ravotr

vrijdag 8 december 2017

Acht december is een belangrijke datum in de geschiedenis van de rock ‘n’ roll. Op die dag in 1813 lanceerde de beruchte punkrocker Ludwig van Beethoven zijn zinderende Zevende Symfonie. Dat gebeurde in het Memphis van die tijd, in Wenen, de plaats waar grootheden van de rock van destijds als Haydn, Mozart, en na Beethoven ook Schubert furore maakten.. De première van die zenende sloeg onmiddellijk aan. Het tweede deel van het werk, het fameuze Allegretto – ook buiten de rockscene wel bekend als filmmuziek – werd zelfs tweemaal gespeeld.

Wie was die Beethoven?(1) Een hele nurkse, eigenzinnige man, dat in ieder geval. Zette de rockscene op zijn kop, en niet alleen met symfonieën. Prachtig zijn veel van zijn strijkkwartetten, met de gangbare line-up van rockbands uit die tijd , met twee violen, een cello en een altviool. Voor de pianoliefhebber – hopelijk heeft Baudet de markt daarvoor niet helemaal bedorven – zijn er zijn pianosonates. En er is nog zoveel meer. Wil je klare eenvoud? Zijn rockballad ‘Ich Liebe Dich’ is wat je wellicht zoekt. Wil je de virtuositeit van uitgesponnen solo’s? Beethovens Vioolconcert! Big band-muziek? Zijn pianoconcerten, vooral het Vijfde!

Beethoven werkte niet , zoaals veel eerdere componisten, in vast dienstverband maar als zelfstandige ondernemer, al is ZZP-er hier wellicht een beter woord. Hij drukte in zin muziek een geest van vrijheid uit en liet zich overduidelijk inspireren door idealen van Verlichting en Franse Revolutie, die verre vorlopers van de Roaring Sixties. In zijn personlijkheid klinkt veelal een eigenzinnig individualisme door, niet alleen als huj muziek maakte, maar ook in zijn omgang met mensen. Hij kwam nogal eens aristocraten tegen, zoals ook latere rockers optrokken met de jet set van New York en Londen. Een Bob Dylan trad ooit op bij de inauguratie van Bill Clinton als president. Zo diep is Beethoven nooit gezonken. Ja, hij had welgestelde mensen nodig, als kopers van zijn werk en als publiek bij zijn concerten. Ontzag had hij er echter niet voor. Toen één of andere prins zich aan hem voorstelde, was Beethovens antwoord naar verluidt: “Prins ben je door geboorte. Wat ik ben, dat ben ik van mezelf. Er zullen duizenden prinsen zijn, maar er is maar één Beethoven.” (2) Het typeerde de man, of hij het nu echt gezegd heeft of niet..

Maar nu de aanleiding van dit stukje: die weergaloze Zevende Symfonie!(2) Het eerste deel is lang, en begint in een gespannen kalmte, en hobo die in aanhef de slo doet, trage akkoorden en reeksen eenvoudige toonladders. Dan opeens: vertraging…. en een omslag in een levendig walsritme. Daarin krijgt de dwarsfluit een solopartij. Nu hou ik niet zo van dwarsfluit, maar bij Beethoven werkt het precies goed. Hij kan natuurlijk ook niet aansprakelijk gesteld worden vor de reputatieschade die Thijs van Leer en Berdien Stendberg het instrument hebben bezorgd. Natuurlijk, het was vakwerk wat genoemde fluiters deden, maar zoveel suiker heb ik toch liever in mijn koffie dan in mijn oren. Bij ‘walsritme’ dient men in deze Zevende trouwens ook niet aan gezapige Straus-toestanden te denken. Hier wordt gedánst, niet vagelijk in rondjes gecirkeld.

Het tweede deel is dat befaamde Allegretto. Langzaam, mineur-akkoorden, grotendeels een thema met variaties, in een strak, gelijkmatig tempo op een enkele onderbreking na, met langzaam aanzwellend volume. Intussen cobineert hij een straf marstempo met triolen, figuurtjes die als het ware in driekwartsmaat gaan. Dus terwijl het ene deel van het orkest kordaat 1, 2, 3, 4 doet, of 1, 2, 1, 2, speelt het andere deel binnen dezelfde tijd 1, 2, 3, 1, 2, 3. Mars en wals door elkaar heen! Alles gaat ervan bewegen, en alles blijft niettemin in beland. Hypnotiserend, dit deel. Hoe het gespeeld wordt maakt hier overigens erg uit. Als het te ‘dik’, te vloeiend en ‘romantisch’ gespeeld wordt, gaat veel van het prachtige effect verloren in een zoet-sombere geluidsbrij. Strak, met ingehouden emotie. Dat is wat mij betreft het mooiste.

Dan het derde deel, een zogeheten Scherzo. Daar zien de de grappenmaker Beethoven aan het werk. In Scherzo herkennen we het woord ‘scherts’ niet voor niets. Scherzo’s waren iets nieuws in de symfonie. Eerdere orkestrockers als Haydn en Mozart hadden als derde deel veelal een menuet, een genoeglijk dansdeel, goeddeels in driekwartsmaat. Beethoven deed daar liever een scherzo, en in de Zevende was dat een afwisseling tussen een heel snel schetterend stuk, en een veel langzamer deel in slepend walsritme en dan terug naar het snelle deel. Tot zover is het nog menuetterig. Maar in het oude menuet bleef het daar veelal bij: snel-langzaam-snel. Beethoven gaat echter na het tweede snelle stukje doodleuk weer terug naar langzaam, waar hij intussen ook lekker m toonsoortschuivend met akkoorden speelt. Dat schuiven met en tussen toonsoorten staat bekend als moduleren, en Beethoven was er dol op. Na langzaam weer terug naar snel, en wéér naar langzaam – en dan opeens broem, broem, broem broem, UIT! En klaar is het derde deel. Dat is nu humor. Maar de pret moet dan nog goedddeels beginnen.

Want er is nog een vierde deel, en dat tart eigenlijk iedere beschrijving. Een snelle overwinningsmars is het, maar daar doen we het deel helemaal geen recht mee. Het schettert, het dreunt, het tettert, met indringende korte melodische motiefjes, steeds herhaald, aaaneengeregen tot een dreunend thema dat alles dat het tegenkomt doorbreekt. Oppervlakkig gezien is het een soort oorlogsmars, en de hele symfonie is mede gemaakt om eem militaire overwinning te onderstrepen. Maar de muziek groeit de aanleiding ervoor feitelijk boven het hoofd. Maar het is een zeer opstandig soort oorlog die ik hier hoor. Dit is revolutie op muziek. Ik hoop nog altijd eens door politielinies heen ter breken, zij aan zij met tienduizenden anderen, uitgedost als Sansculottes en Enragés in Franse Revolutiestijl, met deze muziek dreunend uit alle hoeken en gaten van de stad. Geen gevestigde orde die dat langer overleeft dan dit deel duurt.

Je bewijst jezelf een gunst als je het stuk zelf beluistert. Smaken verschillen, ik heb een paar uitvoeringen geprobeerd op YouTube. Gustavo Dudamel doet het niet verkeerd, en komt bij vlagen in de buurt van de manische extase die het stuk vereist. Roger Norrington doet het met grote precisie met de London Classical Players, in 1987, en goeie opnamekwaliteit. Maar het is me iets te keurig. Leonard Bernstein: goed! Een mooie versie van de hele symfonie doet het Concertgebouworkest met Iván Fischer in januari 2014. Wel is bij hem het Allegretto daar op de rand van precies het soort melodrama dat ik boven als risico aanstip. Maar het slotdeel is verzengend zoals het hoort. Zelf heb ik de versie van Carlos Kkleiber en het Wiener Philharmoniker hier in de kast, op één CD samen met de Vijfde van Beethoven, een werk dat diepere sporen in mijn ziel nagelaten zou hebben als de Zevende niet had bestaan. Robuust en gedegen. Maar welke uitvoering je ook neemt, doe jezelf een lol en volg de oproep die Bob Dylan aan zijn band deed toen hij in 1966 Like a Rolling Stone inzette voor een opvallend vijandig publiek: Play it F*cking Loud!

Er is na Beethoven absoluut nog verdienstelijke rock ‘n’ roll gemaakt. Schuberts Strijkkwintet bijvoorbeeld: dat kan de Zevende van Beethoven evenaren, en kent een slotdeel dat net zo manisch en allesverzengend is als dat van die Beethoven-symfonie. Latere rockers als Beatles en Green Day komen af en toe in de buurt en hebben op hun best met de oude Ludwig vooral ook een ongebreidelde energie gemeen. Maar hoe dat ook zij, er was, is en blijft maar één Beethoven. Gefeliciteerd, ouwe Zevende!

Noten:

1 Zie onder meer Ludwig van Beethoven, wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_van_Beethoven

2 Zie Symfonie nr. 7 (Beethoven), wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Symfonie_nr._7_(Beethoven)

3 Gevonden in: Componist Ludwig van Beethoven, Classics To Go 26 juni 2016, http://www.classicstogo.nl/features/componist-ludwig-van-beethoven/ Een iets andere versie van het citaat: “42 inspiring Quotes by Ludwig van Beethoven, the German Mozart”, op The Famous People, https://quotes.thefamouspeople.com/ludwig-van-beethoven-469.php Of Beethoven dit echt zo gezegd heeft, staat naar mijn indruk niet helemaal vast. Je komt quote-collecties tegen zonder dit citaat, en bij de quotes zoals ik die tegenkwam staan geen details. Dat de houding van Beethoven met dit al dan niet authentieke citaat redelijk goed wordt uitgedrukt, is zeer aannemelijk.

4 Beethoven Symphony No. 7 – 4th Movement, uitvoering Gustavo Dudamel en het Simon Bolivar Symphonie Orchestra of Venezuela, https://www.youtube.com/watch?v=o-MixxJBJ7E
Beethover 7th Symphonie No 7 – 4th movement, uitvoering Roger Norrington met de London Classical Players, 1987, https://www.youtube.com/watch?v=_7b1xO7K2RI
Beethoven Symphony nr. 7 – Leonard Bernstein (4), met de Wiener Philharmoniker, 1978, https://www.youtube.com/watch?v=3JS2Plbu1V4
Beethoven: Symphony N0. 7 7 – Royal Concertgebouw Orchestra & Iván Fischer, https://www.youtube.com/watch?v=-4788Tmz9Zo
Beethoven: Symphonien NOS 5 & 7, Wiener Philharmoniker, 1975 & 1976, Carlos Kleiber, Deutsche Grammophon

Peter Storm