. Na Den Haag, Groningen, Amsterdam, Nijmegen, Utrecht, Wormerveer en Den Bosch was gisteravond Tilburg aan de beurt. Het was een mooie succesvolle avond; zelfs met mijn gebruikelijke reserves en mijn neiging om onze eigen resultaten liever te relativeren dan uit te vergroten, kan ik er deze keer echt niets minder van maken. Komende dagen volgen nog Antwerpen en Gent, dus als je kunt…
Om te beginnen was er het toneelstuk zelf. Schrijver Howard Zinn voert hierin een Karl Marx terug, du korte tijd, tegen bureaucratische tegenwerking in, toestemming heeft gekregen om korte tijd terug naar de aarde te gaan. Daar doet hij zijn zegje. Langs die weg kan Zinn, via het personage van Marx, diens leven, opvattingen, betrekkingen en conflicten met vrouw, dochters, vrienden, bondgenoten en rivalen bespreken. Dat heeft dan de vorm van een uitvoerige monoloog waarbij Marx echter wel voortdurend in beweging is, loopt, wat drinkt, gaat zitten waarbij zijn gezicht van pijn vertrekt vanwege de steenpuisten waar Marx zoveel last van had.
Howerd Zinn was één van de belangrijkste linkse historici van de Verenigde Staten, met een grote waardering vor het anarchisme maar tegelijk vol respect voor Karl Marx Bekend is Zinn vooral geworden door zijn prachtige boek ‘A People’s History of the United States’. Een aanrader, en ook online te vinden via de website History is A Weapon. Zinn zet in het toneelstuk een menselijke Marx neer, Met vervelende trekjes en al, ééntje die zichzelf relativeert, maar tegelijk ook vasthoudt aan zijn volslagen afschuw van het kapitalisme, ook zoals dat zich na zijn dood ontwikkelde tot steeds grotere en schrijnender tegenstellingen. Prachtig wringend vertelt hij over de liefde voor Jenny, zijn vrouw, maar ook over de conflicten en de jaloezie waar zij onder leden. Zijn rebelse dochter Eleanor – zelf een revolutionaire strijdster van formaat – krijgt een ereplek. Het conflict met de anarchist Bakoenin krijgt een hilarische bespreking: Marx vertelt hoe hij en Bakoenin, beiden stomdronken, in een vechtpartij belanden om vervolgens op de vloer in slaap te vallen. Conclusie van Jenny: kinderen zijn het. En ja, al valt er over het conflict tussen die twee meer te zeggen, een kinderlijke ruzie tussen twee grote geesten met gigantische en botsende ego’s was het óók. Tegen het eind volgde dat zijn lofzang op de Parijse Commune, de bloedig – ten kosten van 30.000 doden – neergeslagen arbeidersopstand in 1871.
Dit alles werd ons gebracht door Jerry Levy, docent sociale wetenschappen uit de VS maar ook acteur die al jarenlang herhaaldelijk met dit toneelstuk op tournee is. Het is een genoegen om deze man dit te zien en horen doen. Dan weer bijna fluisterend, dan et stemverheffing, prachtig de driftigheid waarmee Marx vaak optrad uitbeeldend. Voor degenen die aardig wat weten van Marx en diens opvattingen zat er veel bekends in, maar vaak net weer anders verwoord en uitgebeeld. Voor mensen met weinig voorkennis is het ook nog eens erg informatief. Het stuk is wel aan de lange kant, maar die indruk komt misschien vooral omdat de opvoering in het Engels plaatsvond, hetgeen extra inspanning en concentratie vergde.
Na de opvoering was er ruimte voor vragen vanuit het publiek. Daar zaten, naast betrekkelijk gangbare discussiepunten, ook wel hele grappige en verrassende tussen. Iemand vroeg hoe we de Marxistische opvattingen konden populariseren, een ander vroeg hoe het zat et de menselijke natuur, de hebzucht en dergelijke. Weer een ander stelde een verschil tussen Marx en de latere marxist Lenin aan de orde. Later kwam de vraag op hoe lang Jerry het stuk al deed, en of er in de loop van de jaren een verandering in de reactie van het publiek te merken was. En Jerry – eigenlijk Marx… – kreeg de vraag voorgeschoteld hoe hij uit het hiernamaals had weten te ontsnappen. Dat had inderdaad wat voeten in de aarde, vanwege bureaucratische tegenwerking. Maar Socrates en Buddha hadden een handje geholpen, zo legde Doktor Marx ons uit… De antwoorden van Jerry waren trouwens uitvoerig, en hi gebruikte zijn spreektijd om keer op keer te wijzen op de onverminderde noodzaak het kapitalisme, dat steeds groter problemen voortbrengt, te bestrijden. Als de boel straks helemaal vast loopt, zijn we er dan klaar voor? Zelf maakte Jerry zijn politiek voorkeur duidelijk door aan te geven dat vooral anarchistische bewegingen hier noodzakelijk en nuttig werk verrichten.
Na de vragen-en-antwoorden-sessie was het tijd voor drank en napraten, hetgeen nog geruime tijd voortduurde. Pas tussen half één en één uur verlieten de laatste mensen uit het gebouw van Kunstmaan, waar het gebeuren plaatsvond. Daarmee was een evenement ten einde gekomen dat zowel erg plezierig was , leerzaam voor aanwezigen en nuttig voor het versterken van onderlinge banden. En er waren flink wat banden te verstevigen, want de opkomst was redelijk fors. Ik was aangenaam getroffen toen ik za dat we de twintig waren gepasseerd . Op een bepaald moment telde ik 31 aanwezigen maar een ander had er – kennelijk iets eerder of later – zelfs 35 geteld.
Dit soort opkomst is, in de huidige verhoudingen, geen kleinigheid. Het laat zien dat er publiek is voor radicale politieke opvattingen, en voor intelligent theater en dergelijke, juist ook buiten de gevestigde circuits. Het illustreert het bestaansrecht en de uitstraling van de Tilburgse Anarcho Sociëteit, de groep die de avond had georganiseerd. Ik begrijp dat in andere steden de voorstelling ook wisselende, maar soms vergelijkbare of nog wat grotere, aantallen mensen heeft getrokken en ook positief werd ervaren. De Vrije Bond, de anarchistische organisatie waar ik lid van ben en die de tournee op touw heeft gezet, kan dan ook met een goed gevoel terugkijken op het gebeuren tot nu toe.