ravotr

zondag 2 maart 2014

Je zou het bijna vergeten op dit pre-oorlogsmoment, maar er bestaat ook nog een wereld buiten Krim en Oekraïne. Nog maar kort geleden was er veel aandacht voor Oeganda en de inmiddels ondertekende anti-homo-wet – een wet die de wetgeving van Poetins Rusland in harde onmenselijkheid veruit overtreft. Uit Westerse politieke klinken weerklonk scherpe kritiek. Die paste echter in het koloniale beeld van het goede democratische homovriendelijke Westen tegen het homofobe achterlijke Afrika. Willen we werkelijk stappen vooruit zien in seksuele keuzevrijheid voor iedereen, homo, hetero, bi, trans, dan moeten we breken met dat. Europa is niet bijzonder homovriendelijk, Afrika is niet bijzonder homofoob – en de homofobie in Afrika is koloniale en neokoloniale import bovendien.

De nieuwe wet in Oeganda is draconisch en volslagen verwerpelijk. Daarover kan geen enkel misverstand bestaan. Homoseks wordt strafbaar met levenslang. Huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht: levenslang. Pogingen tot homoseksualiteit: zeven jaar cel. ‘Promotie’ van homoseksualiteit: vijf tot zeven jaar cel, of ruim 40.000 dollar boete. Organisaties en bedrijven die ‘reclame maken’ voor homoseksualiteit: intrekking van registratie, plus zeven jaar cel voor de directieleden. De invoering ging gepaard met hatelijkheden jegens homoseksuelen die door president Museveni “walgelijk” werden genoemd.

De officiële homohaat in Oeganda staat niet op zichzelf. In andere Afrikaanse landen zijn geestverwante wetten van kracht. Tanzania: 30 jaar gevangenisstraf voor homoseksualiteit. Zanzibar: 25 jaar. Amnesty bracht vorige zomer een rapport uit waarin de mensenrechtengroepering waarschuwde: “Gevaarlijke toename homofobe wetgeving en geweld in sub-Sahara Afrika moet worden aangepakt”. Het rapport maakt het belangrijke punt dat de wetgeving gevaarlijk is, ook als ze nauwelijks feitelijk wordt toegepast. Er wordt immers van hogerhand een klimaat mee aangewakkerd waarin homoseksuelen zo ongeveer vogelvrij zijn verklaard. Genoemd wordt het lot van David Kato, activist voor homorechten in Oeganda. Rolling Stone, een sensatieblad in het land, kopte “Hang ze op” naast een afbeelding van Kato. “Een maand later werd Kato vermoord gevonden in zijn huis.” Dat was dus al voor de huidige wet werd ingevoerd, maar homoseksualiteit was al langer verboden in het land.

Maar het is van groot belang erop te wijzen dat officiële homohaat geen ‘Afrikaans verschijnsel’ is. Ja, een aantal Afrikaanse staten kent dit soort wetten. Een aantal andere Afrikaanse landen kent ze echter niet, zo blijkt uit een kaartje over dit onderwerp op de BBC-website. In die landen is homoseksualiteit legaal. Onder die landen bevinden zich Kongo en Zuid-Afrika. Uit dat laatste land weerklonk ook een stem tegen de anti-homewet in Oeganda: de stem van bisschop Tutu, boegbeeld van het verzet tegen apartheid. Hij riep president Museveni op de wet niet te tekenen, en vergeleek deze officiële homofobie zelfs met onderdrukking in nazi-Duitsland en met apartheid in Zuid-Afrika. Tutu’s stem is symbolisch belangrijk: het doorbreekt het beeld van een homovriendelijk Westen tegen een homofoob Afrika, en dat is hard nodig.

Westerse politici en instanties oefenden zware kritiek op de Oegandese wet, en kwamen of dreigden met maatregelen. De Wereldbank trok een lening van 90 miljoen dollar, bedoeld voor gezondheidszorg, tijdelijk in. Dat lijkt mooier dan het is. Om te beginnen is de verontwaardiging een beetje selectief. In 2011 liet Museveni, dezelfde president in hetzelfde Oeganda, pro-democratische demonstranten van de straat slaan door zijn oproerpolitie. Staatsgeweld kostte toen mensenlevens. Ik herinner me geen protestmaatregelen van de Wereldbank. De maatregel van nu is ook curieus gemotiveerd. Zo ‘n wet tegen seksuele vrijheid “kan de concurrentiekracht van een land schaden door multinationale bedrijven te ontmoedigen er te investeren of om hun activiteiten er te vestigen”, aldus Jim Yong Kim, Wereldbank-directeur. Zoiets “zou onze projecten raken en onze homo- en lesbische personeelsleden”. Het gaat dus om het werkklimaat voor het personeel van bedrijven, en om pr van die bedrijven. Het gaat om puur commerciële afwegingen. Het lot van homo’s, lesbo’s, bi’s en transgenders in Oeganda doet er kennelijk verder niet toe. Als Museveni zou beloven dat de wet op buitenlands personeel van Wereldbank en multinationals niet van toepassing zou worden verklaard – ongeveer zoals het IOC wilde dat Poetins wetten in Sotsji even werden opgeschort – zou de Wereldbank dan tevreden zijn?

Andere Westerse reacties zijn veelal niet fraaier qua motivatie, en zouden wel eens zeer averechts kunnen werken. Hillary Clinton, minister van Buitenlandse Zaken van de VS, bekritiseerde de Oegandese wet. De Britse premier Cameron van dreigde met niet nader benoemde maatregelen. Dit leidde dan weer tot boosheid bij Oegandese politici. “Als de Amerikanen denken dat ze ons kunnen zeggen wat we moeten doen, dan kunnen ze naar de hel gaan”, aldus een presidentieel adviseur. Zo worden homo-rechten een stok om een Afrikaanse regering mee te slaan, en zo wordt het vertrappen van homo-rechten een middel van Afrikaanse regeringen om hun assertiviteit tegenover ‘Westerse overheersing’ te etaleren, ten koste van homo’s en lesbo’s. Een regeringswoordvoerder had al gezegd dat de president “de onafhankelijkheid van Oeganda wilde demonstreren tegenover Westerse druk en provocatie”. Homo-onderdrukking als nationale zelfbeschikking versus homo-emancipatie als imperiale machtspolitiek én als binnenlands-politiek handvat in Westerse landen zelf. Want dat opkomen voor homorechten in Afrika, zo suggereren volgens de BBC “sommige analisten” , door bijvoorbeeld Hillary Clinton zou wel eens de functie kunnen hebben om steun onder homoseksuelen in de VS voor Clinton te verstevigen met verkiezingen in aantocht. Of homo’s in Oeganda er nu iets aan hebben of niet, doet er dan kennelijk minder toe. Dit soort druk is goedkoop en helpt lesbo ‘s en homo’s ter plekke niet.

Het schermen met nationale zelfbeschikking en Afrikaanse identiteit door mensen als Museveni is intussen wel doorzichtig. Hij heeft gezegd: als aangetoond kan worden dat homoseksualiteit is aangeboren, kan de wet alsnog worden herzien – maar intussen handhaaft hij het beeld van homoseksualiteit als een kwestie van keus, en bovendien een Westers importproduct. Natuurlijk is dat onzin, vormen van homoseksualiteit waren er in pre-koloniaal Afrika te over, net als elders. Het is homofobie en bijbehorende wetgeving zelf die Westers koloniaal importproduct zijn. Bij het bevorderen van anti-homo-wetten in Afrikaanse landen spelen namelijk Westerse evangelisch christelijke activisten en organisaties een behoorlijke – een onbehoorlijke – rol. Trouw wees onlangs bijvoorbeeld op de activiteiten van Scott Lively, één van die evangelische activisten. Hij hield lezingen in Oeganda,waarin hij waarschuwde voor de ‘gevaren’ van homoseksualiteit. “Zijn boodschap is eenvoudig: homo ‘s vormen een bedreiging voor de samenleving en dus moet de overheid ingrijpen . Ze hebben het voorzien op uw kinderen en deinzen er niet voor terug hen ook homo te maken. Als u niets doet, wordt uw land even bandeloos en goddeloos als de Verenigde Staten of Nederland.”

Politici die behoefte hebben aan een conservatieve moraal om de maatschappij van samenhang in dienst van het gezag te voorzien – politici die zich bedreigd voelen door een kritische publieke opinie van zelfstandig denkende en handelende mensen – hebben in dit soort homofobie een handvat ter versteviging van gezagsgetrouwe moraal. Dit soort politici kunnen Museveni heten, of Putin – Lively is ook actief geweest in Rusland. “De angst voor homo’s is een Westers exportproduct”, zo schrijft Trouw dat op dit punt opmerkelijk scherp en informatief is. Het artikel baseert zich hier op een homo-activist in Oeganda zelf, Frank Mugisha. Ook hij wijst naar Scott Lively als gangmaker op dit punt.Een homofobe moraal blijkt hier een Westers exportproduct, in Westerse landen zelf steeds moeilijker verkoopbaar en daarom klaarblijkelijk maar gedumpt in Oeganda. Het artikel noemt meer voorbeelden. “De Amerikaanse evangelicalen zijn de nieuwe kolonisten, vindt de Zambiaanse dominee Kapya Kaoma. Hij ging drie jaar undercover om de banden tussen Afrikaanse antihomobewegingen en Amerikaanse evangelicalen bloot te leggen”, en beschreef de resultaten. Ook de BBC wijst in op de rol van evangelische stromingen uit de VS. “Godwins Onwuchekwa, de coördinator van de in het Verenigd Koninkrijk gevestigde actiegroep Justice for Gay Africans, vertelde de BBC dat met Amerikaanse evangelische groepen toenemend actief in Afrika de vijandigheid jegens homo ‘s op het continent erger is geworden.”

Dit werpt een heel ander licht op de beeldvorming rond homofobie in Afrikaanse staten, en betekent ook iets voor mensen die solidair willen zijn met homo’s lesbo’s, bi’s en transgenders tegenover homohaat in Afrika. De vinger zou niet in de eerste plaats gewezen moeten worden naar Afrika als homofoob continent, want dat is racistische beeldvorming. Bondgenoten moeten we niet zoeken in Westerse regeringskringen, want dat zijn neokoloniale kringen. De vinger moet eens wat nadrukkelijker gewezen worden naar de goed gefinancierde anti-homo-organisaties in Westerse staten zelf. Bondgenoten vinden we bij degenen die deze organisaties kritisch tegen het licht houden en ontmaskeren als de gewelddadige reactionaire stromingen die het in feite zijn.

Rechtstreekse steun tussen homo-activisten in Westerse landen en homo-activisten in Afrikaanse staten past in de benodigde horizontale solidaire benadering. Steun aan politici als Clinton en Timmermans vanwege hun kritiek op Museveni – alsof we solidariteit en homo-emancipatie aan politici kunnen uitbesteden – past niet in deze benadering, en kan maar beter achterwege blijven als we niet willen worden gezien als aanhangsel van dit soort, in de kern ‘humanitair’-imperialistische, politiek.

Peter Storm