vrijdag 7 november 2014
Met opgewekt gemoed ben ik naar huis gelopen na de levendige actie “Stop werken zonder loon” die de FNV op touw had gezet en waar ik aan deel heb genomen. Het was een protest tegen het opleggen van werk aan uitkeringsgerechtigden zonder daar loon en arbeidsrechten aan te verbinden. Feitelijk ging het dus om een protest tegen dwangarbeid. De actie was levendig, met een zeventigtal overwegend lekker strijdlustige mensen.
Het had de vorm van een manifestatie in poppodium 013, gevolgd door een optocht naar de plek waar staatssecretaris Klijnsma een samenkomst had met wethouders uit het zuiden van het land. De manifestatie vond dus binnen plaats, in een zaal voorzien van spandoeken en gratis koffie en thee. Het kostte even wat kijken en zoeken, want een poster aan de deur over de actie was niette bekennen. Eenmaal binnen werd het echter snel duidelijk.
Op de manifestatie luisterden we naar sprekers, die zich gelukkig ook lieten onderbreken door vragen en kritische opmerkingen. De aanwezigen waren overwegend oudere mensen, veertigers en vijftigers , in meerderheid man maar die meerderheid is wel eens groter, en de aanwezige vrouwen lieten zich met nadruk horen, en van de vijf sprekers waren er twee vrouw. De aanwezigen waren voornamelijk wit, er was slechts een enkele donkergekleurde deelnemer. Dat is, vrees ik, redelijk typerend voor de vakbeweging , maar zeer zeker niet voor de groep mensen die met genoemde soort van dwangarbeid te maken heeft. Daaronder zitten nadrukkelijk veel migranten, vrouwen en jongeren. De vakbond weet deze mensen kennelijk weinig te bereiken.
De eerste spreker was Wil Driessen, die in Limburg actief is rond het thema van de actie. Hij wees erop dat verdringing op de arbeidsmarkt – het vervangen van betaald personeel door onbetaalde ‘vrijwilligers’ – wettelijk verboden is, en dat werken voor een uitkering s de afstand tot de arbeidsmarkt moet verkleinen volgens wettelijke regels. In de praktijk is het vaak anders. De gemeente er op wijzen had tot nu toe weinig uitgehaald.
Daarna kreeg Henk Toet uit Den Haag het woord. Hij vertelde hoe hij na 36 jaar ontslagen werd, na een tijd WW in de bijstand kwam waarna hem allerlei werk werd opgelegd met als reden om hem … arbeidsdiscipline bij te brengen en te hem te leren op tijd te komen en dergelijke. Hij beschreef ook dat hij veel had gesolliciteerd. Maar ze vragen, in zijn treffende woorden, een “professor doctor Einstein van 20 jaar”. Hij zei ook dat het wel goed zou zijn als politici als ze hun baan verloren, net zo behandeld zouden moeten worden, in plaats van 10 of vijf jaar wachtgeld te krijgen. Hij deed zijn verhaal in heldere, rustige taal, en maakte daarmee flink indruk.
Paula Verhoeven sprak vanuit haar ervaringen als bestuurder personenvervoer, waar zowel taxi- als busvervoer onder valt. Er is een meldpunt opgericht dat inmiddels 400 meldingen binnen heeft over verdringing, van betaald naar vrijwillig werk als chauffeur en dergelijke. Zestig procent daarvan gaat over taxivervoer, en dat betreft vaan vervoer van kwetsbare mensen, kinderen of mensen met een beperking. Deze ‘vrijwilligers’ zijn niet verzekerd, krijgen geen bijbehorende opleiding en dergelijke. Zo worden vakmensen feitelijk vervangen door veel minder voor hun taak berekende mensen, zo maakte ze duidelijk. Ze wees erop dat het nodig was om de politiek hierover aan te spreken. Die is verantwoordelijk voor aanbestedingen.
Frâncy van Iersel, vanuit de SP lid van de Tilburgse gemeenteraad en van Provinciale Staten in Noord-Brabant, was de volgende. Zij gaf wat cijfers: 66.000 mensen in de WW in Brabant, waarvan 6200 in Tilburg; 6300 mensen n de Bijstand, een toename van 33 procent sinds 2013, en 50 procent zijn vrouw. Ze probeert momenteel in het Tilburgse college gedaan te krijgen dat er van bijstandsgerechtigden “geen dwingende tegenprestatie zonder perspectief op baan” wordt geëist,. Of woorden van die strekking. Ze had daar wel enig vertrouwen in, zo viel uit haar woorden op te maken. Ik ben zelf sceptisch: de formulering is al rekbaar, want wat is ‘perspectief op een baan’ precies?
De laatste toespraak kwam van Ruud Kuin, campagneleider van “geen werk zonder loon”. Hij legde uit dat de FNV bezig is te veranderen, en sterker wil worden door zaken als campagne aan te pakken, niet als eenmalige actie maar als maandenlange reeks activiteiten met ongeveer dezelfde boodschap, waaronder dus “Stop werken zonder loon”. Hij legde uit water mis was aan dat werken zonder loon. Het argument ‘tegenprestatie”deugt bijvoorbeeld niet. Bijstand is een noodvoorziening, niet iets waar iets voor terug veracht hoort te worden. Net zoals bijvoorbeeld huizenbezitters ook geen tegenprestatie hoeven geven voor de subsidie die ze via de hypotheekrenteaftrek krijgen. Het hele idee van een tegenprestatie is idioot, een onzinnig idee.
Dan de opvatting ‘het moet niet tot verdringing leiden dat werken zonder loon’. Zelfs VVDers zeggen het. Maar in de thuiszorg ontmoette iemand die net haar ontslagbrief binnen had, voor de deur van degene waar thuiszorg werd verleend, de vrijwilliger die het werk ging overnemen. Die was een dag te vroeg… Zes gemeenten besparen op jaarbasis 6 ton door in de groenvoorziening betaalde mensen door ‘vrijwilligers’ te vervangen. In de verpleging: honderden ontslagen, terwijl er advertenties in het plaatselijke sufferdje kwam om vrijwilligers te vragen om eten te bezorgen.
Nu is het nog niet verplicht voor gemeenten om zo ‘n tegenprestatie te vragen; je kunt voorspellen hoe het zal gaan vanaf 1/1/2015, als dit wel verplicht wordt, ook vanwege de bezuinigingen op publieke diensten. Vrouwen en mensen met een uitkering dreigen de klos te worden, aldus nog steeds Ruud Kuin. Hij prikte nog meer argumenten door. ‘Uitkeringsgerechtigden hebben een schop onder hun kont nodig’ bijvoorbeeld. Hooguit 1 procent interesseert het écht niet, en die pik je er zo uit. “Ga gericht zoeken naar de paar mensen, ga dit beleid niet op iedereen toepassen”, aldus ongeveer zijn woorden. Riskant overigens, deze woorden, want zo erken je dat dit dwangbeleid in ieder geval in sómmige gevallen ergens op slaat. Beter categorisch afwijzen, van die ene procent – indien die wel bestaat! – heeft niemand echt last, en dwang richting de één is te makkelijk een precedent voor algemener dwangbeleid..
Terug naar Kuins betoog zelf. Argumenten als ‘je haalt mensen ermee uit een isolement’ en ‘je helpt mensen aan ervaring en vergroot kansen op de arbeidsmarkt’ zijn misschien geen onzin, aldus de man, maar er zijn andere manieren om dat te bereiken. “Bij de FNV kun je ook hele nuttige dingen doen”, zei hij fijntjes. Gelach.
De hele logica van het beleid deugde volgens hem niet. 100.000 banen in de zorg geschrapt, aan werkloosheid geen moer doen maar wel uitkeringsgerechtigden opjagen om die paar banen die er zijn proberen te bemachtigen, er wordt geen probleem mee opgelost. Stop ermee, aldus Kuin. Met dat stoppen ben ik het natuurlijk eens, maar dat het beleid geen enkel doel dient klopt niet. Het is erger. Doel is disciplinering, het plaatsen van baanlozen in de hoek van onwillige lui die eigenlijk straf verdienen. Het doel is bovendien: besparen, goedkope arbeidskrachten regelen voor instanties en bedrijven. Platte kapitalistische doelen, maar het is wel nodig om de logica achter het beleid te onderkennen ent te benoemen, om het des te beter te kunnen bestrijden. Het gaat hier niet om dommige politici. Het gaat hier om een winstbeluste ondernemersklasse en hun politieke spreekbuizen.
Sterk was Kuin wel waar het om taalgebruik ging. We moeten volgens hem kappen met spreken van ‘werk met behoud van uitkering’. Werk zonder loon is het. Volgens hem zijn er maar twee soorten werk: betaalde banen enerzijds, en gewoon vrijwilligerswerk anderzijds. Hij hamerde erop dat de campagne tegen werk zonder loon doorgaat, en dat dit werk zonder loon op 1 mei 2015 om, zeep moest zijn geholpen.
Na Kuin werd het tijd voor de optocht. We werden voorzien van borden, waarvan ik me er uiteindelijk eentje liet aanleunen. De meeste mensen deden ook een FNV-hesje aan, maar ik draag gewoon geen uniformen, ook geen vakbondsuniformen. De groep ging levendig leuzen roepend de straten door: “Geen werk zonder loon!”, “Actie, Actie!”.Ik probeerde er tussendoor: “Stop dwangarbeid!” maar dat werd niet opgepikt. Sowieso nam de FNV dat woord niet in haar mond. Op een spandoek stond wel “Geen bestaansonzekerheid en arbeidsdwang”, en dat woord ‘arbeidsdwang’ komt wel in de richting. Heel geleidelijk wint het idee om onbetaald werk van mensen met een uitkering in termen van dwang te typeren terrein, en daar heeft aanhoudende actie van mensen van Doorbraak en anderen, radicaler mensen dan de gemiddelde FNV-bestuurder, vast iets mee te maken. Het woord ‘dwangarbeid’ was wel op de manifestatie te zien via door een paar mensen verspreide pamfletten van – het woord zegt het al – het Comité Dwangarbeid Nee. Maar in de FNV-campagne is dat nog geen erkend begrip.
Juist daarom probeerde ik dat tijdens de optocht toch ook in te brengen, want het gáát bij dit werk om dwangarbeid. Op een gegeven moment pikte een mededemonstrant echter het woord ‘dwangarbeid’ op en riep “verzet, verzet verzet, dwangarbeid njet!” Dat nam ik met graagte over, zodat tenminste twee mensen dit even scandeerden. Op de meegevoerde FNV-borden stond vooral “Stop werk zonder loon”, maar ik zag ook : “Pak de werkloosheid aan, niet de werklozen” en “Stop de banenversnipperaar” en “Wij willen echte banen, geen gratis banen”. Eerder al, in de zaal, hing de leus: “gezocht: echte banen Dat stond, zoals op een foto bij het verslagje dat inmiddels op de website van Omroep Brabant te zien is, ook op meegevoerde vlaggen op de optocht. Het symboliseerde de wel erg exclusieve gerichtgheid op het hebben van banen als antwoord op baanloosheid. Een stevige relativering van vbetaald-werk-als-norm ontbrak op de actie vrijwel volledig en dat is een beperking. Inzichten zoals verwoord door Bart de Baan in diens stuk “Dwangarbeid en arbeidsethos tegelijk bestrijden” , op de website van Doorbraak, zijn in de campagne die de FNV aan het ontketenen is , bepaald uitzonderlijk. Kritisch over dat arbeidsethos, over betaald-werk-als-norm, nadenken zou die strijd echter wel verrijken.
De stoet liep goeddeels langs villa’s, niet echt de plekken waar je veel bekijks en begrip zou verwachten, redelijk rustige buurten ook. De reden voor deze merkwaardige route lag in de bestemming: Theater Klasse, waar de ontmoeting van staatssecretaris en wethouders was. Daar vormden we twee rijen waartussen de wethouders en uiteindelijk de staatssecretaris zich een weg baanden naar de ingang. Luid leuzen roepen wederom, en nu viel mijn poging in betere aarde: “Stop werk zonder loon! Dwangarbeid nee!” werd overgenomen en ik kreeg zelfs even een megafoon voor mn mond.
Klijnsma werd luid leuzen roepend strijdlustig begroet. Ze lachte aan één stuk breed, kennelijk vindt ze het geweldig om in wat voor schijnwerper ook te staan. Ze vond het allemaal prima dat we zo over en weer met elkaar omgingen, etcetera, blablabla. Brrr. Liever traangas dan aldus doodgeknuffeld worden door ‘progressieve ‘ politici. Ik geloof overigens niet dat demonstranten erg onder de indruk waren van de praatjes van Klijnsma. Actievoerders waren, op een heel opgewekte en opwekkende manier, boos en gaven daar uiting aan. Ze waren niet gekomen om zalvende taal voor zoete koek te slikken. “Opstappen! Opstappen!” riepen enkelen van ons nog eventjes.
Vervolgens werd de actie afgesloten en liepen we terug naar 013 om de borden daar achter te laten. Het was een gegons van gesprekken tussen de actievoerders, en ik ving flarden op her en der. Die gingen allemaal over maatschappelijke, politieke zaken, gerelateerd aan de actie, de solidariteit die door individualisering aangetast was, plaatselijke situaties en dergelijke. Uit dit soort dingen blijk al het nut van ook vrij kleinschalige acties als deze: ze brengen mensen bijeen, versterken banden, leiden tot uitwisseling van inzichten en ervaringen. Allemaal wapens voor een vervolg dat er zeker gaat komen op weg naar die beoogde afschaffing van dwangarbeid op uiterlijk 1 mei 2015.
Peter Storm
Opmerking, 7 november 20.56 uur: verkeerd weergegeven naam gecorrigeerd, voordat de comments en mails erover binnenstromen 😛
Opmerking 9 november 18.18 uur: Dankzij een opmerkzame lezer nog een naamfout eruit gehaald, en ook nog wat spellings-kleinigheden verbeterd toen ik toch bezig was.