Deel vier in een serie stukken in reactie op “Anarchisme gaat de revolutie niet brengen” van de hand van JW. Het worden in totaal vijf stukken. Minstens, want JW solliciteert, gezien de reacties die hij inmiddels op mijn blog heeft doen plaatsen, duidelijk naar meer 🙂
JW gaat vervolgens uitvoerig in op “de grootste zwakte van het anarchisme als ideologie:” (let wel: niet alleen het Nederlandse, in de huidige vorm, of soortgelijke relativeringen waar eerder nog sprake van was) “een onwil om te erkennen dat macht onvermijdelijk is in de revolutie en het voortbestaan ervan, en een onkunde om om te gaan met bestaande machtsdynamieken (in de eigen beweging en in de maatschappij.” Met of zonder permissie – ik ben anarchist, dus laat die permissie maar zitten – dit is daverende nonsens zoals die in allerlei variaties door Marx, Plechanov, Lenin, Trotski, Stalin en noem ze allemaal maar op, keer op keer is herhaald. De kwantiteit van de kolder slaat echter zelden erg dialectisch om in de kwaliteit van de waarheid, hoe vaak je de kolder ook herhaalt.
Anarchisten hebben boekenkasten volgeschreven over de macht op weg naar, in en na de revolutie. Machtsvorming van onderaf, de verdediging van een revolutie tegenover contrarevolutie en militair geweld is precies het onderwerp van essays van anarchistische kopstukken Bakoenin en Malatesta, die ook enige praktijkervaring meebrachten in het onderwerp. Emma Goldman schreef over de lastige dilemma ‘s die zoiets kan opleveren tijdens de Spaanse revolutie waarin anarchistenzij aan zij veochten met niet-anarchisten tegen een gemeenschappelijke fascistische vijand, terwijl de antifascistische bondgenoten zich tegelijk als contrarevolutionaire vijanden ontpoppen. Wat doe je? Doorgaan met samenwerken? Hoe? Breken met de pseudo-bondgenoten maar daardoor de gezamenlijke vijand in de kaart spelen?
Er is veel te zeggen over de soms rampzalige keuzes die anarchisten op het gebied van machtsvorming ter verdediging van de revolutie in Spanje maakten. Maar het idee dat anarchisten dit soort problemen negeerden, niet bereid waren “om te erkennen dat macht onvermijdelijk is in de revolutie” etcetera, is zo aantoonbaar onjuist dat het de vraag oproept waarop JW zich hier eigenlijk baseert. Anarchisten negeren de macht niet. Dat kan ook moeilijk, want het doel van anarchisten is nu juist die macht van bovenaf op te doeken, te vervangen door zelfbepaling, door macht-van-onderop die we dus nadrukkelijk niet afwijzen, al noemen we haar niet altijd ‘macht’.
Dan gaat het mes van JW in het alternatief dat anarchisten in de plaats van kapitaal en staat gesteld willen zien: “op kleine schaal georganiseerde collectieven” die de levensbehoefte in vrijheid regelden. “Dat binnen de context van kapitalisme en imperialisme zoiets niet kan bestaan wordt gewoon genegeerd, net als het feit dat zo ‘n maatschappijorganisatie absoluut geen garantie geeft dat iedereen toegang heeft tot de (…) levensbehoeften.” Wederom onjuist. Van negeren is geen sprake, anarchisten zagen dit soort problemen onder ogen en probeerden er antwoorden op te vinden, in theorie en praktijk.
De verdediging van de revolutie – tegenover kapitalisme in Witte, openlijk contrarevolutionaire maar ook in Rode gedaante – was bijvoorbeeld onderwerp van een brok praktijkervaring van Nestor Machno en de anarchistisch-geïnspireerde partizanenstrijd in de Oekraïne van 1918 tot in 1921. Peter Arshinov, medestrijder en ooggetuige, schreef er uitvoerig over (1), zowel over de militaire dimensies als over de manier waarop mensen probeerden een vrij gemeenschapsleven op poten te zetten. Het is maar één voorbeeld van anarchisten die zich zeer bewust rekenschap gaven van het probleem dat je krijgt als een revolutie ergens zegeviert, maar vervolgens belaagd wordt door allerhande contrarevolutionaire militaire machten.
Interessant is hier trouwens dat Rode legerchef Trotski bereid was met Machno samen te werken als de Rode macht bedreigd werd. Zo slecht deden die anarchisten het dus blijkbaar toch niet in militair opzicht, mocht dat type efficiency je maatstaf zijn. Was het Witte gevaar, deels door effectieve guerrillatactieken van die anarchisten, weer geweken, dan staken Trotski’s soldaten de anarchisten weer het mes in de rug. Nee, anarchisten hebben van niemand anders lesjes nodig over de dilemma’s die het verdedigen van een revolutie oplevert, en de prijs die een verkeerde keus met zich mee kan brengen.
Dan die toegang tot levensbehoeften in een maatschappij van vrije collectieven. “Zonder geleide economie betekent het bestaan van diverse, kleine, autonome collectieven niets minder dan dat er competitie en zelfs zuchtigheid ontstaan.” Hier komt de auteur zelf met Spanje 1936-1939 aanzetten. “De collectieven (die daar in die periode werden opgezet, PS) waren zelf verantwoordelijk om te overleven; collectieven die (…) beter bedeeld waren, hadden meer macht en hadden betere toegang tot voorzieningen. De arme collectieven werden gedwongen een hypotheek op te leggen op hun productiemiddelen en te lenen bij… de bourgeois overheid.” Heel indrukwekkend allemaal als weerlegging van het anarchisme, totdat je weet dat anarchisten zelf de collectiviseringen (2) zagen als half werk, precies omdat het vaak neerkwam op zelfbeheer in een markteconomie met alle scheefgroei die concurrentie meebrengt. Anarchisten probeerden daarom collectieven uit bepaalde bedrijfstakken samen te brengen in hele gesocialiseerde sectoren.
Dat ging moeizaam, deels omdat precies die “bourgeois overheid” die de collectieven als voldongen feit nog net tolereerde zolang die overheid zich niet sterk genoeg voelde om ze de nek om te draaien. Intussen werkte die “bourgeois overheid” verdere uitbreiding van het zelfbestuur wel vast actief tegen door de geldkraan af te knijpen. Dat de anarchistische arbeidersbonden gebundeld in de CNT die “bourgeois overheid” gedoogden, en zelfs ministers leverden, was overigens wel een fatale fout (3). Het zegt mij echter vooral dat dingen misgaan, niet als anarchisten hun principes toepassen maar juist als ze die principes loslaten.
Overigens lukte in de Spaanse deelstaat Aragon wel wat in Barcelona vastliep in versnippering. In Aragon waren niet alleen honderden agrarische collectieven en communes; die waren ook nog eens in een soort federatie gebundeld, waarmee van onderop de versnippering in ieder geval gedeeltelijk werd doorbroken. In sommige agrarische communes leidde dat streven tot pogingen om libertair communisme, tot en met afschaffing van het geld dus, door te voeren. Dit alles werd door anarchisten die hun principes loslieten uit naam van ‘antifascistische eenheid’ in gevaar gebracht en vervolgens door de “bourgeois overheid” (waarbinnen de Communistische Partij steeds dominanter werd) eerst verstikt via de geldkraan, en vervolgens gewapenderhand verpletterd. De demoralisatie die daarvan het gevolg was, maakte een fascistische overwinning vervolgens nog wat makkelijker. Maar alweer, niet het anarchisme als theorie is hier door de mand gevallen. Juist het loslaten ervan door teveel anarchisten, plus de actieve bestrijding van het anarchisme door al die andere stromingen, fascistisch en ‘antifascistisch’, heeft tot dit debacle geleid.
Zo gaat het maar door in het alhier besproken epistel, misvatting na misvatting. De auteur dicht anarchisten de curieuze opvatting toe “dat een revolutie betekent dat je in één keer een klassenloze samenleving creëert.” Ik wil wel eens een citaat zien van een anarchistisch denker die zoiets beweert. Graag haal ik hier een tekst naar voren van Errico Malatesta naar voren, Italiaans anarchist, propagandist maar tegelijk activist. Het betreft een artikel uit 1922, kort na het mislukken van de semi-revolutie van 1919-1920 waarbinnen anarchisten een aanzienlijke rol hebben gespeeld. De tekst heet, in de Engelstalige versie, “Revolution in practice” (4) , revolutie in de praktijk. Ik geloof dat deze tekst een praktische houding aangeeft waarin nogal wat anarchisten nogal wat verstandigs kunnen herkennen. Met het in één keer denken te creëren van een klassenloze samenleving heeft het duidelijk niets te maken. De big bang-theorie is natuurwetenschap, maar geen recept voor revolutionaire maatschappijveranderaars.
Malatesta zegt om te beginnen: “revoluties braken uit, breken uit en zullen uitbreken onafhankelijk van de wensen en handelingen van anarchisten; en omdat anarchisten slechts een kleine minderheid van de bevolking zijn en omdat anarchie niet gemaakt kan worden door dwang en opgelegd door wet, en gewelddadig opgelegd door weinigen, is het duidelijk dat vroegere en toekomstige revoluties geen anarchistische revoluties waren of kunnen zijn.” Dat is echter geen reden om ze niet naderbij te brengen: “We willen de revolutie zo snel mogelijk maken en daarbij alle kansen aangrijpen die zich mogen voordoen.” Anarchisten als Malatesta accepteren dat ze een revolutie helpen aanjagen die niet ‘van hen’ is, en waarin ze vaak een minderheid zijn die niet haar wil kan opleggen aan de rest zonder de eigen idealen te vertrappen en zonder daarmee een werkelijk bevrijdende revolutie tegen te werken.
Wat is dan de rol die we proberen te spelen? “Hier is onze missie: verpletteren, of bijdragen aan de verplettering, van alle politieke macht, met alle reeksen van repressieve machten die haar ondersteunen; voorkomen, of trachten te voorkomen, dat er nieuwe regeringen en nieuwe machten opkomen; in ieder geval, afziend van iedere erkenning van welke regering dan ook, altijd ertegen strijden, het recht eisen en vorderen, met fysieke kracht indien mogelijk, om te organiseren en te leven zoals we willen, en de vormen van de samenleving uit te proberen die ons het beste lijken, natuurlijk zolang als ze niet de rechten van anderen in gevaar brengen”. Hier zijn we wel heel ver verwijderd van het bizarre idee van een revolutie die in één klap alle anarchistische idealen verwezenlijkt terwijl de glasscherven en stenen nog op straat liggen na de beslissende confrontaties.
Maletesta ‘s tekst is nuttig, omdat hij praktisch denkt en helder formuleert en zich geen illusie maakt dat revoluties zuiver anarchistisch zullen zijn. Maar zijn houding zien we in elke revolutie waar anarchisten actief zijn terug: de staat en de hogere machten aanvallen, zij aan zij met andere groepen; de nieuwe machthebbers tegenwerken en bestrijden omdat en voor zover ze de nieuwe revolutionaire vrijheid vertrappen; door de kracht van het goede voorbeeld het anarchistisch potentieel in een revolutie versterken. De revolutie is van iedereen die de revolutie maakt, en anarchisten proberen daarin een, hopelijk vruchtbare, inbreng te hebben.
Noten:
1 Peter Arshinov, “History of the Machnovist Movement (1918-1921)” http://theanarchistlibrary.org/library/peter-arshinov-history-of-the-makhnovist-movement-1918-1921
2 Voor veel informatie over de collectieven in Spanje in die revolutietijd, zie bijvoorbeeld: Sam Dolgoff (ed.) “The Anarchist Collectives – workers’ self-management in the Spanish Revolution” http://theanarchistlibrary.org/library/sam-dolgoff-editor-the-anarchist-collectives
3 Het was een fout die door sommige anarchisten meteen al onderkend werden in anarcho- gelederen tot heftige discussie aanleiding gaf. Zie over de kwestie Vernon Richards, “Lessons of the Spanish Revolution”; en een reactie van Sam Dolgoff, “Controversy: Anarchists in the Spanish Revolution” http://libcom.org/library/controversy-anarchists-spanish-revolution-sam-dolgoff , een deel uit zijn memoires dat op Libcom.org te vinden is. Aanrader is ook een bundeling van teksten uit de internationale anarchosyndicalistische beweging van die tijd, van onder meer Albert de Jong en Alexander Schapiro, in 1979 samengebracht en uitgegeven onder de titel “Waarom verloren wij de revolutie – De nederlaag van het Spaanse anarchosyndicalisme in 1936-1937”
4 Errico Malatesta, “Revolution in practice” http://theanarchistlibrary.org/library/errico-malatesta-revolution-in-practice
(wordt vervolgd)
Peter Storm
#1 by Conan on 2016/05/20 - 17:25
“op kleine schaal georganiseerde collectieven” die de levensbehoefte in vrijheid regelden. “Dat binnen de context van kapitalisme en imperialisme zoiets niet kan bestaan wordt gewoon genegeerd, net als het feit dat zo ’n maatschappijorganisatie absoluut geen garantie geeft dat iedereen toegang heeft tot de (…) levensbehoeften.
Het Dillema is dus ongeveer zo samengevat. Binnen het imperialisme en kapitalisme staan grootmachten tegenover elkaar en indirect tegenover haar bevolking. De bevolking heeft gelimiteerde vrijheid, binnen het keurslijf van de overheid. Dit om het machtsblok sterk te houden ten opzichten van andere machtsblokken, want je weet nooit waar die toe in staat zijn. De andere machtsblokken hanteren dezelfde mechanismes. De bevolking heeft hier geen profijt van, tenzij je de macht van je natiestaat internaliseert, of tenzij je dusdanig bang bent voor de andere machtsblokken, dat je je eigen machtsblok, of het machtsblok waarvan jij een burger bent wilt versterken. Een koude oorlog tussen natiestaten, een wapenwedloop aangevoerd door wederzijdse paranoia.
Ik denk dat wat je niet uit het oog moet verliezen, is dat de natiestaten vooral azen op grondstoffen, menselijk kapitaal, goedkope arbeid, alles om de positie van hun multinationals te versterken en dus hun eigen positie indirect te versterken. Een kleine autonome zone in een binnenstad, is voor een Westers land niet echt een probleem. De omzet van hun kapitaal ligt immers in de derde wereld. Het proletariaat van de 21ste eeuw bevind zich in de derde wereld, niet in de eerste wereld. Stel daarentegen dat bijvoorbeeld fabrieksarbeiders in Bangladesh over zouden gaan op militant zelfbestuur dan zouden de westerse landen wel ingrijpen, om de belangen van hun bedrijven te behartigen. Kortom, het ligt eraan wie autonoom zelfbestuur toepast en waar het toegepast word. Kraak een vervallen dorp in het binnenland van Frankrijk en niemand ligt er echt van wakker, maar dat is dan nog steeds een autonome, micro enclave, die de belangen van het kapitalisme niet tegenzit. Althans, zo lang het klein blijft en subcultureel. Zo kan je natuurlijk ook stukken land gezamenlijk opkopen, om daar libertaire princiepen te hanteren.
Stel een arbeiders klasse organiseert zich, en vormt een verbond van collectieven zoals in Spanje etc. Een syndicalisme. Dan zal de leiding van het land eerst proberen het zelf te vernietigen, lukt dit niet meer, dan zullen ze zich tot bevriende landen richten. Maar stel dat in die bevriende landen, de militairen daarvan geen zin meer hebben in het aanvallen van andere landen etc, dan is dit ook geen optie meer. Het ligt dan bij de bereidwilligheid en het nationalisme van de militairen. In hoeverre deze zich identificeren met hun natiestaat, of met hun sociale klasse. Een boycot van militairen, om oorlogen te voeren die niet in hun belang zijn, zou dit kunnen bewerkstelligen. Na de Irak oorlogen is er in Amerika al een sterker anti militarisme ontstaan, van zowel linkse proletariërs, als de meer rechtse patriottische proletariërs. Zowel rechtse tea party mensen, als linkse anarchisten verwerpen het Amerikaans imperialisme. Dat is in princiepen een groot gedeelte van de arbeidersklasse, die het Amerikaanse militarisme niet meer ondersteunen. Kortom, anarchisme moet van onderop komen en moet ook breed gedragen worden, over landsgrenzen heen. Daarnaast is anarchisme ook een soort geleidende schaal. Het is het ageren tegen de opportunisten, om je eigen belang te behartigen, die is niet een weg naar een hemel op aarde, maar het creëren van eilandjes binnen de hel op aarde. Eilandjes die aan elkaar smelten en zo langzaam de wereld deconstrueren.
Daarnaast denk ik nog steeds dat arbeider autonomie minder gevaarlijk is voor de mondiale financiële elite, zodra deze niet de belangen van de machthebbers tegen zit. Zo kan het langzaam aan ageren, organiseren en groeien, zonder dat er een directe escalatie zal zijn.
Zonder geleide economie betekent het bestaan van diverse, kleine, autonome collectieven niets minder dan dat er competitie en zelfs zuchtigheid ontstaan
In een geleide economie is er ook sprake van zelfzuchtigheid, maar dan van de topambtenaren en fabrieksdirecteuren, die in dienst van de staat werken. Zei hebben immers vele privileges en slokken grote delen van de gecureerde welvaart op.
Peter zal de projecten met de collectieven ook niet als geslaagd zien, omdat Peter meer een aanhanger van Kropotkin is en zijn agrarische anarchisme. Ik daarentegen heb geen problemen met collectivisme. Laat ik het zo zeggen, het in een klap oplossen van al de problematiek is niet haalbaar en al helemaal niet via een genationaliseerde economie en dat heeft het verleden wel uitgewezen. Zoals Proudhon het zegt, marktwerking op zichzelf is nog niet het probleem, wat het probleem is, is wanneer de mensen de vruchten van hun eigen arbeid niet plukken. Loonarbeid doet afbraak aan de individuele arbeid, net als grootgrondbezit dat doet. De collectieven handelen egocentrisch, omdat mensen hun eigen leven allereerst in beheer hebben. Jezelf en de mensen om je heen, dat is je wereld, daar identificeer je je mee, niet met ‘de arbeider’, of ‘de Hollander’, etc. Daarom handelen deze collectieven autonoom, maar wel met het oog op het vermijden van monopolies. Ze werken zo, dat jou arbeid, jou ook ten goede komt en niet de baas, of de staat. Egocentrisme is niet verkeerd, zolang het niet leid tot finaciele monopolies, Je moet niet meer van mensen vragen, dan hun primaire levensonderhoud. Je kan ze niet een hele zedenleer opdringen, ze helemaal omvormen naar jou ideaalbeeld. Zodra je de meest basale materiĂ«le condities gefaciliteerd hebt, dan is er al een wereld gewonnen, dat is iets wat linkse idealisten niet schijnen te begrijpen, omdat hun mensbeeld te naĂŻef is. Als het niet in een klap precies is, zoals jij zou willen dat de wereld is, dan is het niet goed. Maar zo moet je niet denken, dat is onrealistisch en gevaarlijk. Je zou moeten kijken, naar hoe mensen hun leven meer in eigen handen hebben, zonder daarbij andere de das om te doen. In mijn perceptie slaagt het anarchisme hier het beste in.
#2 by spelbreker on 2016/05/17 - 11:10
proefschrift over Aion van de universiteit van adam. Van heleen keijzer, ben benieuwd wat Conan ervan vindt. Dus wie is er hier een faaltrol. https://books.google.co.uk/books/about/Life_Time_Entirety_A_Study_of_AION_in_Gr.html?id=l-SmshbeyUsC