ravotr

zondag 17 mei 2015

Vrij plotseling is in Macedonië een soort van volksopstand op gang gekomen. Op 17 mei verzamelden zich vele duizenden mensen in de hoofdstad Skopje. Volgens sommigen waren het er meer dan 20.000. Ze protesteerden tegen de zittende premier en diens regering, en eisten zijn aftreden. Het was de gevestigde oppositie van waaruit de aankondiging van de demonstratie kwam. Maar dit is méér dan alleen een protest van een parlementaire oppositie tegen een zittende regering. De onvrede is breder en gaat dieper dan enkel partijpolitieke meningsverschillen. Dat maakt de gebeurtenissen van grotere betekenis.

Politieke aanleiding tot het protest iss een afluisterschandaal. Zoran Zaev, aanvoerder van de sociaaldemocraten in de oppositie, heeft bewijsmateriaal naar buiten gebracht. Premier Gruevski erkent wel de authenticiteit van die opnamen, “maar zegt dat hij er geen opdracht toe heeft gegeven”.  Of dat laatste nu waar is, als er vanuit regering en ambtenarij wordt afgeluisterd, is regering – en dus in dit geval premier Gruevski – verantwoordelijk. Mensen zijn nu boos, en geef ze eens ongelijk. Zaev heeft betogers al v gevraagd om voor het regeringsgebouw te blijven tot de premier is afgetreden. Als mensen inderdaad een soort demonstrantenbeleg rond dat gebouw beginnen, heb je meer dan een demonstratief protest. Dan heb je een beginnende opstand.

Natuurlijk komt zoiets niet puur opgang vanwege incidentele afluisterpraktijk van regeringswege. Trouw geeft een beeld. “Ontevreden Macedoniërs uit alle lagen van de bevolking hebben elkaar gevonden in hun afkeer van premier Gruevki. Hun lijst met grieven is lang. De regering is autoritair, corrupt en ziekelijk verknocht aan de macht, zeggen demonstranten. Alle sleutelfuncties moeten worden bezet door vertrouwelingen van de premier, en alle middelen zijn toegestaan om kritiek de kop in te drukken. ‘Het is niet langer uit de houden met deze criminelen’, is de korte uitleg van een ambtenaar op een ministerie”, kennelijk één van de betogers. De thema ‘s van de onvrede doen denken aan soortgelijk protest, enkele jaren eerder en enkele honderden kilometers zuidelijker. Het zal niet lang duren of journalisten spreken van Macedonische Lente, en hopelijk zet die lente door ook.

De regering is conservatief, de oppositie sociaaldemocratisch, al hoeven we ons van de invulling van die laatste term geen al te progressieve voorstelling hoeven maken. Maar het straatprotest loopt niet puur aan het handje van die oppositie. “Al demonstreerden zij zondag zij aan zij met de sociaal-democratische oppositieleider Zoran Zaev, dat wil niet zeggen dat ze hem zomaar vertrouwen.” Dat lijkt me een heel gezond teken, want een protest dat louter de ene regering door de andere helpt vervangen – om vervolgens te merken dat die andere regering vrijwel hetzelfde doet als haar voorganger – schiet niet echt op. Dat er scepsis onder demonstranten is over beide partijen, is positief.

Eveneens positief is het feit dat de opstandige menigten zich niet hebben laten uitspelen langs etnische lijnen. Mensen voeren Macedonische vlaggen mee, maar ook Albanese vlaggen ontbraken niet. “Menigten, waaronder leden van Macedonië ‘s Albanese etnische minderheid, verdrongen zich door de centrale avenue voor het regeringskantoor van Gruevski”, aldus Aljazeera.

Dit zij aan zij actie voeren van mensen uit beide bevolkingsgroepen is helaas niet vanzelfsprekend. Spanning tussen Macedonisch en Albanees nationalisme is een ontwrichtende factor in de Macedonische maatschappij. De meerderheid in het land is Macedonisch, een kwart Albanees van afkomst, en vanuit die Albanese minderheid dringen sommigen aan op autonomie en soms meer. Vorige week beweerde de regering een samenzwering van Albanese gewapende mensen die aanslagen van plan waren te hebben ontmaskerd. Demonstranten zien dat als een poging van die regering om de aandacht af te leiden van haar eigen impopulariteit.

Trouw citeert zelfs iemand die de hele samenzwering zelf een opzetje van de regering noemt: De regering heeft die jongens gewoon betaald”. Dat hoeft helemaal niet waar te zijn: er zijn eerder gewapende confrontaties geweest tussen Albanese nationalisten en de Macedonische staat. Maar dat dit soort confrontaties de zittende macht goed uitkomen lijkt me evident. Het feit dat demonstranten zowel van Macedonische als Albanese herkomst zijn, is gunstig. Het laat zien dat deze boze mensen zich vooralsnog niet langs etnische lijnen tegen elkaar op hebben laten zetten, maar hun woede tegen de gemeenschappelijke vijand richten, tegen de zittende macht.

Komende uren en dagen kunnen spannend worden. Gaat de regering snel bezwijken onder de druk van de straat? Of laat die regering de nadrukkelijk aanwezige oproerpolitie de straten schoonvegen? En wat voor geluiden en verlangens zullen binnen de protestbeweging naar voren komen, of die nu snel de regering verdrijft of niet? Er is namelijk meer dan alleen woede over afluisterschandalen, corruptie en de verkleefdheid van politici aan de macht.

Protest tegen de regering was er al eerder. Eind vorig hielden studenten forse protesten  tegen een een wet waarmee de staat greep op universiteiten en examens probeerde door te drukken. Dat droeg er, naast een protestbrief van academici  uit allerlei landen, vast aan bij dat de wet in februari van dit jaar werd opgeschort. Ik schreef er destijds – kort na de protesten, maar voor de opschorting van de wet – al eens wat over.

Was het studentenprotest een aanloopje naar de huidige opstand? Ik vermoed dat zich onder de huidige demonstranten ook wel sommigen van de setijds protesterende studenten zullen bevinden. Hoe dat ook zij, het eerdere – en relatief succesvolle – studentenprotest laat in ieder geval zien dat er ook in Macedonië beweging en protest bestaat dat zich niet tot pure partijpolitiek laat reduceren. Dat stemt voor de vooruitzichten van de huidige opstandigheid voorzichtig hoopvol.

Peter Storm