vrijdag 4 april 2014
Het Amerikaanse imperialisme heeft soms lachwekkende trekjes. Een ‘revolutie’ lanceren door een soort van Twitter-service in Cuba op poten krijgen is hiervan een teken. Het lachwekkende is het idee dat je omwentelingen naar believen op afroep kunt regelen. Heel wat minder lachwekkend is intussen het beleid van de Cubaanse staat zelf. Dat vormt, bijvoorbeeld door buitenlandse investeerders steeds meer ruimte te geven, een veel groter bedreiging voor de Cubaanse armen dan welke contrarevolutionaire intrige uit Washington dan ook.
Eerst het Twitter-verhaal. De US Agency for International Development USAID, een regeringsinstantie officieel bedoeld voor ontwikkelingshulp, had een digitale berichtendienst gebouwd. Eerst kregen abonnees vooral ‘niet-politieke’ inhoud, sport en dergelijke. Als er genoeg deelnemers waren, zou er echter een Cubaanse Lente’ gelanceerd worden door via de berichtendienst op zeer korte termijn ‘slimme menigten’ op de been te brengen. Geen ‘flash mobs’ maar ‘smart mobs’ , al bleef het verschil onduidelijk. Dit moest dan leiden tot het “heronderhandelen van de balans tussen staat en maatschappij” in de woorden van een USAID-tekst. Toen het hele verhaal naar buiten kwam, waren er 40.000 abonnees van de berichtendienst die de naam droeg van het geluid van een vogeltje. Dat klonk dus als ZunZeo.
Deelnemers wisten van niets, en USAID opereerde ook via legitiem ogende bedrijven,om het geldspoor naar Washington te camoufleren. Zo hield USAID zich bezig met een geheime actie tegen de Cubaanse regering, en gedraagt zich daarmee als een soort CIA-vertakking. Het interessante, ook voor degenen die achter elke opstand in landen waar de VS ruzie mee heeft meteen de meesterhand van Washington vermoeden: het werkte niet. Er kwamen geen menigten tegen de regering op de been, geen smart mobs, geen stupid mobs, zelfs geen doodgewone old skool flashmobs. Van enige heronderhandeling tussen maatschappij en staat via deze geheime Twitterdienst-operatie was niet merkbaar sprake.
Waarom niet? Doodsimpel. Er is niet het soort broeiende, gonzende kwade onvrede tegen het bewind die er wel was in bijvoorbeeld Syrië en Oekraïne. Daar werkten geheime operaties om opstandigheid te bevorderen, omdat er al latente opstandigheid was. Daarvan is in Cuba veel minder spreke. Zeker, mensen zijn niet blij met de tamelijk povere levensstandaard. Mensen mopperen over tekorten. Mensen zijn niet blij met allerlei bureaucratische inefficiënties. Maar je krijgt niet het gevoel dat mensen dat heel erg richten tegen de regering of tegen ‘het systeem’. Mensen weten namelijk ook dat een aanzienlijk deel van de economische stagnatie te maken heeft met de langdurige economische blokkade vanuit de Verenigde Staten.
En ja, Cuba is een dictatuur, war alle beslissingen binnen de context van een éénpartijstaat worden genomen, met de partijleiding als regisseur en meer van het proces. De bevolking heeft vormen van medezeggenschap over de uitvoering, maar principiële keuzes over de koers in bredere zin worden niet aan de basis genomen, hooguit achteraf besproken. Er is repressie van degenen die buiten dit stramien politiek proberen te bedrijven, maar het wekt de indruk alsof binnen dit stramien er toch iets méér kan dan juichen en verder je kop houden. Cuba is geen Syrië.
In Cuba vinden trouwens ook uiterst interessante maatschappelijke discussies plaats over seksualiteit, emancipatie, homoseksualiteit en dergelijke. Veranderingen in beleid en houding rond homoseksualiteit zijn bepaald opmerkelijk: van stevige repressie tot aanzienlijke vrijheden en elementen van emancipatie. De tijd dat je in Cuba als homo langdurig werd opgesloten in heropvoedingskampen, is allang voor bij, die homofobe traditie wordt expliciet verworpen,ook vanuit het bewind zelf. Dat maakt het bewind niet tot gangmaker van sociale bevrijding, en homofobie is bepaald niet verslagen in Cuba. Maar de elite heeft de flexibiliteit ontwikkeld om sociale verlangens vanuit de maatschappij ruimte te gunnen, zolang de fundamenten van de macht niet in het geding raken. En er zijn kennelijk netwerken en groepen die enigszins autonoom kunnen opereren en veranderingen bepleiten.
En ja, er zijn sociale verworvenheden die door mensen worden gewaardeerd. Onderwijs en gezondheidszorg op niveau en met een toegankelijkheid waar mensen op bijvoorbeeld Haïti slechts van kunnen dromen. Daar zit overigens iets dubbels aan, Cuba heeft een serieuze medische zorg en bijbehorende technologie en expertise. Maar ze zet dat in als exportproduct. Cubaans medisch personeel naar Venezuela, Venezolaanse olie naar Cuba. Dit is gewoon handel, bedreven door een heersende klasse die gewoon probeert zich als kapitalistische firma-annex-staat op de wereldmarkt te handhaven. Dat is de grote beperking van Cuba: het is niet alleen ene bureaucratisch bewind, het is uiteindelijk ook een bestel dat uiteindelijk volgens kapitalistische logica opereert, iets dat op gespannen voet staat met al die sociale verworvenheden.
Maar mensen weten dondersgoed dat vervanging van het huidige bestel door een pro-Westers bestel, al dan niet via smart mobs en Twitter-imitaties afgedwongen, wel eens een eind aan die verworvenheden zouden kunnen betekenen en de kapitalistische dynamiek enorm zou verhevigen. Mensen willen wel verandering, van de bureaucratische autoritaire bestuursvormen, van de sociale ongelijkheid waar mensen aan de top, mensen met connecties buiten Cuba ook, veel rijker zijn en toegang tot allerlei consumptiegoederen hebben dan de rest> maar dat zijn dan verandering in sociale en democratische richting, niet in de neoliberale richting waarin Washington de wereld graag helpt sturen De Cubaanse bevolking is gemiddeld gesproken iets te smart voor USAIDs smart mobs.
De Cubaanse staat hoeft dus niet zo bang te zijn voor USAID en haar operaties. Ook de nogal krampachtige repressie waarmee ze nog steeds de vrij kleine groepjes openlijke dissidenten bejegent is niet alleen principieel verwerpelijk – hoe rechts veel van die dissidenten ook zijn, vrijheid is er niet alleen voor geestverwanten – maar ook vanuit de eigen machtspositie van de top niet zo nodig. Dat zou echter kunnen veranderen, en wel door toedoen van die Cubaanse staat zelf. Die is namelijk bezig de kapitalistische dynamiek steeds ruimer baan te bieden, vooral in de vorm van een opening voor commerciële investeringen.
Op 29 maart kwam bijvoorbeeld het Cubaanse parlement bijeen. Het nam éénstemmig, heel old style ‘communistisch’, een wet aan die de ruimte voor buitenlandse investeringen aanzienlijk vergroot. Garanties tegen nationaliseringen – mag alleen in bijzondere gevallen van landsbelang, en dan met compensatie -, een halvering van de belasting op winst van 30 procent naar 15 procent, behalve voor de winning van sommige soorten grondstoffen; er komt zelfs een “belastingmoratorium voor de eerste acht jaar van opereren in Cuba”. Voor sommige takken van grondstoffenwinning . Ook mogen buitenlandse firma s nu rechtstreeks opereren in Cuba; dat hoeft dus niet meer via joint ventures met bedrijven die in handen zijn van de Cubaanse staat.
Dit alles maakt deel uit van een al langer ingezet proces waarmee de Cubaanse economie steeds meer een gangbaar soort kapitalistisch land wordt, in plaats van de curieuze vorm van kapitalisme op basis van staatsbezit en relatief uitvoerige collectieve voorzieningen. Als het lukt om veel bedrijven aan te trekken met gunstige belastingvoorwaarden en dergelijke, zal de sociale ongelijkheid verder toenemen. Cuba wordt dan steeds nadrukkelijker een lage-lonen-land, onderworpen aan de klassieke neoliberale logica die tot nu toe min of meer buiten de deur is gehouden. Dat is slecht nieuws voor Cubaanse arbeiders, en zou tot soorten van onvrede kunnen leiden die zich tegen zowel die bedrijven kunnen keren als tegen het bewind dat die bedrijven steeds nadrukkelijker de ruimte geeft. Ongeacht hoe Amerikaanse geheime operaties via asociaal sociaal mediagebruik op dit soort onvrede proberen in te haken, die onvrede is terecht en uitingen ervan verdienen principieel solidariteit van linkse en radicale mensen.
Peter Storm