zaterdag 11 april
Wederom heeft het College van Bestuur (CvB) van de Universiteit van Amsterdam (CvB) de rechter erbij gesleept in een poging om studentenactie te breken. Wederom liet ze langs die weg de Mobiele Eenheid (ME) op deze studenten los. Wederom ontruimde die ME een bezet universiteitspand, nu het Maagdenhuis zoals eerder het Bungehuis. Wederom is het studentenprotest hiermee een tactische nederlaag toegebracht, maar niet veel meer dan dat. Dat er een vervolg van strijd komt, daar hoeven we intussen niet in alle ernst aan te twijfelen.
Er is vandaag reden voor woede op politie, stadsbestuur en CvB. Er is deze dagen reden om hele goed na te denken over wat er hier en daar verkeerd is gegaan en hoe de strijd het beste kan worden voortgezet. Er is absoluut geen reden voor diepergaande verslagenheid. Eerder het tegendeel. Niet de studenten gaan dezer dagen af als een gieter. Dat lot is weggelegd voor het universitaire, intussen van elke spoor van geloofwaardigheid beroofde ‘gezag’.
De Maagdenhuis-ontruiming van vandaag is de ontknoping in één van de langste bezettingsacties aan de universiteit sinds zeer lange tijd. Die bezetting was zelf deel van een opmerkelijke studentenopstand – in Amsterdam, maar met landelijke uitstraling. Met de ontruiming is een fase in die strijd zelf tot een einde gekomen. Niet meer dan dat, en van meer dan een tactische tegenslag hoeft geen sprake te zijn. Intussen verdienen mogen de actievoerenden van de afgelopen weken van ons allemaal een heel groot compliment, een groepshug of wat voor andere passende blijk van grote waardering dan ook.
Het studentenprotest richtte en richt zich tegen het gebrek aan zeggenschap van studenten en personeel aan de universiteit, en tegen het zogeheten rendementsdenken: het stelselmatig voorrang geven aan financiële en daaraan gekoppelde kwantitatieve criteria (aantal diploma’s , studiepunten, hoeveelheid publicaties) dan aan kwaliteit van onderwijs en onderzoek.
Hoe dat werkt? Thomas Muntz, zelf UvA-docent, geeft in een fijn en verhelderend artikel een voorbeeld. “Sinds een paar jaar is het zelfs zo dat het ministerie alleen betaalt per op tijd afgestudeerde student. Heb je studievertraging? Dan lever je de afdeling niets op.” Dus, zo is al snel de redenering: “een opleiding die te weinig studenten op tijd aflevert is ‘niet rendabel’. Wat, ongeacht de toegevoegde waarde op inhoudelijk terrein, dus betekent dat de universiteit zonder die opleiding beter af is.” Om eens een studentenleus te citeren: onderwijs verneuk je zo.
Voor actievoerende studenten en docenten was de opgeëiste zeggenschap nodig om die voorrang van zakelijk rendement boven menselijke ontplooiing aan te vechten, de oppermacht van een CvB dat zich als bedrijfsmanagement gedraagt – en het in feite ook is! – uit te dagen en alternatieve wijze van aanpak naar voren te duwen.
De strijd tegen gevestigde de autoriteit en tegen neoliberale prioriteit gingen van het begin af aan hand en hand. Door met name hun pijlen op dat rendementsdenken te richten, verwierven de studenten al snel zeer brede steun en waardering. Mensen voelen goed aan dat precies dat soort denken – en de bijbehorende praktijk – ook buiten het onderwijs funest zijn. De zorg wordt ermee kaalgeslagen, het wonen wordt er onbetaalbaar van. Dat studenten terug vochten tegen dit soort zaken, wekte herkenning en sympathie.
De strijd had een maandenlange aanloop aan de faculteit de geesteswetenschappen aan de UvA. Vanwege bezuinigingen – afgedwongen rendement! – was het bestuur daar een reorganisatie van plan die tot verlies van arbeidsplaatsen en het samenvoegen van talenstudies zou leiden. Verschraling dus, vanwege geldnood. Een goed gesprek ging het CvB uit de weg. Wel was ze intussen bezig als doodgewone vastgoedeigenaar om te proberen panden van de hand te doen. Zo bleek op 5 februari dat het Bungehuis, waar onder meer talenopleidingen plaatsvonden, aan een vastgoedbedrijf wordt verkocht.
Pogingen om de zaak zonder stevige actie in beweging te krijgen lukten dus niet, en op 13 februari begonnen studenten dan ook aan een stevige bezettingsactie in het al genoemde Bungehuis. De studenten hadden zich verenigd in actiegroep De Nieuwe Universiteit die een stevige en door het rustige zakelijke taalgebruik des te effectievere tekst met eisen naar buiten bracht. Het CvB bejegende die actie met hooghartig misprijzen, deed in gesprekken geen serieus te nemen concessies, gooide er een kort geding tegenaan en kreeg daarmee een ontruimingsbevel plus dwangsommen los. Met haar houding ontlokte ze aan actievoerders de eis dat dit CvB maar beter kon aftreden. Op 24 februari ontruimde de ME het Bungehuis. Dat bleek al binnen 48 uur geen einde van het verzet, maar juist de opmaat van een volgende ronde.
De avond erop demonstreerden 1000 tot 1500 furieuze studenten uit protest. De optocht kwam aan bij het Maagdenhuis, waar toespraken volgden. Even later: onduidelijk gedoe aan de voordeur. Nog even later: actievoerende studenten hadden zich toegang verschaft en namen het Maagdenhuis over. Een urenlange actievergadering, waar burgemeester Van der Laan en CvB-voorzitter Louise Gunning de studenten vermanend toespraken, volgde. Als het gezagsduo echt dacht dat de studenten daarop zouden gaan, vergisten ze zich. De bezetting, door actievoerders al snel ‘toeëigening’ genoemd maar feitelijk een tijdelijke bevrijding van het gebouw uit handen van het management, was begonnen.
Heel even leek snelle ontruiming op handen, maar al snel bleek dat het CvB een andere strategie koos: afwachten en een redelijk gezicht naar voren schuiven. In de chronologie die de Volkskrant na de ontruiming gaf, lezen we: “2 maart – De universiteit ontruimt het Maagdenhuis voorlopig niet. ‘We merken dat er vruchtbare discussies plaatsvinden en dat er inspirerende bijeenkomsten worden georganiseerd’, aldus een woordvoerder.”
Terwijl actievoerende studenten met een uitvoerig programma van lezingen en dergelijke lieten zien wat je zoal met een bevrijd gebouw kunt doen, begon een ondoorzichtig onderhandelingsproces. Het CvB kwam met een tienpuntenbrief waarin echter aan dat kernpunt: aftreden van het CvB, verkiezingen van bestuurlijke functies op alle niveaus – in de verste verte niet werd tegemoetgekomen. De actievoerders vonden de brief terecht onvoldoende. Maar later gingen ze wel gesprekken aan rond het opzetten van twee commissies, eentje over geldzaken en eentje over zeggenschap. Hiermee was de strijd echter voor een flink deel naar het terrein getrokken waar managers en bestuurders sterk staan. In het verlengde van onderhandelingen van dit type ligt al gauw inkapseling. Dat actievoerders hierin mee gingen is echter wel logisch: hiermee lieten ze zich in ieder geval zien dat ze de ‘dialoog’ niet uit de weg gingen. Maar er was geen eerlijke dialoog mogelijk met dit CvB. Dat was al rond het Bungehuis gebleken.
Intussen waren er echter enkele belangrijke ontwikkelingen geweest. Studenten in het Maagdenhuis stonden zij aan zij met een groep docenten, gebundeld in Rethink Uva. Samen met Humanities Rally , specifiek gericht op het conflict op Geesteswetenschappen, vormde Rethink UvA en DNU een samenwerkingsverband in de maagdenhuis-actie. Solidariteit met personeelsleden was een stap vooruit. Het ledenparlement van de FNV sprak op 6 maart haar steun uit aan de studenten. Dat veel van de solidariteit via de FNV-vakbond liep was echter een tweesnijdend zwaard. Want de gevestigde vakbond – ook al zijn daarbinnen democratische impulsen merkbaar – vecht het conflict niet finaal uit. Ze reguleert eerder het conflict, waarmee een flink stuk van de regie buiten het Maagdenhuis kwam te liggen, uit handen van de directe actievoerders zelf. Beslissingen over stakingskas en collectieve vakbondsactie werden immers niet daar genomen. De strijdbare taal van de eerste weken van maart weerklonk trouwens in latere weken alweer veel minder luid. Bouwen op de gevestigde bonden en denken dat dat de doorslag geeft was en is voor radicale studenten – en ook voor radicale docenten! – geen goed idee.
Een tweede ontwikkeling was de uitwaaiering van het protest naar andere steden en andere groepen studenten. Geen enkele andere universiteit kende weliswaar een bezetting maar op een landelijke actiedag op 4 maart vond toch kleinschalig protest en een reeks bijeenkomsten plaats, Diverse universiteiten kennen inmiddels groepen studenten die ook onder de naam De Nieuwe Universiteit een kritische rol proberen te spelen. Wat daar aan strijd uit gaat komen, zal de toekomst uitwijzen. Op het HBO bleef het ook niet helemaal rustig, aan een conservatorium in Enschede vond op 4 en 5 maart zelfs een korte bezetting-annex-jamsessie plaats tegen het plan om een deel van de opleiding daar te schrappen. De parallel met de aanleiding van het Bungehuisprotest is duidelijk. Ook in Enschede klaagden studenten dat ze te weinig waren gehoord.
Zowel die bezetting als ede activiteiten aan andere universiteiten bleken echter helaas niet het begin van een landelijke actiegolf. Na de actiedagen het afsluiten van de bezetting in Enschede stond de actie in het Maagdenhuis weer op zichzelf. De sympathie ervoor was breed, de aandacht aanvankelijk ook. Maar van aandacht en sympathie alléén maak je nog geen doorbraak in een gevestigd bestel dat achterover leunde en zo ongeveer afwachtten tot de actievoerders van vermoeidheid op zouden geven. Natuurlijk wérden actievoerders moe. Natuurlijk zullen frustraties en onderlingen spanningen opgelopen zijn, dat doen ze onder zulke omstandigheden. Je bent bezig voor de goede zaak, maar de boel schiet niet op, je zit op elkaars lip en interne zaken binnen het gebouw eisen steeds meer aandacht op. Natuurlijk geeft dat spanning. Dat hoort er gewoon bij. Zo groeien mensen, zo groeien acties ook, al is dat niet altijd meteen zichtbaar.
Want tegelijk is het zelf een gebouw in handen hebben en de gang van zaken er regelen ook een gezamenlijk leerproces van enorme emancipatorische waarde. Het is een oefening in heel daadwerkelijke, rechtstreekse zeggenschap, een experiment waarmee bezetters lieten zien hoe vrij onderwijs er ook uit zou kunnen zien. Bij de emancipatorische dimensie horde ook de opkomst van een initiatief om de witte dominantie in het hoger onderwijs onder vuur te nemen: de University of Colour kwam op, “nu al de best georganiseerde groep in de Maagdenhuisbezetting” volgens Anja Meulenbelt op 19 maart. De opkomst van dit initiatief is veelbetekenend onderdeel onderdeel van een proces waarin tientallen, mogelijk enkele honderden mensen, enorm aan kracht en zelfvertrouwen zullen hebben gewonnen. Dat neemt een enkele ontruiming ze beslist niet zomaar af.
De vermoeidheid, samen met het feit dat de vaart uit de actie zelf was geraakt, bracht natuurlijk wel de vraag naar voren: hoe lang gaat de bezetting door? Op 3 april maakten actievoerende studenten bekend dat er op korte termijn met het bestuur gesproken zou worden over het verlaten van het gebouw. Op 8 april leek de knoop even doorgehakt. Er was een akkoord, even leek het erop dat studenten op zondagavond 12 april het Maagdenhuis uit zouden gaan. Maar een deel van de studenten ging kennelijk niet akkoord met dat akkoord. En de bezetting probeerde te werken volgens waardevolle principes van directe democratie en van consensus, niet van eenvoudige meerderheidsstemming. Dat wil zeggen dat als een minderheid ergens principiële bezwaren tegen heeft, de meerderheid daar niet overheen kan walsen. De delegatie die met het bestuur sprak, bleek onvoldoende draagvlak te hebben. Er was onder studenten blijkbaar iets meer onverzoenlijk radicalisme aanwezig dan gematigden – en het CvB – hadden ingeschat. Frustrerend voor onderhandelaars, maar vanuit de studentenstrijd bezien een goede zaak, want aan onverzoenlijk radicalisme bestaat bepaald geen overschot.
Op de website van De Nieuwe Universiteit (DNU) lezen we meer over achtergronden. Actievoerende studenten wezen daar op breekpunten: ze eisten dat er na ontruiming een autonome ruimte binnen het Maagdenhuis zou blijven voor studenten /actievoerders. Ze eisten ook dat het CvB af zou zien van “juridische stappen”, en vond de daarin vervatte “bestuurlijke intimidatie” onaanvaardbaar. Dat lijkt me heel logisch: onderhandelen terwijl je tegelijk de andere kant met processen bedreigt is geen manier van doen. De bezetting ging door, en actievoerders pikten een enigszins op de achtergrond geraakte eis weer op. “DNU eiste daarom het vertrek van het bestuur.” Kort erop maakte DNU wel duidelijk dat actievoerenden de maandag erop het Maagdenhuis wilden verlaten.
Het CvB besloot nogmaals haar kwade trouw te demonstreren en eiste onmiddellijke ontruiming. Een al voorbereid festival dat zaterdag 11 april zou plaatsvinden, was voor het CvB geen reden om nog een paar dagen te wachten, maar werd er zelf bijgesleept om uit ‘veiligheidsredenen’ meteen een einde aan de bezetting te eisen. Het feit dat studenten al hadden gezegd dat ze maandag gingen vertrekken, maakte kennelijk ook niet uit. Het CvB wilde niet alleen het gebouw weer in handen krijgen, het wilde dat ook zien gebeuren op haar eigen moment, en gunde de studenten zelfs geen zelfgekozen eervolle aftocht meer. Actievoerders trotseerden gelukkig het ultimatum, en gisteren volgde een kort geding. De rechtbank gaf het CvB haar zin, en vandaag deed de ME haar repressieve ding.
Hoe hardhandig dat precies ging zal komende uren duidelijker worden. We we weten dat er negen mensen zijn gearresteerd, en de Volkskrant meldt ook : “Volgens Nadia Ezzeroili, onze verslaggeefster ter plaatse, was de sfeer grimmig. ‘Een student kreeg klappen en een gearresteerd meisje lag met haar handen op de rug op te grond’. Een man in een rolstoel werd door de ME weggereden uit een opstootje tussen studenten en bezetters.” Ga er maar vast van uit dat het ietsje botter is toegegaan dan uit dit soort zinnetjes blijkt. De hardste klappen vallen daar waar de media niet kijken.
Komende dagen zal blijken hoe snel de studentenprotesten verder gaan, en in welke vorm. Tegelijk zal er dan wellicht wat tijd en energie zijn om na te denken, een balans van de afgelopen m actieweken op te maken, te kijken waar zwakke plekken zitten en wat er een volgende ronde beter kan. Zelf zal ik daar ook nog dingen over schrijven, als sympathiserend waarnemer op veel te grote afstand. Minstens zo belangrijk voor de actievoerders zelf: wat slaap inhalen, douchen, goed eten, bijpraten met familie en vrienden … en eventjes uitrusten! Heel even op adem komen en energie herwinnen voor volgende acties is helemaal niet verkeerd.
Laten de studenten dat doen in de wetenschap dat ze zéér trots mogen zijn op zichzelf en elkaar. Ze hebben met hun acties discussie over zeggenschap aan het hoger onderwijs losgekregen, en die discussie is bepaald niet opeens voorbij.. Ze hebben de positie van de CvB-regenten een stuk minder onaantastbaar gemaakt. Ze hebben het rendementsdenken op universiteiten en daarbuiten ernstig omstreden helpen raken. Actievoerende studenten hebben vandaag een gebouw verloren tegen de gewapende overmacht van de staat. Maar wie denkt dat actievoerende studenten daarmee over het geheel genomen de nederlaag in deze strijdgolf hebben geleden, vergist zich schromelijk.
Peter Storm
Correctie, aangebracht 11 april 23.34 uur: het aantal opgepakte mensen bedraagt negen, en niet – zoals eerst hierboven stond – elf.