donderdag 19 april 2012
Eén Mei 2012 krijgt in Nederland meer vleugeltjes dan we dat de afgelopen, toch wel erg moeizame, jaren gewend zijn. Er zijn zeer uiteenlopende, vaak hele frisse en aanstekelijke, initiatieven op gang gekomen. Je kunt, als je wilt, zelfs een heel dagprogramma samenstellen om er van alles en nog wat van mee te pikken. Ik vind het verheugend. De oude redenen voor Eén mei staan immers nog steeds recht overeind, een Dag van de Arbeid – eigenlijk beter te zien als een feestelijke strijddag tégen de arbeid die het kapitaal ons oplegt – is en blijft belangrijk zolang de kapitaalsmacht en de bijbehorende staat bestaan.
De dag is begonnen in de negentiende eeuw als actie om een achturige werkdag af te dwingen. Het werd al snel ook een herdenking van de vijf anarchistische arbeidersactivisten die in Chicago die van staatswege in 1886 werden opgepakt en ter dood veroordeeld. Ze kregen, in een showproces, de schuld van een bomaanslag aan het einde van een protestbijeenkomst van arbeiders op de Haymarket in die stad. Vandaar dat ze bekend zijn geworden als de Haymarket Martyrs, de Martelaren van Haymarket. Zowel de strijd voor kortere werktijden als de strijd tegen de staat die arbeidersprotesten keer op keer neerslaat – en waar de herdenking symbool voor staat – is nog altijd hoognodig. Tegelijk leent de dag zich voor logische uitbreidingen, naar strijd op allerlei fronten, zoals zelfs het beste softwarepakket steeds updates en extensies vereist. Dat juist in het jaar nadat Occupy op gang kwam, Eén Mei levendiger vorm krijgt dan tevoren, is geen toeval.
Wat is er allemaal te doen? Traditionele bijeenkomsten, zoals die van een reeks marxistische/ socialistische groepen samen met delen van de vakbeweging en dergelijke, in het Werktheater, in Amsterdam. Nieuwe geluiden, zoals de Eén-Mei-manifestatie die Occupy Deventer op poten heeft gezet. Grappig en ook gezond om te zien hoe Doorbraak – waar ik beide acties, en anderen, vermeld vond – bij beide acties, zo uiteenlopend qua achtergrond, meedoet. Twee acties springen er wat mij betreft allebei dit jaar uit wegens hun verfrissende, aanstekelijke enthousiasme. Beiden zijn radicaal van inzet, maar op een hele verschillende manier, met allebei voors en tegens. De eerste is de anarchistische antikapitalistische demonstratie in Amsterdam, ‘s avonds. De tweede is het Rondje Binnenhof, overdag in Den Haag.
Eerst Amsterdam. Een groep strijdlustige mensen maakt zich daar sterk voor een “anarchistische antikapitalistische demonstratie”. Uit de oproeptekst blijkt uit welke hoek de wind waait. Rijk tegen arm in het middelpunt: “In het Nederland van 2012 is het voor de rijken en machtigen goed toeven, maar voor de gewone mensen is het steeds lastiger.” Arbeidsomstandigheden, politiegeweld, controle van ons doen en laten, ondermijning van zekerheden door flexibilisering. “Ook al doet de kapitalistische natte droom geloven dat je met een smartphone, flatscreen en een dure bak pas echt meetelt, de meeste mensen moeten zich ervoor in de schulden steken.” Dit soort dingen spelen internationaal “nog heftiger”. Er volgt dan een oproep om in verzet te komen. “We willen leven in een vrije wereld, waarin je niet wordt beoordeeld op je productiviteit en hoeveel je je aanpast aan dit systeem. Een wereld van solidariteit, waarin de mensen belangrijker zijn dan winst en macht. Laten we de straat opgaan!” En dan: “Stakers, harde werkers en werkeloze, knuffel en kutallochtonen, huisvaders en moeders, schoolverlaters en scholieren… Organiseer en rebelleer!” Dát is het soort kont-tegen-de-krib-houding die zo nodig is, en waarom ik dit soort initiatieven dan ook zo goed vind.
De zaak wordt nog aanstekelijker als je de flyer waaruit ik citeerde, ziet. Je krijgt dan een etensbord te zien, mes en vork ernaast, op een keurig geblokt tafelkleedje. Op dat bordt als menu enkele politieke partijen, een politiepet en een paar handboeien. Tekst erboven: “Slik niet alles wat je krijgt voorgeschoteld”. Er zijn meerdere variaties, niet alleen in kleur maar ook in wat er op het bord ligt. Alleen al dit actiemateriaal verdient een hoofdprijs, als ik in hoofdprijzen zou geloven tenminste.
Mijn hart ligt bij dit soort opvattingen, dit anarchistische radicalisme, maar ook bij de open aanpak – met een heel toegankelijke tekst die zonder woordenboek te ontcijferen is – die aansluiting bij verzet van veel bredere groepen mogelijk maakt. De problemen die de flyer hekelt, gaan immers niet slechts anarchisten en dergelijke aan, maar raken de overgrote meerderheid van de bevolking. Maar juist vanuit mijn gevoel van verbondenheid breng ik toch een bescheiden kanttekening naar voren over het etiket waaronder de demonstratie zich aankondigt. Veel mensen kunnen zich aangesproken voelen door de tekst, de oproep, de illustratie. Maar sommige van die mensen zullen zich niet herkennen in het etiket ‘anarchistisch’. Naar mijn mening was het tactisch iets handiger geweest om de demonstratie gewoon ‘antikapitalistische demonstratie’ te noemen. Het anarchisme blijkt dan wel uit de groepen die deelnemen, en uit hun/ onze uitingen.
De demonstratie heeft immers een zeer verwante strekking met bijvoorbeeld de antikapitalistische demonstratie van 31 maart in Utrecht, van de antikapitalistische Eén Mei-demonstraties in 2010 in Nijmegen, en 2011 in Utrecht. Daar bleek het al moeilijk genoeg om uit een radicaal isolement te breken. Een zeer openlijk anarchistische uitstraling meegeven aan een demonstratie waarin anarchisten een sleutelrol spelen is prima; die inzet verzwijgen zou oneerlijk zijn, en juist de opkomst van een expliciet anarchisme dat bereid is van de daken te schreeuwen dat we bestáán, is waardevol. Maar precies dat expliciete anarchisme heeft er zelf ook baat bij als het optreedt te midden van bredere groepen die al heel veel gemeen hebben met waar anarchisten voor staan, maar die zich in het etiket ‘anarchisme’ (nog) niet herkennen. Je eigen demonstratie dan aanduiden als puur een anarchistische demonstratie maakt het – zo vrees ik – voor sommige van deze mensen net iets te makkelijk om toch maar niet mee te doen – terwijl ze het er verder inhoudelijk makkelijk mee eens zouden zijn. Aan de andere kant kan ik me ook de gedachtengang voorstellen: als het keer op keer anarchisten zijn die dit soort dingen pushen, waarom dan niet doodgewoon honderd procent onder eigen vlag opereren? Mijn antwoord daarop zou echter toch zijn: omdat het de drempels naar potentiële medestanders verlaagt en de kans dat anarchistische ideeën en praktijken verder groeien, iets groter maakt. Maar het is een tactisch meningsverschilletje, rond een actie waar ik over het geheel genomen behoorlijk enthousiast over ben, en die grote opkomst en publiciteit verdient. En ja, misschien zijn de mooie tekst en de vrolijke flyer wel zó drempelverlagend dat mijn bezwaar erdoor vervalt.
Een heel ander initiatief is het Rondje Binnenhof waartoe inmiddels via internet al een handvol dagen wordt opgeroepen. Het idee is dat iedereen met één of andere grief tegen het regeringsbeleid, uit te nodigen zich te laten zien en horen, zodat er een veelvormig protest vanuit allerlei motieven – maar verenigd in verontwaardiging over ongelijkheid en bijbehorend onrecht – op gang komt. De oproep om mee te helpen is opvallend breed en open. Eerst krijgen we vermelding van de diverse acties die elders al georganiseerd worden, óók van de anarchistische antikapitalistische demonstratie in Amsterdam. En dan volgt een oproep om ook in Den Haag de straat op te gaan, om rondjes om het Binnenhof te gaan lopen. Men wil een “demonstratie, een mars in de geest van de Nederlandse lente die langzaam aanzwelt. Een protest waarin we gaan staan voor alles waar jaren voor geknokt is en wat nu mede door toedoen van dit kabinet wordt afgebroken.” De actie wordt zo opgezet dat het deelnemers zelf zijn die er iets van kunnen maken: “Spreekt deze actie je aan? Zie jij jezelf, spuugzat en doodmoe van de voortdurende afbraak van de ‘sociale’ samenleving, een paar uur doormarcheren op 1 mei? Met het zonnetje op je bol, mensen om je heen die net als jij hun zorgen kenbaar maken en de menselijke verandering eisen die nodig is? Heb jij na het lezen van deze tekst spontaan briljante ideeën, pragmatische brainwaves, praktische voorstellen en haalbare visioenen van hoe jij deze manifestatie aan wilt vullen, in wilt vullen?” Dan wordt je dus uitgenodigd om het inderdaad in de groep te gooien en mee aan de slag te gaan.
Maar de aanpak is, hoe anders ook dan daar, niet minder radicaal dan de anarchistische demonstratie in Amsterdam. De toon is gespeend van expliciet radicalisme, laat staan anarchisme. Maar ik vecht als anarchist niet ook voor ‘het anarchisme’ als idee. Ik vecht voor vrijheid in solidariteit, en het etiket is hooguit een hulpmiddel, een seinpaaltje, maar absoluut niet de kern Typerend in Rondje Binnenhof is ook het beroep op mensen zélf om hun eigen strijd vorm te geven, om de broodnodige veranderingen te eisen en niet af te wachten of de politiek ons een fooi geeft of een aalmoes toewerpt. “Slik niet alles wat je krijgt voorgeschoteld”, zo luidt het motto in Amsterdam. “Niets bewijst dat de huidige politiek ons verbetering biedt. Wat je bent wordt je ontnomen, wat je krijgt dat wil je niet!” is het motto in Den Haag. Andere bewoordingen maar een zeer verwant gevoel: om iets te bereiken moeten we zélf iets gaan doen. En we hoeven niet alles te pikken.
De actie vindt niet plaats onder een specifiek politiek etiket, hetgeen ook betekent dat er geen drempels zijn voor de meest uiteenlopende mensen om deel te nemen. De hele uitstraling van het Rondje-Binnenhof-initiatief is doordrenkt van de solidariteit en de vrijheidsdrang. Ik voel me daar thuis, zoals ik me al sinds eind september in het Occupy-gebeuren thuis voel. De tekst en de aanpak ademt hier duidelijk een Occupy-geest, en ik durf de stelling aan dat zonder de Indignados in Spanje een jaar geleden, en Occupy daarna, dit initiatief in deze vorm niet had bestaan. Het laat zien hoezeer Occupy en aanverwante initiatieven het maatschappelijke toneel hebben veranderd, en hoe uit die protestgolf steeds weer nieuwe stappen worden gezet.
Opvallend op de website zijn ook de opmerkingen over andere acties, en waar die terkortschieten. De docentenstaking bijvoorbeeld. “Een afgeladen betonnen bak met leerkrachtebn en vakbondsmensen die amechtig klapten, ongen en hun zorgen deelden. Maar dat krachtige geluid, deze massa. bleef gevangen achter de muren. (…) Wa nu als … deze docenten de straat op waren gegaan? Niet een dag, maar elke week met de mogelijkheid voor iedereen om zich te laten informeren en zich aan te sluiten? Wat als mensen zich nu eens massaal hadden gemeld tijdens de bezetting dopoor schoonmakers van de Universiteit van Utrecht? (…) Wat als mensen beseffen dat gezamenlijk ooptrekken richting het Binnenhof echt een breed gedragen signaal richtung, onder anderen, de politiek geeft? Wat als mensen nu eens écht erkennen dat we elkaar nodig hebben om een vuist te maken?” Deze aandrang tot het doorbreken van inperkingen en versnippering waar acties zo vaak op stuiten maakt het initiatief belangrijk. En het Rondje Binnenhof op Een Mei is, zo blijkt uit de website waar ik uit citeer, de start van meer acties in deze geest…
Natuurlijk zal hier moeten worden opgelet dat niet allerlei foute krachten – mensen die het neoliberalisme uit nationalistische, zelfs racistische, redenen afwijzen – die open sfeer misbruiken om aan dit soort acties een gevaarlijke draai te geven. Mede daarom is de inbreng van anarchisten en aanverwante revolutionairen in dit soort open bewegingen wel van groot belang. Tegelijk is de actie zelf, hoewel dus nergens expliciet anarchistisch van toonzetting, wel degelijk een uiting van een horizontalistische doe-het-zelf-aanpak waarin juist anarchisten zich (zouden kunnen) herkennen en zich (zouden kunnen) thuis voelen. Het is díe aanpak die de wereld gaat veranderen. Pardon: het is die aanpak die de wereld allang aan het veranderen is, van Tunesië tot Wall Street. Ik ga opgewekt overtuigd rondjes lopen om het Binnenhof op Eén Mei. Heel misschien ga ik later op de dag dan nog nog door naar Amsterdam, naar de anarchistische demonstratie – al geef ik waarschijnlijk toch voorrang aan één van de twee vergaderingen in mijn woonplaats Tilburg zelf. Maar… in ieder geval éérst rondjes lopen in Den Haag. Zullen we samen lopen?
Anarchistische antikapitalistische demonstratie Amsterdam: zie http://1mei.noblogs.org/
Rondje Binnenhof Den Haag: zie http://www.rondjebinnenhof.nl/