donderdag 24 januari 2013
Onderstaand stuk schreef ik afgelopen najaar voor de discussiewebsite Schuimt.nl, waar het al een flinke tijd te lezen staat.
Verlichting in Tilburg? Ik moet meteen denken aan Mahatma Gandhi. He werd ooit gevraagd wat hij vond van de Westerse beschaving. “Dat zou een goed idee zijn”, repliceerde Gandhi. Inderdaad. Verlichting in Tilburg zou een goed idee zijn. Maar er wordt aan gewerkt. Hoewel? Wie eens gaat kijken in de Schimmelpenninckstraat na zonsondergang, weet wat ik bedoel. Duisternis, voldoende duisternis om te garanderen dat, als je omgelegd wordt, je lijk pas de volgende ochtend gezien wordt. Of daar verlichting in aantocht is, waag ik te betwijfelen.
Maar laat ik het over die andere Verlichting hebben, het doorbreken van kritische inzichten, eerst bij handjevol denkers, later bij bredere bevolkingsgroepen. Het model is natuurlijk Frankrijk, in de achttiende eeuw. Absolute monarchie met opgelegd katholiek dogmatisme een vorst die mensen willekeurig op kon laten sluiten zonder tussenkomst van zelfs maar een omgekochte rechten. Maar ook de tijd c van Voltaire en zin pleidooi voor de Kritische Rede, Rousseau die de Wil des Volks begon te beklemtonen, Montesquiei en zijn Trias Politica die de politieke macht wilde opdelen in drieën om absolutisme geen kans te geven en enige vrijheid te garanderen, al was het maar voor een bredere elite. Er kwamen salons waarin geestverwanten hun ideeën deelden, en die ideeën sijpelden door naar buiten. Terwijl buiten het volk begon te morren, ontstond uit de Verlichting de gedachtenwereld die delen van dat vol zich eigen begonnen te maken. Toen menigten tenslotte de Bastille bestormden, waren ze bewapend, niet slechts met hooivorken maar ook met verlichtingsideeën.
Welnu, voor zoiets is het wel eens tijd in Tilburg. We hebben hier weliswaar geen grootgrondbezitter als absolute vorst, maar wel iemand uit de wereld van bouwbedrijven en projectontwikkelaars. Dat is al voldoende om je te doen twijfelen aan het bestaan van iets als vooruitgang. We hebben hier geen Lettres de Cachot waarmee de burgervader mensen vijf jaar in het gevang kan gooien. Het gaat wat subtieler. Zo is het bijvoorbeeld in de binnenstad verboden om pamfletten aan voorbijgangers uit de delen. Zo is het bijvoorbeeld ook verplicht om een protest op straat – hoe kleinschalig ook – 48 uur van te voren bij de bevoegde autoriteiten aan te melden. Ik ben eens door agenten aangesproken toen ik flyers uitdeelde zonder die procedure te hebben gevolgd. Of ik daarmee wilde stoppen, want anders… De situatie was voor de Openbare Orde dan ook zeer bedreigend: ik stond er alleen, en het regende. O ja, en als je wel de keurige weg volgt en je manifestatie – drie mensen met een uitdeelpamflet bijvoorbeeld – aanmeldt, dan krijg je twee weken later een rekening in de bus. Zes euro twintig, als ik het me goed herinner. Dat zijn de kosten van de vrijheid van meningsuiting. Een belachelijk bedrag, maar het gaat om het nog veel belachelijker idee. Het idee dat politieke rechten te koop zijn. In de absolute monarchie Tilburg is dat echter h zo geregeld. In Gilze, niet ver hier vandaan, geldt weliswaar ook meldingsplicht voor demonstraties. Toch is de beschaving daar verder dan in Tilburg, want daar kost het verder geen cent.
Verlichting in Tilburg – en de revolutionaire follow-up die in Frankrijk vleugels kreeg, maar graag zonder een Napoleon ter afronding – is in Tilburg dan ook bepaald geen overbodige luxe, en er wordt aan gewerkt. Tilburg kent gelukkig zijn kleine groepjes dwarsliggers. Tilburg kent clubs die Verlichting prediken en de revolte naderbij brengen, van Occupy Tilburg tot Vereniging Weldaad. Tilburg kent zelfs een heuse salon, in vrijwel achttiende-eeuwse stijl: de Tilburgse Anarcho Sociëteit. Ook de website waar u dit leest past wel in de opkomst – ruim twee eeuwen te laat – van verlichtingsidealen in Tilburg. Als we die kracht bij zetten met passende barricadenarbeid, dan is er zelfs kans dat ook in de Schimmelpenninckstraat de lichten ook ‘s avonds weer gaan branden.
Peter Storm