woensdag 3 juli 2013
In Egypte voltrekt zich een trage militaire staatsgreep. Maar tegelijk groeit ook de druk van betogers. Zowel de staatsgreep als de demonstraties richten zich tegen president Morsi. De staatsgreep ontleent legitimatie aan de demonstranten. De demonstranten ontlenen een gevoel van erkenning en bescherming aan de militairen, en vestigen op hen misplaatste hoop. Maar ze gaan wel door met demonstreren, met helemaal niet misplaatste vasthoudendheid. Het zou mij verbazen als Morsi over 24 uur nog president is.
Intussen doemen vragen op. Wint de legerleiding, en gebruikt de militaire top de demonstranten succesvol als voetvolk? Of overvleugelen de menigten de militairen, en wint de revolutie een nieuwe ronde? En hoe zal de opzijgeschoven Moslim Broederschap reageren. Nu zij door zowel revolutie als militaire contrarevolutie naar de marge dreigt te worden geduwd?
Tekenen van een militaire staatsgreep zijn inmiddels overduidelijk. Er was maandag al het ultimatum aan de politici, met name aan Morsi, dat de ‘wensen van het volk’ tegemoet gekomen moest worden. Een onmiskenbaar teken aan Morsi dat het tijd werd om te vertrekken, of minstens om de macht te delen. De legerleiding heeft een scenario in voorbereiding om Morsi opzij te zetten: dan schuift te legerleiding hem opzij, vervangt hem door een overgangsraad die presidentsverkiezingen voorbereidt, en na een overgangsfase ook parlementsverkiezingen. Intussen wordt de huidige grondwet gewijzigd. Over dit scenario was overigens geen duidelijkheid, het zou nog intern besproken worden. Wel werd snel duidelijk dat de legerleiding in gesprek ging met allerlei oppositiefiguren, waaronder El Baradei. Tamarod, de beweging die eerst een mega-petitie tegen Morsi hield en vervolgens miljoenenmenigten op straat bracht op 30 juni, kwam met een eigen scenario: een overgangspresident en -premier, nieuwe verkiezingen, binnen dertig dagen, van een orgaan om een nieuwe grondwet op te stellen en 60 dagen na goedkeuring van zo’n grondwet de verkiezing van een nieuwe president. Morsi kwam intussen met een toespraak waarin naast wat concessies vooral ook stoere taal klonk. Hij bleef, als het aan hem lag.
Intussen doet het leger haar ding. “Officieren staan momenteel in de redactieruimte van de Egyptische staatstelevisie. Ze controleren wat er wordt uitgezonden. Volgens medewerkers hebben de militairen tot dusver niet ingegrepen.” Militairen in een omroepgebouw: een klassiek staatsgreepsignaal. Tegelijk is de legerleiding in gesprek met op oppositiefiguren waaronder El Baradei, en met religieuze kopstukken. Het ultimatum is intussen verstreken, maar op een verklaring van de legertop wordt nog gewacht.
Maar niet alleen militairen en politici zijn in de weer. De bevolking is er ook nog. Er is ook nog het straatprotest. Dat zit vol met dubbelzinnigheden. De politie is erbij aanwezig, met uniform en al. Agenten delen water uit aan demonstranten; betogers roepen: “het volk en de politie zijn één hand”. Zo verzorgt de staatsmacht haar PR, helaas met aanzienlijk succes. En geen welwillende houding onder demonstranten vandaag zal de politie morgen of overmorgen weerhouden als ze bijvoorbeeld protesten tegen de machthebbers uiteen aan meppen. In dit soort taferelen zien we hoop op verandering vermengd met gevaarlijke illusies.
Maar er zijn niet alleen maar gevaarlijke illusies op straat. Er is doodgewoon boosheid en teleurstelling, met hele goede redenen. Aljazeera laat een paar demonstranten vertellen. Hoop op het leger is daar onmiskenbaar. Maar er is ook dit: “we hebben geen water, geen elektriciteit. (…) We hebben niets. Hij beloofde om dingen beter te maken, en hij heeft het niet gedaan.” De ‘hij’ is Morsi, dat mag duidelijk zijn. En er is hoopgevende activiteit van demonstranten. Er wordt niet alléén maar gewacht op het leger, er wordt ook gedemonstreerd en meer. In Kafr el-Sheikh belegeren betogers een plaatselijk bestuurskantoor, in Tanta hebben actievoerders de toegang tot een soortgelijk kantoor versperd met kettingen, in Menoufliya vond een wegblokkade plaats. Pikant detail: Menoufliya is de geboorteplaats van vroegere dictator Mubarak. Het liveblog van Al Ahram meldt naast bovenstaande acties ook demonstraties tegen Morsi in Port Said, Mansoura en Sharqiya. Pikant detail: Sharkiya is de woonplaats van president Morsi. In Alexandrië zijn duizenden demonstranten op de been, in Damietta demonstreren zowel tegenstanders als voorstanders van de president. Botsingen tussen hen leverden gewonden op. Overigens zijn ook elders wel voorstanders van Morsi aan het demonstreren, in Cairo in tamelijk grote aantallen. Maar tegenstanders hebben het initiatief en voeren de druk op. Naarmate duidelijkheid van militaire kant langer uitblijft, zit het erin dat het ongeduld van menigten zal groeien, en de neiging om eigen initiatieven uit te breiden eveneens. Daarmee kan de revolutie alsnog aan de houdgreep van de militairen waar ze deels vrijwillig in verkeert, ontsnappen. Daar ligt hoop. Maar hoeveel tijd krijgt dit proces? En hoe zelfbewust is het?
Er gaan inmiddels al geruchten dat Morsi onder huisarrest staat, terwijl het bericht dat Morsi en kopstukken van de Broederschap een reisverbod hebben gekregen iets méér lijkt te zijn dan alleen maar een gerucht. Militaire voertuigen zijn intussen waargenomen bij Cairo Universiteit, waar eerder hevig en dodelijk is gevochten tussen voor- en tegenstanders van de president. Intussen is er nog steeds geen verklaring vanuit de legerleiding. De staatsgreep is gaande, maar is onvoltooid. De revolutie is bedreigd maar bepaald niet verslagen, hoe de komende uren ook precies zullen verlopen.
Peter Storm